Η Μέρα που η Κύπρος «Κόπηκε» στα Δύο

Σαν σήμερα, στις 13 Αυγούστου 1974, πραγματοποιήθηκε ο «Αττίλας 2», η δεύτερη επίθεση της Τουρκίας στην Κύπρο κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής, που οδήγησε στη διχοτόμηση του νησιού, το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς.

Η κλιμάκωση των γεγονότων ξεκίνησε την 15η Ιουλίου του 1974, όταν μετά από εντολή της Χούντας των Αθηνών, η Εθνική Φρουρά της Κύπρου, η Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) και η εθνικιστική ένοπλη παραστρατιωτική οργάνωση ΕΟΚΑ Β’, πραγματοποίησαν πραξικόπημα για να ανατρέψουν τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ’, και να πετύχουν την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Το πραξικόπημα πέτυχε και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ανατράπηκε και διέφυγε την Πάφο, την ώρα που ο Νικόλαος Σαμψών, άνθρωπος της Χούντας που είχε αναλάβει χρέη προέδρου, ανακύρηξε την «Ελληνική Δημοκρατία της Κύπρου». Αυτό προκάλεσε την αντίδραση της Τουρκίας, που επικαλούμενη το άρθρο 4 της Συνθήκης των Εγγυήσεων, το οποίο κατά την ίδια της έδινε το δικαίωμα να υπερασπιστεί τους Τουρκοκύπριους και να εγγυηθεί την ανεξαρτησία της Κύπρου, πραγματοποίησε στις 20 Ιουλίου 1974 εισβολή, γνωστή ως «Αττίλας 1», καταλαμβάνοντας το 7% της Κύπρου. Στις 22 Ιουλίου κηρύχθηκε ανακωχή μεταξύ των δύο αντιμαχώμενων πλευρών.

Μέχρι το Συμβούλιο Ασφαλείας να καταφέρει να πετύχει εκεχειρία με το ψήφισμα 353 του Συμβουλίου Ασφαλείας, οι τουρκικές δυνάμεις είχαν καταφέρει να ελέγχουν το λιμάνι της Κερύνειας και ένα επίμηκες τμήμα μεταξύ Λευκωσίας και Κερύνειας. Το λιμάνι της Κερύνειας ήταν σημαντικό για μεταφορά οπλισμού από την Τουρκία, τον οποίο θα χρησιμοποιούσε στον «Αττίλα 2», τον οποίο θα εξαπέλυε λίγες ημέρες αργότερα.

Κάτω από την πίεση των γεγονότων που προκάλεσε ο «Αττίλας 1», η δικτατορία των Συνταγματαρχών κατέρρευσε και τα χαράματα της 24ης Ιουλίου σχηματίσθηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Νωρίτερα, ο δοτός πρόεδρος της Κύπρου, Νικόλαος Σαμψών, είχε υποβάλλει την παραίτησή του και είχε αντικατασταθεί από τον εκλεγμένο Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων, Γλαύκο Κληρίδη, ο οποίος θα αναλάμβανε το δύσκολο έργο των διαπραγματεύσεων.

Μετά το τέλος των εχθροπραξιών, οι εκπρόσωποι της ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής κοινότητας, Γλαύκος Κληρίδης και Rauf Denktaş, αντίστοιχα, συναντήθηκαν για να συζητήσουν τους όρους της ανακωχής. Στις 25 Ιουλίου, μετά από σχετική σύσταση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, συνήλθε στη Γενεύη «Τριμερής Διάσκεψη», με τη συμμετοχή των Υπουργών Εξωτερικών των τριών εγγυητριών δυνάμεων της Κύπρου, του Έλληνα Γεωργίου Μαύρου, του Τούρκου Turan Güneş και του Βρετανού James Calahan, προκειμένου να αναζητήσουν λύσεις για την άρση της εμπόλεμης κατάστασης στην Κύπρο. Έπειτα από διαβουλεύσεις, οι τρεις υπουργοί υιοθέτησαν τα παρακάτω τέσσερα μέτρα, για την αποκλιμάκωση της έντασης στο νησί.

• Ουδεμία στρατιωτική επέκταση πέραν των γραμμών της 30ης Ιουλίου.
• Δημιουργία ζώνης ασφαλείας γύρω από τις θέσεις που κατείχαν οι Τούρκοι.
• Επιστροφή στους Τουρκοκυπρίους όλων των στρατιωτικών θυλάκων που είχαν καταληφθεί από ελληνικής πλευράς.
• Βαθμιαία μείωση των στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί.

Ταυτόχρονα, οι τρεις υπουργοί υιοθέτησαν Διακήρυξη, με την οποία αναγνωρίστηκε η ύπαρξη δύο αυτόνομων διοικήσεων στο νησί, της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής, και στην οποία αναφέρεται ότι «πρέπει το ταχύτερον να διεξαχθούν διαπραγματεύσεις για να εξασφαλισθεί, πρώτον, η αποκατάσταση της ειρήνης στην περιοχή και, δεύτερον, η επαναγκαθίδρυση της συνταγματικής κυβέρνησης στην Κύπρο».

Οι Yπουργοί Εξωτερικών Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, καθώς και οι Κληρίδης και Denktaş, ξεκίνησαν νέα διάσκεψη στις 8 Αυγούστου. Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις δεν οδήγησαν πουθενά, μάλλον λόγω της τουρκικής αδιαλλαξίας, αφού άλλωστε καθόλη τη διάρκεια των συνομιλιών, οι Τούρκοι ενίσχυαν τον θύλακα της Κερύνειας και πραγματοποιούσαν μικρής κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις, παραβιάζοντας 55 φορές την εκεχειρία.

Η ελληνοκυπριακή πλευρά στις διαπραγματεύσεις υποστήριξε την επιστροφή στο Σύνταγμα του 1960 και την επανάληψη των διακοινοτικών συνομιλιών, αλλά ο Τούρκος Yπουργός Εξωτερικών απέρριψε την εισήγηση Κληρίδη και αντιπρότεινε σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο η Κυπριακή Δημοκρατία θα ήταν δικοινοτικό ομοσπονδιακό κράτος πολλών καντονίων, στο οποίο οι Τουρκοκύπριοι θα έλεγχαν το 34% του νησιού. Από την πλευρά της, η ελληνοκυπριακή πλευρά αντιπρότεινε η συνταγματική δομή της Κύπρου να διατηρήσει το δικοινοτικό χαρακτήρα της, η συνύπαρξη των δύο κοινοτήτων να επιτευχθεί με θεσμικά σύμφωνα, καθώς και η ελληνική και η τουρκική κοινοτική διοίκηση να ασκούν εξουσίες στις ζώνες που οι αντίστοιχοι πληθυσμοί έχουν πλειοψηφία.

Η τουρκική πλευρά απέρριψε την παραπάνω πρόταση και ζήτησε να γίνουν αμέσως δεκτές οι τουρκικές προτάσεις. Ο Κληρίδης ζήτησε αναβολή 36 ή 48 ωρών για να συζητήσει με τον Μακάριο τις εξελίξεις. Οι Τούρκοι απέρριψαν και αυτό το αίτημα, με αποτέλεσμα η δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης να οδηγηθεί σε «ναυάγιο» στις στις 3:30 το πρωί της 14ης Αυγούστου 1974.

Στις 4:35 το πρωί, μία ώρα και πέντε λεπτά μετά το αδιέξοδο της Διάσκεψης της Γενεύης, ξεκίνησε η δεύτερη επιχείρηση των Τούρκων, ο «Αττίλας 2», που κράτησε τρεις ημέρες και θα έδινε στους Τούρκους τον έλεγχο μεγαλύτερου μέρους της Κύπρου από αυτό που ζητούσαν στη Γενεύη πριν λίγες ώρες. Οι Ελληνοκύπριοι αντιμετώπισαν μόνοι τους την ολομέτωπη επίθεση των Τούρκων, με την Ελλάδα να αδυνατεί να στείλει βοήθεια για μία σειρά από ανασταλτικούς παράγοντες: πρώτον, η απόσταση μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου θεωρούνταν απαγορευτική για αποστολή βοήθειας, δεύτερον, το αξιόμαχο των Ενόπλων Δυνάμεων θεωρείτο περιορισμένο, τρίτον, υπήρχε ο κίνδυνος αντιπερισπασμού της Τουρκίας σε περιοχή της ελλαδικής επικρατείας, καθώς υπήρχαν φόβοι στο Επιτελείο και στις μυστικές υπηρεσίες ότι η Ελλάδα μπορεί να δεχόταν επίθεση στον Έβρο από Τουρκία και Βουλγαρία, καθώς επίσης και από τη Γιουγκοσλαβία. Μετά από τη συνεδρίαση του πολεμικού συμβουλίου με την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είπε τότε το περίφημο «η Κύπρος κείται μακράν», υποστηρίζοντας πως η αποστολή δυνάμεων στο νησί «καθίστατο αδύνατος και λόγω της απόστασης και λόγω των γνωστών τετελεσμένων γεγονότων. Και δεν ήτο δυνατόν να επιχειρηθή χωρίς τον κίνδυνον εξασθένησεως της άμυνης αυτής ταύτης της Ελλάδος».

Όταν συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός το απόγευμα της 16ης Αυγούστου, η τουρκική πλευρά είχε καταλάβει ολόκληρο το τμήμα που ζητούσε το Σχέδιο Denktaş και επιπλέον την Αμμόχωστο, περιοχές των οποίων η έκταση αντιστοιχούσε στο 37% του κυπριακού εδάφους.

Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών, αμφότερες οι αντιμαχόμενες πλευρές προέβησαν σε ωμότητες. Χιλιάδες Κύπριοι εκδιώχτηκαν από τα σπίτια τους κι ένα κύμα 200.000 προσφύγων κινήθηκε από τις καταληφθείσες περιοχές στην ελεύθερη Κύπρο. Την αντίθετη πορεία ακολούθησαν 51.000 Τουρκοκύπριοι. Κατά τη διάρκεια του «Αττίλα 2», η παραστρατιωτική οργάνωση ΕΟΚΑ Β΄ προέβησε σε σφαγές αμάχων και γυναικόπαιδων στα χωριά Μαράθα, Σανταλάρη και Αλόα, τις οποίες τα Ηνωμένα Έθνη περιέγραψαν ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Από την άλλη, Τουρκία βρέθηκε ένοχη από την Ευρωπαική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για εκτοπισμό και κακή μεταχείριση πληθυσμού, καθώς και την παραβίαση των δικαιωμάτων ελευθερίας, ζωής και περιουσίας. Σύμφωνα με πολλές ιστορικές αναφορές, η βίαιη μετατόπιση του ενός τρίτου του ελληνοκυπριακού πληθυσμού από τα σπίτια του ήταν προσπάθεια εθνοκάθαρσης, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει δεχτεί την αξιοπιστία αποδεικτικού υλικού από την Κυπριακή Δημοκρατια, που αναφέρεται σε βιασμούς χιλιάδων Ελληνοκυπρίων γυναικών από τούρκους στρατιώτες και τα βασανιστήρια Ελληνοκυπρίων αιχμαλώτων κατά την διάρκεια της εισβολής. Μάλιστα, ο αριθμός των βιασμών ήταν τόσο μεγάλος, που η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου επέτρεψε προσωρινά τις εκτρώσεις.

VICE Video: Λευκωσία - Η Τελευταία Διχοτομημένη Πρωτεύουσα του Κόσμου

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Ουσιαστικά ο «Αττίλας 2» διαμόρφωσε τον χάρτη της διχοτομημένης Κύπρου όπως ισχύει σήμερα. Στις 28 ημέρες που κράτησαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, οι απώλειες της ελληνικής πλευράς ανήλθαν σε 4.500-6.000 νεκρούς και τραυματίες (στρατιωτικό προσωπικό και άμαχοι) και 2.000-3.000 αγνοούμενους. Οι τουρκικές απώλειες ανήλθαν σε 1.500 νεκρούς και 2.000 τραυματίες.

Αντιδρώντας στην αδράνεια των ΗΠΑ απέναντι στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής ανακοίνωσε στις 14 Αυγούστου την αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ.

Περισσότερα από το VICE

Τι Σήμαινε να Έχεις Τατουάζ στην Ελλάδα το 1978 (Έστω και με Χαλκομανία)

Η Παπαχρήστου Είναι μια Πολύ Καλή Αθλήτρια, Αλλά:

«Οι Τζιχαντιστές Δεν Έχουν Περάσει Μέρα Χωρίς Ζεστό Φαΐ» - Η Ζωή μου ως Κατάσκοπος της ΜΙ6 στην Αλ Κάιντα