Αναζητώντας τον Έλληνα Τραμπ

Κείμενο: Δημήτρης Ν. Μανιάτης

Από τότε και έπειτα, τα έχουμε δει όλα. Ή, ακόμη δεν έχουμε δει τίποτε. Έχουμε δει τη Χρυσή Αυγή στη Βουλή. Τον ΣΥΡΙΖΑ κυβέρνηση. Το ΠΑΣΟΚ -την εμβληματικότερη πολιτική δύναμη της Μεταπολίτευσης- σε τροχιά θεαματικής συρρίκνωσης. Παράλληλα, οι κλασικοί ιμάντες μεταβιβάσεων ή διαμεσολαβήσεων έχουν σπάσει. Τα παραδοσιακά ΜΜΕ μοιάζουν να έχουν φάει αλλεπάλληλα κροσέ στο ρινγκ της απήχησης.

Η Ελλάδα και η ιντερνετική της επικράτεια έχει επινοήσει το «post truth», προτού το τελευταίο ακουστεί από πιο επίσημα χείλη. Ακόμη και η σημερινή Κυβέρνηση μοιάζει να ανήκει στον προηγούμενο πολιτικό κύκλο, κατορθώνοντας πάντως ακόμη να απορροφά τον κοινωνικό κραδασμό. Μόνον, που οι νέες εξελίξεις σηματοδοτούνται από αργόσυρτες διαδικασίες. Τα τέρατα ή οι ελπίδες δεν φυτρώνουν αιφνίδια. Αναπόφευκτα, στην πλανητική στροφή, το πρόσωπο του Trump, αποτελεί κωδικοποιημένα, την εξής πραγματικότητα: όλα είναι πιθανά. Ο Trump πρόσφατα διόρισε τον Ελληνοαμερικανό Τζορτζ Σηφάκης, ιδρυτή της εταιρείας πληροφοριών Ideagen Pfc., ως επικεφαλής του Γραφείου Δημόσιας Διασύνδεσης. Μακριά από τις ΗΠΑ όμως, στην δική μας επικράτεια, τι σχέση έχουμε με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ;

Η ρευστότητα στον κόσμο σήμερα αποτυπώνεται πολύ σχηματικά ως εξής: Οι ΗΠΑ να τάσσονται υπέρ του προστατευτισμού και η Κίνα να τάσσεται υπέρ του ελεύθερου εμπορίου. Σε αυτό το φόντο και είτε ως σωτηριολογία είτε ως καφενειακή προσέγγιση το ερώτημα που τίθεται είναι: Θα μπορούσε να υπάρξει Έλληνας Trump; Προσέξετε: όχι Έλληνας Berlusconi. Έλληνας Trump. Πώς θα είναι; Βγαλμένος και ζυμωμένος στην αγορά ή ένα νέο υβρίδιο που θα συνδυάζει πολλά ετερόκλητα στοιχεία; Θα είναι γνώριμο πρόσωπο με νέα ατζέντα (π.χ. ένας Καμμένος που θα έχει ρίξει «ηρωικά» τη σημερινή Κυβέρνηση) ή εντελώς νέο πρόσωπο με δεσμούς με μερίδα του κόσμου (π.χ. Νικόλαος);

Θα είναι σημερινό στέλεχος του δικομματισμού που θα αποτελεί εγγύηση για μια νέα κοινωνική συμμαχία (Άδωνης) ή απλώς ένας επιχειρηματίας που θα ελέγχει ΜΜΕ (Μαρινάκης); Μήπως πάλι, το ερώτημα για τον Έλληνα Trump είναι απλώς αστείο, αφού το πολιτικό σύστημα και οι κοινωνικές διεργασίες ΗΠΑ-Ελλάδας δεν έχουν καμία σχέση; Μήπως προέχει η ιδεολογική πλατφόρμα που θα γονιμοποιήσει μια τέτοια εκδοχή - και αν ναι, ποια είναι αυτή; Προσέτρεξα σε μια όχι οικεία μου ιδεολογική όχθη. Σε ανθρώπους, όμως, που έχει σίγουρα ενδιαφέρον η οπτική τους. Πέντε πρόσωπα (αλφαβητικά) απαντούν:

O δικηγόρος Γεώργιος Μακρής, ο ιστορικός Ιωάννης Μαύρος, ο Δρ Σωτήρης Μητραλέξης, επισκέπτης εταίρος στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, συνεργάτης του κολλεγίου Peterhouse και επίκουρος καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Πόλης, στην Κωνσταντινούπολη και ο δικηγόρος Τηλέμαχος Χορμοβίτης. Ζητήσαμε όμως και τη γνώμη του γνωστού δημοσιογράφου Άρη Χατζηστεφάνου. Είπαμε και άλλα πολλά, όμως εστιάσαμε στην «αναζήτηση» του Έλληνα Trump.

Πολύ δύσκολα, ή μόνον ως φάρσα. Στην Ελλάδα διαπιστώνουμε δύο (μικρές) ομάδες ανθρώπων που δεν ξορκίζουν το όνομα του Trump αναπαράγοντας δάνεια επιχειρήματα και κραυγές. Από τη μία έχουμε όσους ελάχιστους διατηρούν την ικανότητα να διακρίνουν ευρύτερα ρεύματα και πολιτικές μεταβολές με ψυχραιμία, χωρίς να εντάσσονται στον «χορό τραγωδίας» της Trumpολογίας και άρα δεν συμμετέχουν στους κοπετούς, αλλά αναλύουν. Από την άλλη όμως, έχουμε στην Ελλάδα το ακριβώς αντίθετο (και κωμικό), μια πραγματικά γκροτέσκα εικόνα: φιγούρες δοσμένες στην προσπάθεια να δημιουργηθεί μια… «Χρυσή Αυγή με ανθρώπινο πρόσωπο» που επιχειρούν να τοκίσουν στη νίκη Trump, ώστε να αυτοπροβληθούν οι ίδιοι, δια της νίκης Trump, ως μελλοντικά νικηφόροι (πρόσφατα κυκλοφόρησε ως ένθετο σε αθηναϊκή εφημερίδα ένα βιβλιαράκι για τον Trump με τόσες μικρονοϊκές αφέλειες, με ιδέες στο μπλέντερ και το συνακόλουθο άπλωμα τραχανά, που είναι να απορεί κανείς). Εδώ έχουμε το εξής ενδιαφέρον: δεν υιοθετούνται οι ιδέες* του ίδιου του Trump, δεν υιοθετείται το «πολιτικό πρόγραμμα Trump», αλλά ουσιαστικά οι κατηγορίες που εκτοξεύονται εναντίον του Trump και δη με ενθουσιασμό. Όσο πιο τερατώδη, κατά πολύ τερατωδέστερον του πραγματικού (π.χ. οι περίφημες «σχέσεις με την ΚΚΚ», που δεν υπάρχουν) προσπαθούν να εικονογραφήσουν τα διεθνή ΜΜΕ τον Donald Trump, τόσο πιο τερατώδεις γίνονται και οι αφελείς Έλληνες «Τραμπιστές» κατ' εικόνα και ομοίωση όχι του Trump, αλλά της εικόνας γι' αυτόν που τους προσφέρουν τα liberal media, επ' ελπίδι πολιτικών ψιχίων. Οι περισσότεροι Έλληνες «Trumpιστές» είναι παιδιά, δημιουργήματα, μαθητές από την ανάποδη των αφηγημάτων ακριβώς αυτών των μέσων ενημέρωσης που δικαίως υβρίζουν, χωρίς καμία σχέση με τα πρωτόγνωρα πολιτικά ρεύματα που βλέπουμε να αναδύονται ανά την υφήλιο (είτε με τα προβλήματά τους, είτε με τα ενδιαφέροντα σημεία τους). Θα πρέπει, νομίζω, να είναι προφανές ότι η παραπάνω τάση δεν έχει καμία σχέση με το φαινόμενο Trump: η επαιτεία πολιτικής υπόστασης χωρίζεται από τα πολιτικά ρεύματα με τη γραμμή που χωρίζει τη φαντασίωση από την πραγματικότητα.

Αν εξαιρέσουμε την παραπάνω γκροτέσκα εικόνα και επιστρέψουμε στο κεντρικό ερώτημα για την Ελλάδα: Για καλό ή για κακό, Trump, Brexit, γαλλικές εκλογές κτλ είναι για χώρες που δεν έχουν αποφασίσει να απολέσουν τη δυνατότητά τους να αλλάζουν τους όρους του παιχνιδιού στο οποίο παίζουν. Ακριβώς επειδή αυτή η προϋπόθεση δεν πληρείται ούτε στο ελάχιστο στα καθ' ημάς, είναι μάλλον αστείο να βλέπει κανείς τις άτσαλες προσπάθειες να μεταφυτευθούν αυτές οι τάσεις στο ελληνικό έδαφος ως «σκληρή (ακρο)δεξιά» - ενώ είναι άλλης τάξεως εξελίξεις. Μολαταύτα, εάν όντως εμφανιζόταν ένας «Έλληνας Trump» (και γι' αυτό, ένας «αντι-Trump»), αυτός δεν θα υποσχόταν ευημερία και σταθερότητα, αλλά αντ' αυτών αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία -δημοκρατική, λαϊκή, εθνική κυριαρχία, ακόμη και εάν αυτό μοιάζει να συνεπάγεται λιγότερη ευημερία. Δηλαδή, προτεραιότητες στις οποίες ένα δημογραφικά γερασμένο εκλογικό σώμα είναι αδύνατον να προστρέξει.

* Στο πλαίσιο της Trumpολογίας κυριαρχεί η αντίληψη για τον Trump ότι δεν έχει συγκεκριμένες ιδέες, αλλά ad hoc οπορτουνιστικά συμπιλήματα. Όμως, οι Brendan Simms (University of Cambridge) και Charlie Laderman (King's College London) καταδεικνύουν στο βιβλίο τους  Donald Trump: The Making of a World View-στο οποίο, σημειωτέον, είναι εμφανής η έντονη απέχθειά τους για τον Trump, δεν είναι ένα μελέτημα συμπαθούντων- ότι υφίσταται στην περίπτωση του Trump μια σταθερή και συνεπής ιδεολογία, ιδίως για τις διεθνείς σχέσεις, διαμορφωμένη κατά τη διάρκεια τριανταετίας (Η ιδεολογία αυτή είναι προβληματική και δυστυχώς δεν δικαιώνει την απομονωτιστική εικόνα που έδειξε προεκλογικά ο Trump έναντι της σαφώς ακραία πολεμοχαρούς Clinton, την εικόνα ότι «δουλειά μας δεν είναι να εμπλεκόμαστε στις ζωές άλλων λαών», αλλά αυτό είναι άλλης ώρας συζήτηση).

-Σωτήρης Μητραλέξης [Επισκέπτης Εταίρος στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και στο κολλέγιο Peterhouse, καθώς και επίκουρος καθηγητής φιλοσοφίας.]

 Δεν βλέπω κάτι τέτοιο. Τουλάχιστον, όχι στο πλαίσιο της τρέχουσας «κανονικότητας». Μια σειρά από σταθερές της ελληνικής πολιτικής δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για την ανάδειξη μιας τέτοιας «αντισυστημικής» υποψηφιότητας με χαρακτηριστικά τηλεοπτικού σταρ, προερχόμενης από το χώρο των media και των big business. Το καθεστώς της Μεταπολίτευσης έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα ανθεκτικό, ιδίως αν θεωρήσουμε το «πείραμα ΣΥΡΙΖΑ» όχι ως αμφισβήτηση και ανατροπή, αλλά ως την τελευταία ευκαιρία του γερασμένου συστήματος, αυτή που του εμφύσησε πνοή ζωής. Επιπλέον, η Ελλάδα παραμένει μια πολύ «αριστερή» χώρα, η μόνη που έδωσε, έστω τύποις, μια «αριστερή» απάντηση στο πλέγμα της πολυδιάστατης κρίσης που πλήττει τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Εντοπίζω τα αίτια αυτής της διαφοροποίησης τόσο στο «ηθικό πλεονέκτημα» –που όσο το ξορκίζει η αντιρρητική δημοσιολογία του ακραίου κέντρου τόσο επιβεβαιώνει την αντοχή του– όσο και σε μια έμφυτη φιλαλληλία ενός πονετικού και ήπιου λαού, που υποδέχθηκε χιλιάδες αλλόφυλων μεταναστών με ελάχιστη γκρίνια - και αυτή πιο πολύ για τα μάτια του κόσμου, θα έλεγε κανείς. Τέλος, η οικογενειοκρατική ηθική μας αποτυπώνεται στην αντίληψη για τα πολιτικά κόμματα ως δυναστείες διεπόμενες από την κληρονομική διαδοχή, όπως φάνηκε στην περίπτωση της ανάδειξης του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ηγεσία της Ν.Δ.

-Γιάννης Μαύρος [υποψήφιος διδάκτορας Φιλοσοφίας της Ιστορίας στο τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών.]

Στην Ελλάδα δεν λείπουν οι συνθήκες, αλλά ο ηγέτης που θα εκφράσει ικανοποιητικά ένα αντίστοιχο ρεύμα – η Ιστορία όμως θα τον φέρει! Στο ιουλιανό δημοψήφισμα του 2015, το 62% του συλλογικού υποκειμένου ψήφισε «Όχι» στη μνημονιακή εξαθλίωση. Ωστόσο, η βούλησή του αγνοήθηκε. Μάλιστα, μετά τη ριζική «πασοκοποίηση» (pasokification) της Κυβέρνησης και την άνευ όρων υποταγή της στα κελεύσματα των πιστωτών, ο μνημονιακός λόγος επέστρεψε και παραμένει μέχρι τώρα ηγεμονικός. Ο μέσος ψηφοφόρος έχει να διαλέξει μεταξύ του ΠΑΣΟΚ του Αλέξη Τσίπρα και του ΠΑΣΟΚ του Κυριάκου Μητσοτάκη. Στην ουσία, δηλαδή, δεν έχει επιλογή, αφού δεν υπάρχει εναλλακτική πολιτική ατζέντα. Τα πρόσωπα εναλλάσσονται μόνο προσχηματικά, όσο κυβερνάνε διορισμένοι γραφειοκράτες των Βρυξελλών – χωρίς ποτέ να έλαβαν ψήφο εμπιστοσύνης να το πράξουν. Καθόλου τυχαία, άλλωστε, αμφότερα τα δύο μεγάλα κόμματα παρείχαν ανοικτά τη στήριξή τους στη Hillary Clinton, προεξοφλώντας τη νίκη της στις εκλογές, εναρμονισμένα πλήρως με τη γραμμή των Βρυξελλών και του Βερολίνου. Τα συστημικά media, οι μεγάλες εφημερίδες και οι στρατηγικοί αναλυτές, ακαδημαϊκοί και ειδικοί, χεράκι-χεράκι με τους βουλευτές Κυβέρνησης και Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, προχωρούσαν καθημερινά σε προβλέψεις για το εύρος της διαφοράς. Όπως συνέβη και στην περίπτωση του βρετανικού δημοψηφίσματος, οι ελπίδες της ευρωεπιδοτούμενης ελίτ διαψεύστηκαν. Παρά την εκστρατεία κατατρομοκράτησης από τα ΜΜΕ, ο απλός πολίτης συνειδητοποιεί ότι υπάρχει και άλλος δρόμος πέρα από την εξαθλίωση.

Οι πολιτικοί στην Ελλάδα δεν αντιλαμβάνονται ή δεν θέλουν να καταλάβουν αυτό το ρεύμα, δημιουργείται έτσι ένα τεράστιο κενό, που αναπόδραστα η Ιστορία θα καλύψει.  Αν κανείς μετρήσει στα δεξιά της Νέας Δημοκρατίας θα διακρίνει πως υπάρχουν περίπου 15(!) κόμματα και σχηματισμοί χωρίς να συνυπολογίζω καν τη Χρυσή Αυγή μέσα σε αυτά. Δεν λείπει λοιπόν ένα κόμμα ακόμη. Λείπει το πρόσωπο ενός ηγέτη αντίστοιχου βεληνεκούς με τον πρόεδρο Donald Trump ή τον πρωτεργάτη του Brexit, Nigel Farage. Δεν αποκλείω στο άμεσο μέλλον -πιστεύω στην αρχή του ιστορικισμού και δεν θα μπορούσα να το αρνηθώ άλλωστε- να υπάρξει ένας Έλληνας νέος «Καίσαρας» στην Ελλάδα. Ως ιστορικό παράδειγμα, ο Ρωμαίος στρατηγός Ιούλιος Καίσαρας είναι εξαιρετικός για αυτή τη συζήτηση που ανοίξαμε. Η πολυδαίδαλη δράση του οδήγησε στην κατάλυση της ρωμαϊκής ρεπούμπλικας τον καιρό της παρακμής της, αντίστοιχο καιρό με την παρακμή που βιώνουμε σήμερα, εγκαινιάζοντας μία νέα εποχή Ρωμαϊκού Imperium υπό την απόλυτη και αδιαμφισβήτητη εξουσία ενός προσώπου. Σε ποια στοιχεία πάτησε ο Ρωμαίος στρατηγός Γάιος Ιούλιος, για να αναδυθεί προς την εξουσία; Μα φυσικά στη λαϊκότητα και την ευρεία αποδοχή του. Έπιασε και εκείνος με τους τότε όρους τον παλμό της κοινωνίας γύρω του. Αντίστοιχα, οι σημερινοί αναδυόμενοι ηγέτες, που κατηγορούνται για λαϊκισμό και όμως αψηφούν τις ελίτ, ανέρχονται στην εξουσία με τον μόνο τρόπο που διαθέτουν πλέον: την ψήφο των απλών ανθρώπων που στενάζουν. Όταν θα υπάρξει αυτή η προσωπικότητα στη χώρα μας, θα είμαι από τους πρώτους που θα αναφωνήσω «Αve Caesar» - αν και χωρίς ρωμαϊκό χαιρετισμό, για να μην μπερδέψω τους κακόβουλους. Έχω αρκετές προσωπικότητες με διεθνές εκτόπισμα και προσφορά κατά νου, κυρίως από τον χώρο της εμπορικής ναυτιλίας, που μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη - και σας το εγγυώμαι, αργά ή γρήγορα αυτή η προσωπικότητα θα υπάρξει.

-Γεώργιος Μακρής [δικηγόρος]

Φυσιολογικά , η Ελλάδα θα αποτελούσε ιδανική περίπτωση για να αναδειχθεί ένας πολιτικός τύπου Donald Trump. Η χώρα βουλιάζει, εδώ και χρόνια, μέσα στην πιο βαθιά  οικονομική κρίση που έχει γνωρίσει ποτέ δυτική χώρα, κυβερνιέται περίπου σαν αποικία των Βρυξελλών και του Βερολίνου, η μεταναστευτική κρίση δημιουργεί ανασφάλεια στον ντόπιο πληθυσμό. Όλο και περισσότεροι Έλληνες εκφράζουν την αντίθεσή τους στην Ε.Ε. και στο ευρώ (το 45% έκρινε τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. ως αρνητική, σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσκόπηση, αλλά ταυτόχρονα δεν συγκινούνται με παλαιοσοσιαλιστικά οράματα, εκφράζοντας την υποστήριξη τους σε φιλελεύθερες πολιτικές, όπως οι ιδιωτικοποιήσεις, η απελευθέρωση των αγορών και η άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων. Επίσης, λόγω της μεσογειακής του ιδιοσυγκρασίας, ο Έλληνας γράφει στα παλιά του τα παπούτσια την «πολιτική ορθότητα» (με άλλα λόγια,  τον παραδοσιακό αγγλοσαξωνικό πουριτανισμό, μασκαρεμένο με προοδευτικό μανδύα). Οι συνθήκες, λοιπόν, θεωρητικά, είναι ιδανικές για έναν Έλληνα Trump, λαϊκιστή, φωνακλά, ευρωσκεπτικιστή, αντιμνημονιακό, αλλά, λίγο-πολύ, φιλελεύθερο σε οικονομικά θέματα. Όμως, την ίδια στιγμή, υπάρχει και το αντίβαρο σε αυτές τις τάσεις. Οι ελληνικές ελίτ εξαρτώνται απόλυτα από τη χρηματοδότηση των Βρυξελλών: Δάνεια, πακέτα, επιδοτήσεις, ΕΣΠΑ εξασφαλίζουν σε πολιτικούς, καθηγητές πανεπιστημίου και μεγαλοεργολάβους-εκδότες την ευημερία τους. Σε ένα σύστημα σαν το ελληνικό, πιο κλειστό και ελεγχόμενο από το αμερικάνικο, η ελίτ θα δυσκολέψει την εμφάνιση ενός maverick πολιτικού, που θα αμφισβητεί την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας και συνεπακόλουθα, τα κεκτημένα αυτών των ελίτ. Θα τον λοιδορήσει , θα τον γελοιοποιήσει, θα του κολλήσει την ταμπέλα του «ακροδεξιού» και του «φασίστα», ώστε οι απόψεις του να μην συζητηθούν ποτέ ουσιαστικά. Από την άλλη, η οργή του κόσμου στην πτωχευμένη Ελλάδα είναι πολύ μεγαλύτερη από την αντίστοιχη οργή στις ΗΠΑ, ενώ τα παραδοσιακά ΜΜΕ χάνουν συνεχώς έδαφος έναντι του ίντερνετ και έτσι η χειραγώγηση του πληθυσμού γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Εξάλλου, και ο Trump βγήκε πρόεδρος παρά την αντίθεση των κατεστημένων ΜΜΕ (ή ίσως και εξαιτίας της αντίθεσης αυτής)

Φυσικά, ένα νεοναζιστικό κόμμα σαν τη Χρυσή Αυγή, που ακόμη και τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα στην Ευρώπη δεν θέλουν να έχουν καμιά σχέση μαζί του, τρομάζει την μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου και δεν μπορεί να είναι φορέας ενός ελληνικού Trumpισμού (που, εξάλλου, ανήκει σε άλλο ιδεολογικό ρεύμα). Από τους mainstream πολιτικούς, πάλι, ακόμη και αυτοί που χρησιμοποιούν ρητορική η οποία μοιάζει με του νέου αμερικάνου Προέδρου, είναι τόσο φθαρμένοι από τον εναγκαλισμό τους με το κατεστημένο ή έχουν υπηρετήσει τόσο πιστά τις πολιτικές των Βρυξελλών, που οποιαδήποτε ανάλογη προσπάθειά τους θα πείσει ελάχιστους. Μπορεί, λοιπόν, αυτή τη στιγμή Έλληνας Trump να μην φαίνεται στον ορίζοντα, οι συνθήκες όμως είναι ευνοϊκές και η εκλογική πελατεία υπάρχει - και η φύση, όπως λένε, απεχθάνεται το κενό…

-Τηλέμαχος Χορμοβίτης [κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου (MScEcon) από το University of Wales, Aberystwyth στη «Διεθνή Ιστορία του 20ου αιώνα»]

Όσο και αν θέλουμε να αποδίδουμε την ανάδειξη φασιστικών ή μεταφασιστικών μορφωμάτων στο «DNA των λαών», η αλήθεια είναι ότι τέτοια φαινόμενα μπορούν να εμφανιστούν παντού, όπου υπάρχει το γόνιμο έδαφος της κρίσης και η ανυπαρξία μιας προοδευτικής μεγάλης αφήγησης. Φανταστείτε ένα σενάριο όπου ένας Θέμος Αναστασιάδης  κατεβαίνει στις εκλογές υποσχόμενος «τάξη και ασφάλεια» απέναντι σε έναν Τσίπρα που υπόσχεται συνέχιση της ίδιας νεοφιλελεύθερης πολιτικής, πασπαλισμένης όμως με identity politics. Το δίδυμο Trump – Clinton θα έχει επαναληφθεί. Κάθε βαλβίδα εκτόνωσης της οργής με υγιείς, προοδευτικούς όρους θα έχει κλείσει σε εκλογικό επίπεδο.

Προφανώς, δεν είμαστε ακόμη σε αυτό το σημείο. Η σοσιαλδημοκρατία δεν έχει εξαντλήσει την αξία χρήσης της για τους οικονομικά ισχυρούς. Ποιος θα φανταζόταν όμως πριν από δυο χρόνια, ότι στις ΗΠΑ οι Δημοκρατικοί θα είχαν χάσει τη δική τους αξία χρήσης;

-Άρης Χατζηστεφάνου [δημοσιογράφος]

Οι δύο υποψήφιοι των αμερικανικών προεδρικών εκλογών ήταν αρκούντως και ιδιαζόντως τερατώδεις, προτείνοντας επιθετική ατζέντα (η Clinton με μια εκπεφρασμένη υπερ-πολεμική ατζέντα περαιτέρω ζωνοποίησης της Μέσης Ανατολής, με πρωτόγνωρη επιθετικότητα, ο  συγκριτικάφιλειρηνικότερος Trump με όσα συζητούμε αυτές τις ημέρες) και μετερχόμενοι πρωτόγνωρα προεκλογικά μέσα: ούτε στον Ψυχρό Πόλεμο δεν έχει υπάρξει αμερικανική εκλογική αναμέτρηση τέτοιας παλαβής «λιακοπουλικής» συνωμοσιολογίας, ώστε ο ένας υποψήφιος εκ των μεγάλων κομμάτων να κατηγορεί τον συνυποψήφιό του ουσιαστικά για υποτέλεια στον Ρώσο Πρόεδρο - χώρια το περιβόητο twitter account του Trump. Όμως, η επικέντρωση στο πρόσωπο του Trump είναι μάλλον παρελκυστική, όπως είναι και ο κλιμακούμενος πόλεμος Trump-ΜΜΕ: η άνοδος του Trump στην εξουσία αποτελεί σημείο ευρύτερων μεταβολών σε ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο, μεταβολών που συμβαίνουν και θα συμβούν ανεξάρτητα από τη συμπτωματολογία συγκεκριμένων προσώπων, τα οποία τυγχάνουν εμφανώς ασταθή. Αντίθετα με αυτό όμως, η Trumpολογία είναι μια μάχη σημαιών και συμβολισμών εσωτερικής κατανάλωσης. Ας πούμε, τα σύνορα μιας χώρας, είτε είναι ανοιχτά είτε όχι. Στη δεύτερη περίπτωση, τι νόημα έχει, αν φυλάσσονται με φράχτη (που ήδη υπάρχει) ή με τείχος, πέραν της αποτελεσματικότητας κάθε μεθόδου για τον τεθειμένο σκοπό; Υπάρχει κανείς που πιστεύει ότι τα «αναποτελεσματικώς κλειστά» σύνορα είναι ένα βήμα πιο κοντά στα υποθετικά ανοιχτά σύνορα; Το πυρομαχικό της Trumpολογίας είναι το κυνήγι των εντυπώσεων. Είναι στη χώρα του Guantanamo και του προγράμματος PRISM της NSA που όλοι σοκαρίστηκαν από το όντως απαράδεκτα χυδαίο «grab them by the pussy». Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το να είναι κανείς απλώς υπέρ ή κατά του Trump (κάτι που λειτουργεί άλλωστε και σαν μεγάλο πλυντήριο: ένα post ή tweet κατά του Trump, μπορεί να καταστήσει δημοφιλείς και τις πιο απεχθείς φιγούρες) είναι απλώς χάσιμο χρόνου. Αν κάτι είναι σίγουρο, αυτό είναι πως πουθενά δεν θα επιστρέψουμε στην ακώλυτη «φιλελεύθερη συναίνεση». Ο κόσμος προ του 2016 δεν υπάρχει πια και το ερώτημα είναι τι γίνεται από 'δω και πέρα - πραγματικότητα, πάνω στην άρνηση της οποίας έχει θεμελιωθεί ολόκληρη η διεθνής Trumpολογία.

- Σωτήρης Μητραλέξης

Για κάποιους από εμάς που μεγαλώσαμε στα μυθικά 80s, o Trump, το ζωντανό σύμβολο του ατίθασου καπιταλισμού της Wall Street με την εκτυφλωτική χρυσή κόμη, την επιδεικτική χλιδή, τους ουρανοξύστες και τις συζύγους-τρόπαια, είναι μορφή που βγαίνει από το πάνθεον των λαϊκών υπερηρώων της ύστερης ψυχροπολεμικής περιόδου: ο Rocky, ο Rambo, ο Schwarzenneger, ο Gordon Gekko, ο πρόεδρος Reagan του Πολέμου των Άστρων και της «Evil Empire». Υπάρχει λοιπόν μια ορισμένη νοσταλγική διάθεση για την εποχή του γκλίτερ, τότε όπου όλα ήταν απλά, μεγάλα και κατάφωτα: «Dream big, bold and daring!», ήταν η μία από τις δύο φράσεις της επινίκιας ομιλίας του που συγκράτησα. Επιστροφή στη think big φιλοσοφία των 80s, αναβίωση του πνεύματος της χαμηλής φορολογίας και των «οικονομικών της προσφοράς», απενοχοποίηση ενός μυώδους υπερανδρικού προτύπου, για χρόνια καταπιεσμένου από τις «ετερότητες», τις «πολιτισμικές σπουδές» και την «κατασκευή των έμφυλων ταυτοτήτων». Το άλλο στοιχείο που συγκράτησα από την ομιλία, ήταν η αναφορά στο κινηματικό στοιχείο: «Νot a campaign but rather an incredible and great movement». Παρά τον ρητορικό και κάπως στερεότυπο χαρακτήρα αυτής της φρασεολογίας, είναι παραπομπή σε μια νέα Συντηρητική Επανάσταση, σαν αυτή που έξοχα περιγράφει ο γάλλος Guy Sorman στο ομώνυμο βιβλίο του 1985, στο μεσουράνημα της εποχής Reagan. Η απόληξη και η συνισταμένη βαθέων ρευμάτων που διασχίζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες από τις δεκαετίες του '60 και του '70, μακριά από τα φώτα της υπερπροβεβλημένης ελευθεριακής κουλτούρας και της θορυβώδους μειονοτικής χειραφέτησης, όπως η Θρησκευτική Δεξιά, o «αναβιωτισμός» και η χριστιανική αφύπνιση, η δυσπιστία προς το φιλελεύθερο πανεπιστήμιο και τον συστημικό Τύπο της Ανατολικής Ακτής, η κούραση με τις υπερβολές του δικαιωματισμού και την αναίδεια της αντικουλτούρας, ο αντιφεμινισμός της (προσφάτως θανούσης) Phyllis Schlafly, η Ηθική Πλειοψηφία του Jerry Falwell, ο νεοσυντηρητικός αντιδιανοουμενισμός του Irving Kristol και η επαναξίωση των βικτωριανών αρχών από τη Gertrude Himmelfarb. Ένας πόλεμος συμβόλων, διεξαγόμενος παράλληλα και εν πολλοίς αυτόνομα από την υπό στενούς όρους πολιτική αντιπαράθεση, που εγκλωβίζει όσους αισθάνονται ταυτισμένοι με το Liberal Establishment σε μια στείρα άρνηση. Μια άρνηση με στοιχεία ναρκισσισμού και αυτοπροβολής, μια «πεφωτισμένη μετριοπάθεια» που, επειδή διαλαλεί τόσο εκκωφαντικά τις ιδιότητές της, παύει να είναι και μετριοπαθής και πεφωτισμένη και ανεκτική, καταλήγοντας στην περίκλειστη ματαιοδοξία και τον απωθητικό ελιτισμό. Όσο η αυτοαναγορευμένη πρωτοπορία προσπαθεί σε υστερικούς τόνους να φιλοτεχνήσει ως τέρας αυταρχισμού και μισογυνισμού έναν εκλεγμένο ηγέτη, για να διαφυλάξει τη δική της επισφαλή υπόσταση, τόσο περισσότερο συμπαθή και ανθρώπινο θα τον καθιστά σε ένα μεγάλο ακροατήριο που καθόλου δεν ταυτίζεται με τον Trumpισμό, ούτε ακριβώς ενθουσιάζεται με τους πλατινένιους μπιντέδες του αυτοκρατορικού διαμερίσματος. Ένα μεγάλο κοινό που μπορεί να μην ξέρει ακριβώς τι θέλει, ξέρει όμως τι δεν θέλει: δεν θέλει να του κουνάνε δασκαλίστικα το χέρι αυτοχρισμένοι εκπρόσωποι του «αστισμού» και του «ανθρωπισμού», που καμώνονται πως ξέρουν το συμφέρον του απλού ανθρώπου καλύτερα από τον ίδιο.

-Ιωάννης Μαύρος

Η «προοδευτική» αφήγηση δεν φημίζεται για την ανεκτικότητά της στον διάλογο, ούτε για τα επιχειρήματά της. Η «προοδευτική» αφήγηση έχει αποκτήσει αλλεργία σε κάθε μορφή ελεύθερου λόγου. Εκτοξεύει ταμπέλες και λάσπη με ρυθμό καταπέλτη στους πολέμιους της. Δημιουργεί «safe spaces» όπου ο αντίλογος γενικά και συγκεκριμένες λέξεις ειδικά αποβάλλονται. Καταστρατηγεί την ελευθερία του λόγου, βαφτίζοντας κάθε φωνή αντίδρασης στον ηγεμονικό της λόγο «μισαλλόδοξη», «ρατσιστική», «ακροδεξιά» κλπ. Δεν πιστεύει ούτε στιγμή στην πεμπτουσία της δημοκρατίας του «ενδέχεται άλλως έχειν». Διεκδικεί για τον εαυτό της το αλάθητο και παριστάνει πάντοτε το θύμα. Κάπως έτσι, ο νέος POTUS ανάγεται σε «τέρας» - γίνεται ένα σύγχρονο θηρίο της Αποκάλυψης που απειλεί δήθεν τη Δημοκρατία.  Η αλήθεια, όμως, είναι κάπως διαφορετική από αυτή. Ο Donald Trump δεν είναι τίποτα παραπάνω παρά η απάντηση των κανονικών σε αυτή την κατάσταση εντροπίας. Είναι το σάλπισμα αντεπίθεσης του κανονικού ανθρώπου. Ο μεσαίος κανονικός άνθρωπος ανακαταλαμβάνει τον ζωτικό χώρο που ιστορικά του ανήκει. Όχημά του δεν είναι ούτε ο ρατσισμός ούτε η μισαλλοδοξία, όπως προπαγανδίζεται από τα συστημικά ΜΜΕ. Κίνητρό του δεν είναι το μίσος προς του άλλους, όπως ευαγγελίζονται οι «προοδευτικοί», αλλά η αγάπη για την ταυτότητα, τη θέση, τη φυλή του. Το στίγμα της επίπλαστης ενοχής που κηλίδωνε το μέτωπο του κανονικού ανθρώπου τίθεται εμφατικά στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας. Ο κύκλος της εντροπίας και της παρακμής κλείνει μαζί με την ολοκλήρωση της προεδρίας Obama. Ένας νέος κόσμος, όπου η ταυτότητα τοποθετείται στο επίκεντρο, ανατέλλει. Η εαυτοφοβία και το αυτομαστίγωμα των λευκών περιθωριοποιούνται. Οι προκλήσεις της νέας εποχής το επιβάλλουν. Όποιος μπορεί να ενταχθεί στον δικό μας κόσμο, στον δικό μας τρόπο ζωής, είναι ελεύθερος να το πράξει. Από την άλλη, όποιος νοιώθει το πουκάμισο του δυτικού πολιτισμού να τον στενεύει, είναι απόβλητος από το σώμα της Δύσης. Ο κανονικός άνθρωπος ανάγεται ξανά σε πρόσωπο, παύει να είναι απλός αριθμός σε στατιστικές των τεχνοκρατών μιας υπερτροφικής ελίτ που δεν έχει τίποτα πλέον -αν είχε ποτέ- να του προσφέρει. Ο Πρόεδρος Trump δίνει πάλι αυτό που λείπει στον δυτικό πολιτισμό από την εποχή που το δίδυμο Thatcher και Reagan μεσουράνησε και ταπείνωσε το Σιδηρούν Παραπέτασμα σε ήττα: προσφέρει το απαραίτητο αφήγημα στους κανονικούς ανθρώπους, τη δυνατότητα να ανταπεξέλθουν και να ανελιχθούν σε έναν κόσμο εχθρικό για αυτούς. Δίνει το έναυσμα για μία νέα εποχή που οι κανονικοί άνθρωποι μπορούν ξανά να ονειρεύονται. Όχι μόνο να φορολογούνται εξαντλητικά. Όχι μόνο να φθίνουν δημογραφικά έως ότου, μοιραία και αναπόδραστα, να εκλείψουν.

-Γεώργιος Μακρής  

Ξαφνικά, για το «προοδευτικό» αφήγημα, ο Λευκός Οίκος μετατράπηκε από σεπτή κατοικία, απ' όπου ο Άγιος Obama σκόρπιζε γενναιόδωρα τη χάρη Του, σε νέο πύργο της κολάσεως, όπου ο Αντίχριστος, με τη μορφή ενός… πορτοκαλί δισεκατομμυριούχου, δοκιμάζει τον ήχο από τις επτά σάλπιγγες της Αποκαλύψεως. Ο καιρός γαρ εγγύς…

Βέβαια, αν θέλουμε να μιλήσουμε σοβαρά, όσο ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα η εικόνα του «Αγίου Obama», άλλο τόσο ανταποκρίνεται και η εικόνα του «Αντίχριστου Trump». Μάλιστα, οι κραυγές απόγνωσης του liberal κατεστημένου βρωμάνε υποκρισία και επιλεκτική ευαισθησία.
Χαλάνε τον κόσμο και κάνουν διαδηλώσεις, επειδή ο Trump απαγόρευσε την είσοδο στους πολίτες επτά μουσουλμανικών χωρών για 90 μέρες. Περιέργως, σφύριζαν αδιάφορα, όταν ο αγαπημένος τους Barack Obama απαγόρευε την είσοδο σε πρόσφυγες από το Ιράκ για έξι μήνες και περιόριζε δραστικά την παροχή βίζας σε πολίτες επτά μουσουλμανικών χωρών. Κλαίνε και οδύρονται, επειδή ο Trump περιόρισε την είσοδο μουσουλμάνων στις ΗΠΑ, αλλά χειροκροτούσαν τον Obama και τη Hillary, όταν βομβάρδιζαν μουσουλμάνους. Κάνουν πρωτοσέλιδο τον βομβαρδισμό της Υεμένης από τον Trump, με τους 40 νεκρούς, αλλά όταν ο Obama και η καλή του σύμμαχος, η Σαουδική Αραβία, ισοπέδωναν την ίδια χώρα, η είδηση πέρναγε στα ψιλά (ως γνωστόν, ο νομπελίστας Ειρήνης βομβάρδιζε με τριαντάφυλλα και δεν υπήρχαν νεκροί). Καταγγέλλουν τον Trump ότι κυβερνάει σαν δικτάτορας. επειδή έχει υπογράψει 18 εκτελεστικά διατάγματα τις πρώτες 12 μέρες της θητείας του, αλλά προφανώς το 2008 θαύμαζαν το νέο φόρεμα της Michelle και τους διέφυγε πως ο Barack Obama, που τόσο σεβόταν τους θεσμούς και τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες, όπως μας λένε, είχε υπογράψει 19 εκτελεστικά διατάγματα την αντίστοιχη χρονική περίοδο.

Πέρα από τις κινδυνολογίες, τα χοντροκομμένα ψέματα και τις μισές αλήθειες των μεγάλων, κατεστημένων ΜΜΕ (αν νομίζετε πως η post truth είναι μονοπώλιο των οπαδών του νέου Προέδρου, μάλλον είστε γελασμένοι), αν εξετάσουμε τα πράγματα με μια πιο ψύχραιμη και αντικειμενική ματιά, θα διαπιστώσουμε πως υπάρχουν και αρκετά θετικά σημεία στην περίπτωση Trump: - Παρά τη μεγάλη του περιουσία, ο Donald Trump βρίσκεται έξω από τα παιχνίδια και τις ισορροπίες του σάπιου κατεστημένου, που ευθύνεται για την αργή παρακμή των ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια. Κατά καιρούς, έχει πει πως, «το εξοπλιστικό πρόγραμμα είναι πανάκριβο», «οι ισχυρισμοί της CIA είναι γελοίοι», «οι επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή ήταν σκέτη καταστροφή», «τα μεγάλα ΜΜΕ λένε βρωμερά ψέματα», «το ΝΑΤΟ είναι άχρηστο και απαρχαιωμένο». Κανένας μεταπολεμικός Πρόεδρος των ΗΠΑ δεν άσκησε τόσο έντονη κριτική και δεν ήρθε σε τόσο σφοδρή σύγκρουση με το αμερικάνικο κατεστημένο. Σε μεγάλο βαθμό, χρηματοδότησε μόνος του την προεκλογική του εκστρατεία και εξαρτάται λιγότερο από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Ενδεικτικά, για την καμπάνια του, δέχθηκε από τα hedge funds της Wall Street μόλις 19.000 δολάρια, τη στιγμή που η Hillary Clinton δέχτηκε 47,6 εκατομμύρια. Φυσικά, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως ο Donald Trump θα τα βάλει με αυτό το κατεστημένο, αλλά, αν μπορεί κάποιος να το κάνει, αυτή τη στιγμή είναι μόνο ο Trump. - Ο Donald Trump είναι ο πρώτος μεταπολεμικός Πρόεδρος των ΗΠΑ, που αμφισβητεί τόσο έντονα το consensus της επεμβατικής, αυτοκρατορικής εξωτερικής πολιτικής. Έχει εκφράσει την αντίθεσή του στην πολιτική του nation building, ζητάει να πληρώνουν οι πλούσιοι σύμμαχοι για την άμυνά τους και όχι ο φτωχός αγρότης από την Αϊόβα, έχει ασκήσει έντονη κριτική στον πόλεμο στο Ιράκ και στην επέμβαση στη Λιβύη, ενώ υποστηρίζει τη βελτίωση των σχέσεων με τη Ρωσία. Ακόμη και όταν οι, υποτιθέμενα, «προοδευτικοί» αντίπαλοί του, χέρι-χέρι με τη CIA, εξαπέλυσαν εναντίον του μια ακροδεξιά εκστρατεία μακαρθικού τύπου, κατηγορώντας τον για «προδότη» και «πράκτορα της Ρωσίας», ο Trump, προς τιμήν του, δεν έκανε πίσω και ακόμη και τότε εξακολούθησε να μιλάει για την ανάγκη συνεργασίας με τη Ρωσία στη συριακή κρίση. Αν ψάχνετε τον λόγο που το αμερικάνικο κατεστημένο τον πολεμάει τόσο λυσσαλέα, ψάξτε καλύτερα εκεί: Η πολιτική των συνεχών επεμβάσεων και της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ σε όλον τον πλανήτη είναι μια μπίζνα τρισεκατομμυρίων για το στρατιωτικο-βιομηχανικό πλέγμα και τους πολιτικούς που το στηρίζουν - και δεν πρόκειται να αφήσουν κανέναν Trump να τους τη χαλάσει.  - Χάρη στο νεοϋορκέζικο και μεγαλοαστικό background του, ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ είναι αρκετά ανεκτικός σε κοινωνικά θέματα. Ο, δυο φορές διαζευγμένος, Trump δεν είναι ο Πρόεδρος που θα αναλάβει ηθικές σταυροφορίες, ούτε θα επιβάλλει κρατικές απαγορεύσεις σε ζητήματα lifestyle. O ίδιος, σε όλη την προεκλογική του εκστρατεία, κράτησε τέτοια θέματα πολύ χαμηλά στην ατζέντα του. Ο δήθεν «ρατσιστής» και «ομοφοβικός» Donald Trump δεν δίστασε να ποζάρει περιχαρής με τη rainbow flag και να δηλώσει την υποστήριξή του στην κοινότητα των ομοφυλόφιλων από το βήμα του συνεδρίου των συντηρητικών Ρεπουμπλικάνων, εισπράττοντας μάλιστα ενθουσιώδη χειροκροτήματα. - Ο Barack Obama ήταν αυτός που, περισσότερο από κάθε άλλο Πρόεδρο, προσπάθησε να μετατρέψει τις ΗΠΑ σε μια αρτηριοσκληρωτική σοσιαλδημοκρατία ευρωπαϊκού τύπου, σε μια Γαλλία του δυτικού ημισφαιρίου. Ο Trump είναι αρκετά φιλελεύθερος σε θέματα εσωτερικής οικονομικής πολιτικής και φαίνεται αποφασισμένος να ξηλώσει την κληρονομιά του Obama. Ήδη, υπέγραψε διατάγματα που παγώνουν τις προσλήψεις στο Δημόσιο και χαλαρώνουν το ρυθμιστικό πλαίσιο για τις μικρές επιχειρήσεις - και έπεται συνέχεια.

Σαφώς και υπάρχουν αντιφάσεις και αρνητικά στον λόγο του νέου Προέδρου των ΗΠΑ. Παρότι ήταν ο πιο λογικός υποψήφιος σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, αν η επιθετική ρητορική του έναντι του Ιράν και της Κίνας μετεξελιχθεί σε επίσημη πολιτική, τότε οι ΗΠΑ μπορεί να εμπλακούν σε έναν κυκεώνα διεθνών επεμβάσεων, σαν κι αυτές που προεκλογικά ο ίδιος κατήγγειλε. Παρότι είχε δίκιο που έβγαλε τις ΗΠΑ από την εμπορική συμφωνία ΤPP (τέτοιες συμφωνίες έχουν τόση σχέση με το ελεύθερο εμπόριο, όση το Μνημόνιο με τον φιλελευθερισμό: μονοπώλια και προνόμια για τις μεγάλες πολυεθνικές, περιορισμοί για τους μικρομεσαίους, νομοθετική εναρμόνιση μεταξύ των κρατών), η τάση του προς τον εμπορικό προστατευτισμό μπορεί να βάλει την Αμερική σε τροχιά σύγκρουσης με πολλές χώρες και να υπονομεύσει τις προοπτικές της αμερικάνικης και παγκόσμιας οικονομίας. Επίσης, η αδυναμία του στα one man show, μπορεί να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την Εκτελεστική Εξουσία και να υπονομεύσει τους ήδη τραυματισμένους θεσμούς της αμερικανικής Δημοκρατίας.

Ο χρόνος θα δείξει σε τι είδους Πρόεδρο θα εξελιχθεί ο Donald Trump. Μέχρι τώρα, δείχνει πως, σε αντίθεση με τους περισσότερους πολιτικούς, τηρεί τις προεκλογικές του υποσχέσεις. Στην παράδοση του αμερικάνικου populism (μην σας τρομάζει ο όρος), έχοντας περισσότερα κοινά με το προπολεμικό Ρεπουμπλικάνικο Κόμμα παρά με τον συντηρητισμό του Reagan, το σίγουρο είναι πως ο Trump τάραξε τα βαλτωμένα νερά της σοσιαλφιλελεύθερης συναίνεσης των ελίτ.

-Τηλέμαχος Χορμοβίτης  

Όπως και στην περίπτωση του Brexit, το κυρίαρχο στοιχείο των αμερικανικών εκλογών δεν ήταν ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, αλλά ένα μήνυμα με σαφή ταξικά χαρακτηριστικά, το οποίο ήθελαν να στείλουν οι ψηφοφόροι. Αυτό μπορούσε να το εκφράσει ψευδεπίγραφα ο Donald Trump ή σε πραγματικούς όρους ο Bernie Sanders. Η φιλελεύθερη Αμερική και η ηγεσία των Δημοκρατικών, αυτοί δηλαδή που εξέθρεψαν το φαινόμενο Trump όλα αυτά τα χρόνια, ήθελαν  να αποτρέψουν πάση θυσία την εκλογή του Sanders, ακόμη και αν αυτό τους στοίχιζε τη νίκη στις εκλογές.    
Η ιστορία επαναλήφθηκε σαν μια φάρσα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, όπου οι οικονομικές ελίτ έδωσαν απρόθυμα το χρίσμα στον Hitler, για να αποφύγουν τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος από την Αριστερά. Στις ΗΠΑ του 2016 κατέβασαν τη Hillary Clinton με μια πλατφόρμα identity politics και πολιτικά ορθού λόγου, με ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας. Το αποτέλεσμα ήταν ο Trump να αυξήσει τα ποσοστά των Ρεπουμπλικάνων, ακόμη και ανάμεσα στον μαύρο πληθυσμό.

-Άρης Χατζηστεφάνου  

 Περισσότερα από το VICE

Πόσο Πιθανό Είναι να Πάμε σε Πόλεμο με την Τουρκία;

Ρόδα, Τσάντα και Κοπάνα: Κάνε το Κουίζ του VICE και Μάθε Πόσο Καλά Γνωρίζεις τα Ελληνικά 80's

Δέκα Ερωτήσεις που Πάντα Ήθελες να Κάνεις σε Έναν Αντιφασίστα