1 (11)
Φωτογραφία

Σκοτάδι και Ελπίδα: Αυτοί οι Τοίχοι Ακροβατούν Ανάμεσα στο Παραλήρημα και τη Διαύγεια

Ο Θοδωρής Νικολάου τα τελευταία χρόνια φωτογράφησε τα δωμάτια του ΨΝΑ, στους τοίχους των οποίων «ακούγονται» οι φωνές και οι σκέψεις των τροφίμων.

Κάπου υπάρχει μια γραφή που σχοινοβατεί ανάμεσα στο παραλήρημα και τη διαύγεια. Μια ζωγραφική που τέμνει την ελευθερία με την καταστολή. Βρίσκονται χαραγμένες σε τοίχους, σε σελίδες από σημειωματάρια, σε ακουαρέλες. Το περιεχόμενό τους φανερώνει έναν κόσμο μεγαλειώδη μα και εκμηδενισμένο, αποτέλεσμα των αντιθέσεων που φέρει στα βάθη της η ψυχική διαταραχή.  Φως, σκοτάδι, αποκατάσταση,  ιδρυματοποίηση, επιθυμία, κατάπνιξη, φόβος, ελπίδα.  Αυτή η γραφή, αυτές οι ζωγραφιές και τα σχήματα έχουν μικρό προσδόκιμο ζωής.  Λίγες ημέρες,  λίγους μήνες. Μέχρι να τα πατήσει το σφουγγάρι της καθαρίστριας ή το πινέλο με το πλαστικό χρώμα ενός ελαιοχρωματιστή. Αυτό το ανοικτό μπλε και το λευκό των νοσοκομείων.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Πολλές φορές, το αποτύπωμα ενός ανθρώπου που πονάει, είναι πιο ισχυρό από την παρουσία του, η ηχώ του πιο δυνατή από την ίδια του την κραυγή.  Στα ψυχιατρεία της χώρας,  τον τόπο όπου «εκλείπει» ο εαυτός,  οι νοσηλευόμενοι προσπαθούν να ανακαλύψουν, όχι μόνο πως θα σταθούν στα πόδια τους, αλλά και τον τρόπο που θα ακουστούν. Είναι από τις περιπτώσεις που η συγγραφική δεινότητα ή η σχεδιαστική ικανότητα του δημιουργού δεν μας αφορά. Που ο ίδιος γράφει και ζωγραφίζει όχι για την υστεροφημία του, αλλά γιατί μέσω αυτής τη διαδικασίας υποδηλώνει το πρωταρχικό: πως συνεχίζει να υπάρχει.

1 (4).jpg

Να φωτογραφίζεις σε ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας αποτελεί, ίσως κάτι περισσότερο από επαγγελματική διαστροφή, ένα είδος παιδικής περιέργειας να γνωρίσεις κόσμους μέσα στον κόσμο. Δεν είναι απλώς μια «έφεση προς το μαύρο» ή «μια συναισθηματική ταύτιση» με τον άνθρωπο που υποφέρει. Αν αναλογιστεί ο φωτογράφος, σε αυτές τις επισκέψεις του εμπεριέχεται ένα χρέος. Αυτό της διάδοσης και διάσωσης της ψυχιατρικής εμπειρίας και της φωνής των νοσηλευόμενων και φιλοξενούμενων στις δομές.


VICE Video: Φύλακες-Άγγελοι Άγριων Ζώων

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.


Ήταν μια Παρασκευή, τέλη Ιουλίου, όταν επισκέφτηκα για τελευταία φορά το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, για τις ανάγκες ενός προσωπικού, μακροχρόνιου πρότζεκτ που αφορά στην ψυχική υγεία. Λίγες ημέρες αργότερα οι πύλες του έκλειναν δεύτερη φορά για τους επισκέπτες, λόγω της πανδημίας του COVID 19. Περπατώντας στον μακρόστενο διάδρομο και φωτογραφίζοντας τους τοίχους του τμήματος άκουσα μια γνώριμη φωνή, που ανήκε σε μια νοσηλεύτρια: «Φωτογράφισε τους, γιατί από Δευτέρα θα βαφτούν». Συνέχισα να φωτογραφίζω όλη τη μέρα, γνωρίζοντας πως ό,τι έχει αποτυπωθεί μέχρι στιγμής, αύριο δεν θα υπάρχει παρά μόνο στις κάρτες μνήμης, τους σκληρούς μου δίσκους και τη μνήμη των ανθρώπων που έζησαν εκεί. Γύρισα σπίτι το βράδυ και άνοιξα τον υπολογιστή ψάχνοντας τις εικόνες από τις πρώτες μου επισκέψεις στο ΨΝΑ, πριν από δυόμιση χρόνια. Βρήκα τους στίχους που είχε γράψει η Χρύσα στον τοίχο του 5ου Τμήματος, τα ασπρόμαυρα σχέδια ενός 25χρονου, τα ελευθεροσυνειρμικά κείμενα ενός άλλου νέου. Τις ζωγραφιές  που κοσμούν το εστιατόριο, τα ποιήματα μιας κοπέλας από την Αμερική.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
1 (8).jpg

Ζήτησα από την ψυχίατρο και πρώην διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής, Κατερίνα Μάτσα, να μου γράψει κάποιες σκέψεις  με αφορμή τις φωτογραφίες αυτές.  «Έγκλειστοι στο ψυχιατρείο, ένας κόσμος στις παρυφές της κοινωνίας. Γράφουν στους τοίχους των δωματίων τους ή σε τετράδιο, αποκαλύπτουν αλήθειες του κόσμου τους, άλλοτε τρομακτικές, άλλοτε χαρούμενες. Η ζωή στο Ψυχιατρείο είναι κόλαση. Οι μέρες πανομοιότυπες, οι νύχτες αγωνιώδεις, κρατούν τον ύπνο μακριά. Παρολαυτά, κάποια θραύσματα λέξεων, σκέψεων, συναισθημάτων παίρνουν  μορφή και αγγίζουν την ψυχή μας. Με ζωγραφιές που μοιάζουν παιδικές, με φράσεις σύντομες, σχεδόν συνθηματικές, προβολές, ίσως, του δικού τους εσωτερικού κόσμου, εκφράζουν  ενοχές, που αγγίζουν τα πάντα. Everything is guilty, γράφει κάποιος. Τα δάκρυα της Παναγίας, σε μια ζωγραφιά, χύνονται από τα μάτια της σαν δύο μαύρα ποτάμια η δύο καταρράκτες. Psychotic, γράφει κάποιος. Το βίωμα της ψύχωσης, ένας εσωτερικός σεισμός που συντάραξε το προσωπικό τους σύμπαν, δεν μπορεί να αποδοθεί με λόγια. Κατονομάζεται μόνο με τον τρέχοντα ιατρικό όρο. Μας εισάγει, όμως, έστω και έτσι, στο Άλλο, το Διαφορετικό, το Ασύλληπτο. “Μετεβλήθη εντός μου ο ρυθμός του κόσμου”, έλεγε ο Βιζυηνός. Και μετά; Μετά, η τεράστια προσπάθεια αυτών των ανθρώπων να ξαναπιάσουν το νήμα από εκεί που κόπηκε. Η Αριάδνη μέσα στο  Ψυχιατρείο ξαναγεννήθηκε, γράφει κάποια. Αποτυγχάνω, μα συνεχίζω και ελπίζω, λέει μια άλλη. Χαίρομαι, αγαπώ, επαναλαμβάνεται πολλές φορές. Αλλά και πολιτικές προτάσεις, “κρεμάλα στους φασίστες”, “ενάντια στα πυρηνικά”. Η πολιτικοποίηση τους είναι μέρος της κοινωνικοποίησης τους».

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Καθώς γράφω το κείμενο έρχονται και ξαναέρχονται στο νου μου τα λόγια του Φράνκο Μπαζάλια, του Ιταλού ψυχιάτρου που αγωνίστηκε και κατάφερε να ανοίξουν οι πόρτες και να ξηλωθούν τα κάγκελα των ψυχιατρείων της Ιταλίας. «Όλοι εμείς εδώ τώρα είμαστε θυμωμένοι, εξαγριωμένοι, ενάντια στον ψυχιατρικό εγκλεισμό, ενάντια στα ψυχιατρικά βασανιστήρια κλπ. Όμως τη στιγμή κατά την οποία βρισκόμαστε απέναντι σε ένα άτομο που έχει ανάγκη, προσπαθούμε πρώτα να απαντήσουμε στις δικές μας ανάγκες, στο «προσωπικό» μας ζήτημα και όχι να ζήσουμε τις αντιφάσεις που προκύπτουν μαζί με τον άλλον που έχει τις ανάλογες ανάγκες με τις δικές μας».

Φοβάμαι μην κάνουμε το ίδιο και με αυτές τις εικόνες. Μην τις δούμε με τα δικά μας μάτια, μην τις ερμηνεύσουμε σύμφωνα με τις δικές μας ανάγκες. Ας ελπίσουμε πως κάποια στιγμή οι δημιουργοί αυτών των στίχων και των ζωγραφιών θα μπορέσουν να ζήσουν χωρίς το Ψ στο μέτωπο. Αλλά με το Α της αξιοπρέπειας, της αλληλεγγύης και της ανθρωπιάς.

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες:

1 (9).jpg
1 (1).jpg
1 (2).jpg
1 (3).jpg
1 (5).jpg
1 (6).jpg
1 (10).jpg
1 (12).jpg
1 (13).jpg
1 (14).jpg
1 (7).jpg
1 (15).jpg
1 (16).jpg
1 (17).jpg
1 (18).jpg