Το Παιδικό Θέατρο Θεωρεί τους «Μικρούς» ένα Εύκολο Κοινό

Προ ημερών, η ανακοίνωση Γονέων και Κηδεμόνων της τοπικής κοινότητας Μελισσοχωρίου έκλεισε ζωηρά το μάτι στον ρατσιστικό διαχωρισμό και την ξενοφοβία. Τη σκυτάλη πήρε το Παλαιόκαστρο, ενώ στο κλαμπ του άκαμπτου συντηρητισμού προστέθηκε, εσχάτως, μία ακόμα περιοχή: η «ανυποχώρητη» Φιλιππιάδα. Μια μικρή κωμόπολη βορειοανατολικά της Πρέβεζας, η οποία μέσω υπομνήματος του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων, του 2ου Δημοτικού Σχολείου, έθεσε σε δημόσιο διάλογο μια σειρά ζητημάτων -ιατρικών, εκπαιδευτικών, θρησκευτικών, πολιτισμικών- υιοθετώντας κοινή επιχειρηματολογία με τα σχολεία του Ωραιοκάστρου.

Είναι πλέον σαφές, κάποιοι γονείς θεωρούν πως τα παιδιά των προσφύγων δεν πρέπει να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Παραβλέποντας τις ιδεοληψίες, τις μανίες και τις φοβίες των ενηλίκων, οι οποίες εκ των πραγμάτων «γιατρεύονται» δύσκολα, τα πραγματικά θύματα αυτής της ιστορίας είναι αποκλειστικά και μόνο τα παιδιά - τόσο των προσφύγων όσο και των Ελλήνων. Εκείνα που καθημερινά μεγαλώνουν στο ασφυκτικό περιβάλλον της ελληνικής επαρχίας και βάλλονται από τις στερεοτυπικές προβολές, τους δογματισμούς, τις μονομανίες, τις αναστολές και τα αδιέξοδά των γονιών τους. Παιδιά που δεν γεννήθηκαν ούτε ρατσιστές, ούτε ξενοφοβικοί άνθρωποι, παιδιά που δεν ήρθαν στον κόσμο προσκολλημένοι στον αμυντικό κυνισμό εμπρός σε κάθε είδους διαφορετικότητα. Τι θα έγραφαν άραγε τα ίδια, αν συνέτασσαν τις ανακοινώσεις; Τα ενοχλεί η θρησκεία του εξάχρονου συνομηλίκου τους; Το χρώμα του, τα έθιμά του; Θα μοιράζονταν την ίδια μπάλα στα σχολικά διαλείμματα με ένα παιδί που ζητά ένα καλύτερο μέλλον μακριά από τα συντρίμμια του πολέμου;

Επισκέπτομαι το Σύγχρονο Θέατρο, στην οδό Ευμολπιδών 45, στο Γκάζι. Πίσω από τις βαριές γκρίζες κουρτίνες, που οδηγούν στη σκηνή, ακούγονται οι φωνές των ηθοποιών - η πρόβα «τρέχει» μπρος σε ένα καλαίσθητο σκηνικό. Πράγμα παράδοξο για παιδική παράσταση. «Τώρα σε λίγο τελειώνουμε», μου λέει ο Γρηγόρης Χατζάκης, σκηνοθέτης του έργου «Ο Βασιλιάς Ύπνος». Πρόκειται για ένα παλιό παραδοσιακό παραμύθι που κατέγραψε η λαογράφος Μαριάννα Καμπούρογλου τον 19ο αιώνα και ο Γρηγόρης μετασχημάτισε σε μια τελείως προσωπική ιστορία. Σουρεαλιστική, χιουμοριστική, υπαρξιακή, παραδοσιακή, πρωτίστως επίκαιρη.

«Είναι τελικά το παιδικό θέατρο ένας τρόπος να επικοινωνήσουμε με τα παιδιά; Να αναπτύξουμε την κριτική σκέψη τους πάνω σε μια σειρά ευαίσθητων ζητημάτων όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία;», τον ρωτώ. «Δυστυχώς -πέρα από κάποιες εξαιρέσεις- η κυρίαρχη αντίληψη στο παιδικό θέατρο είναι απαρχαιωμένη στην Ελλάδα. Επικρατεί η ανούσια υπερπροστασία των παιδιών, η ωραιοποίηση των πάντων και φυσικά για πολλούς, το παιδικό θέατρο δεν είναι τίποτα περισσότερο παρά μια ευκαιρία για να βγάλουν εύκολα χρήματα. Δεν ενδιαφέρονται για την ποιότητα της παράστασης -ανεβάζουν συνήθως γνωστά, "ασφαλή" παραμύθια με μια λογική πρόχειρης, αδούλευτης αισθητικής, θεωρώντας τα παιδιά ένα εύκολο κοινό που δεν πολυκαταλαβαίνει τι βλέπει. Κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι τεράστιο λάθος. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, η Disney, που είναι η μεγαλύτερη βιομηχανία παιδικής ψυχαγωγίας, να δημιουργεί πολύπλοκα και πολυδιάστατα σενάρια -ακόμα και για ενήλικες- και εμείς εδώ να λειτουργούμε σε ένα αποστειρωμένο καλλιτεχνικά περιβάλλον που αντί να τροφοδοτεί τα παιδιά με σκέψεις και ερωτήματα, να τα αποβλακώνει.

»Παρόμοια είναι η κατάσταση και σε επίπεδο υποκριτικής -στο εξωτερικό, ακόμα και σε κινούμενα σχέδια, βλέπουμε εξαιρετικές ερμηνείες από σπουδαίους ηθοποιούς, ενώ στην Ελλάδα κυριαρχούν οι άναρθρες κραυγές, τα αργά λόγια και τα εκβιαστικά "μηνύματα" με τη δικαιολογία πως "τα παιδιά έτσι καταλαβαίνουν". Όχι, τα παιδιά καταλαβαίνουν πολλά περισσότερα απ' όσα νομίζουμε. Στόχος στο θέατρο, όπως και σε κάθε άλλη Τέχνη, είναι η επικοινωνία. Αν κάνεις θέατρο για παιδιά, θα πρέπει να κάνεις έναν ουσιώδη διάλογο με τα παιδιά. Να δώσεις και να πάρεις. Αν δε σε αφορά αυτό, μπορείς να κάνεις πολλά άλλα πράγματα, χωρίς να ταλαιπωρείς ούτε εκείνα ούτε τον εαυτό σου».

Η Κλεοπάτρα παρεμβαίνει στην κουβέντα, καθώς η πρόβα ολοκληρώνεται. «Πάνω σε αυτό που αναφέρει ο Γρηγόρης, υπάρχουν πάντα κάποιες λαμπρές εξαιρέσεις. Θυμάμαι μια παιδική παράσταση παλαιότερα στο θέατρο "Πόρτα". Λεγόταν το "Παιδί με τη Βαλίτσα" και αφορούσε ένα επίκαιρο θέμα της εποχής μας, την προσφυγική κρίση. Χωρίς διδακτισμό, χωρίς να επιβάλει απόψεις ή θέσεις, χωρίς ευκολίες, έβαζε το παιδί στην οπτική ενός συνομήλικού του πρόσφυγα. Μιλούσε με απλότητα και αμεσότητα για ένα τόσο ουσιώδες ζήτημα». «Τα παιδιά λειτουργούν περισσότερο μιμητικά», συμπληρώνει ο Γρηγόρης. «Αν τους συνεπάρει ένας τρόπος σκέψης, η λειτουργία ενός χαρακτήρα, μια ιδέα, μπορεί να μπουν στη διαδικασία να το αφομοιώσουν. Δεν υπάρχει περίπτωση όμως κάποιος να πει "Μην κάνεις κακό στα δάση" και να ακούσει το παιδί. Αντιθέτως, ό,τι ξεκινάει με "μην" θα το κάνει».

«Πώς διαχειρίζεται συνήθως μια παιδική παράσταση τα "μηνύματα" ενός έργου;», ρωτώ την ομήγυρη. Τον λόγο παίρνει ο Νίκος. «Ένα από τα προβλήματα του παιδικού θεάτρου είναι πως πρέπει απαραιτήτως να υπάρχει ένα ξεκάθαρο, προαποφασισμένο "μήνυμα". Συχνά οι καλλιτέχνες προσπαθούν να το επιβάλλουν μάλιστα, αντί να αφήσουν το έργο να λειτουργήσει ως "τροφή" στα μυαλά των παιδιών. Μιλάμε για καλλιτεχνικό αυτισμό - για μένα υγεία είναι ο θεατής να φεύγει από ένα έργο έχοντας λάβει διαφορετικά "μηνύματα" ο καθένας».

Η Άννα παίζει τον βασικό χαρακτήρα της παράστασης «Ο Βασιλιάς Ύπνος». Ο ρόλος της, όπως μου εξηγεί η ίδια, αφορά «ένα κορίτσι που δεν τα πάει καλά με τον ύπνο. Δεν βλέπει όνειρα. Δεν έχει όνειρα. Ζει στο παρόν και αυτό της είναι αρκετό. Όλα αυτά μέχρι την στιγμή που ο ύπνος θα της κάνει την χάρη να της δείξει ένα μέρος που όλα μπορούν να συμβούν. Εκεί συναντάει τα θέλω της, τους φόβους της και κομμάτια του εαυτού της που δεν ήξερε πως υπάρχουν. Έτσι μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας ανακαλύπτει όλα τα απαραίτητα εργαλεία που χρειάζονται για να δώσεις ζωή σε ένα όνειρο». Ο Νίκος προσθέτει: «Ο Γρηγόρης έγραψε αυτή την ιστορία χωρίς το γνωστό "τιμωρητικό" ύφος που κυριαρχεί συνήθως στα παραμύθια - του τύπου αν κάνεις αυτή την κακή πράξη, θα πάθεις αυτό. Το αναφέρω διότι συχνά βλέπουμε παιδικές παραστάσεις που βγαίνουν οι ηθοποιοί και λένε στα παιδιά στο τέλος "Τι μάθαμε σήμερα; Ότι δεν πρέπει να κλέβουμε". Αυτό είναι θλιβερό, κατά τη γνώμη μου -υποτιμούμε τα παιδιά».

Η Κατερίνα, μέλος της παράστασης κι αυτή, κουνά το κεφάλι της καταφατικά. «Θέλουμε να κάνουμε μια παράσταση ενηλίκων που να απευθύνεται σε παιδιά. Δουλεύουμε το έργο σε τόσα επίπεδα, ξεχνώντας ότι κάνουμε ένα "παραμύθι". Για να "νουθετήσεις" ένα παιδί, πρέπει πρώτα να καταφέρεις να το συγκινήσεις. Να το βάλεις στη θέση του ήρωα, να ταυτιστεί μαζί του. Να συναισθανθεί - μόνο η ενσυναίσθηση αφήνει το αποτύπωμά της, όχι οι εξόφθαλμες νουθεσίες. Η ιστορία μας εστιάζει στην πραγματικότητα ενός κοριτσιού που ναι μεν έχει υποφέρει στη ζωή του, αλλά βρίσκει το κουράγιο να συνεχίσει να ζει και να ονειρεύεται. Όπως πρέπει να κάνει κάθε παιδί, ανεξαρτήτως χρώματος, φυλής, θρησκείας».

Περισσότερα από το VICE

Fantasy Island: Η Σειρά που Όλοι Έχουμε Πετύχει στην Τηλεόραση Αλλά Κανείς δεν Έχει Δει

Πήγαμε στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Γκριμάτσας

Αυτοί οι Δήθεν Τύποι που Υποκρίνονται ότι δεν Ξέρουν Celebrities σαν τον Πάνο Κιάμο