Κι Έτσι, Ένας Στιγμιαίος Καφές Όπως ο Φραπέ Έγινε το Εθνικό Ποτό της Ελλάδας

Το εθνικό ποτό της Ελλάδας δεν είναι το ούζο, ούτε το κρασί ή η ρακή. Είναι ο φραπέ: ένα κρύο στιγμιαίο ρόφημα καφέ, η ονομασία του οποίου προέρχεται από τη γαλλική λέξη frappé που σημαίνει «χτυπημένος». Το ότι η Ελλάδα, μια χώρα που φημίζεται για την επιμονή της στη χρήση φρέσκων τοπικών προϊόντων, θα ενστερνιζόταν ολόψυχα έναν λυοφιλισμένο καφέ -και όχι κάποια άλλη γαστρονομική λιχουδιά-, αποτελεί μέρος της γοητείας του φραπέ.

«Είναι ένα τοπικό ρόφημα, παρόλο που ουσιαστικά είναι στιγμιαίος καφές», δήλωσε στο Munchies η Βίβιαν Κωνσταντινόπουλος, συν-συγγραφέας του βιβλίου Frappe Nation. Όπως όλες οι χρήσιμες γαστρονομικές εφευρέσεις -μπισκότα με σοκολάτα, nachos, μπίρα- ο φραπέ γεννήθηκε τυχαία. Ήταν το 1957, κατά τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας. O εκπρόσωπος πωλήσεων της Nescafe, Δημήτρης Βακόνδιος, ήθελε καφέ. Οι ιστορίες της πρώτης παρασκευής του διαφέρουν: είτε δεν υπήρχε διαθέσιμο ζεστό νερό, είτε ο Βακόνδιος ζεσταινόταν. Όπως και να ‘χει, ο επιχειρηματίας άρπαξε ένα σέικερ που προοριζόταν για ένα ρόφημα κακάο της Nesquik, πρόσθεσε μερικούς κόκκους Nescafe και ζάχαρη, το ανακίνησε με δύναμη και δημιούργησε το διασημότερο ρόφημα της Ελλάδας, ιδιαίτερα το καλοκαίρι.

H Nescafe υιοθέτησε το ρόφημα. Έως τη δεκαετία του 1980, η ελληνική τηλεόραση και το ραδιόφωνο είχαν γεμίσει με διαφημίσεις και τραγουδάκια, τα οποία προωθούσαν μανιωδώς -αν και, μάλλον, κάπως συγκεχυμένα- τον τρόπο ζωής του φραπέ: όμορφοι άνθρωποι που έκαναν βουτιές με τα ρούχα σε πισίνες, όμορφοι άνθρωποι που πηδούσαν από γιοτ κρατώντας ομπρέλες, όμορφοι άνθρωποι που πηδούσαν με αλεξίπτωτα, που τραγουδούσαν, που φλέρταραν και που χόρευαν. «Κάνε μια στάση, πιες κι εσύ Nescafe frappe», λέει χαρούμενα το ρεφρέν. Είναι ένα ρεφρέν που κάθε Έλληνας άνω των 35 γνωρίζει απ' έξω και ανακατωτά. Οι σημερινές διαφημίσεις είναι λιγότερο φιλόδοξες και δείχνουν τους απλούς τρόπους με τους οποίους το ρόφημα μιας πολυεθνικής σε συνοδεύει στην καθημερινότητά σου. Είτε πρέπει να ξυπνήσεις στα άγρια χαράματα, είτε βλέπεις το ηλιοβασίλεμα στη Σαντορίνη, ένα Nescafe frappé θα είναι εκεί για εσένα.

Είναι ένας απλός συνδυασμός: μια κουταλιά στιγμιαίου καφέ αναμειγνύεται με κρύο νερό και σερβίρεται σε ποτήρι με παγάκια. Η ποσότητα της ζάχαρης ποικίλλει και μπορεί να προστεθεί συμπυκνωμένο γάλα. Η ανακίνηση είναι απολύτως απαραίτητη: παράγει έναν παχύρευστο, ελαφρώς πικρό αφρό που παραμένει άθικτος καθώς πίνεις. «Είναι μια γεύση από Ελλάδα: οι Έλληνες έχουν μεγαλώσει με φραπέ και τον έχουν συνηθίσει. Για πολλούς Έλληνες, ο φραπέ είναι ένα νοσταλγικό ρόφημα: είναι αναπόσπαστο κομμάτι των αναμνήσεών τους και τους κάνει να αισθάνονται ότι είναι στο σπίτι τους», λέει η Κωνσταντινόπουλος.

Ο φραπέ είναι παντού στην Ελλάδα: στα γραφεία, τα πρακτορεία ενοικίασης αυτοκινήτων, τα καταστήματα, τα αεροδρόμια, τις συνεδριάσεις του Κοινοβουλίου. Αν πάρεις ένα ταξί στην Αθήνα, πολύ συχνά ο οδηγός θα κάνει στάση για να αγοράσει έναν φραπέ. Ένας καλεσμένος εμφανίστηκε μέχρι και στον γάμο μου με έναν φραπέ, ρουφώντας τον κατά τη διάρκεια της τελετής. Μπορείς επίσης να αγοράσεις μικρά πλαστικά ποτηράκια με φακελάκια καφέ και ζάχαρης σε οποιοδήποτε περίπτερο ή σούπερ μάρκετ. Η τιμή του είναι προσιτή σε όλους: οι περισσότερες καφετέριες σερβίρουν φραπέ με ένα ή δύο ευρώ, αν και σε ορισμένα μπαρ στη Μύκονο το κόστος μπορεί να φτάσει μέχρι και το τσουχτερό ποσό των 15 ευρώ.

Εν μέσω κρίσης, ο κόσμος συνεχίζει να πίνει φραπέ, αν και αυτό δεν θεωρείται πολυτέλεια. Η κατανάλωση φραπέ και οι κοινωνικές πτυχές που τον περιβάλλουν, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού τρόπου ζωής. Όπως συμβαίνει με κάθε lifestyle, έχει τη δική του φρασεολογία: ο νερουλός φραπέ αποκαλείται νεροζούμι, ο υπερβολικά γλυκός φραπέ ονομάζεται πετιμέζι και ο πολύ δυνατός φραπέ λέγεται δυναμίτης. Πρέπει να τον πίνεις σιγά-σιγά, εν μέρει για λόγους υγείας: ένα μόνο ρόφημα με δύο κουταλιές στιγμιαίου καφέ, έχει πάνω από 400 milligram καφεΐνης - το ισοδύναμο τεσσάρων μονών espresso. Αν πιεις δύο φραπέ, ουσιαστικά διπλασιάζεις τη συνιστάμενη ημερήσια πρόσληψη καφεΐνης για έναν υγιή ενήλικα.

Η καφεΐνη σε κρατάει «στην τσίτα», κάτι που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του κοινωνικού ιστού της ελληνικής πραγματικότητας ως προς την κατανάλωση καφέ. Ο φραπέ είναι η συνέχιση μιας παμπάλαιας ελληνικής παράδοσης τού να κάθεσαι στο καφενείο και να συζητάς για την πολιτική και τη ζωή, παίζοντας κομπολόι και ατελείωτο τάβλι.

«Ο φραπέ σου επιτρέπει να κάθεσαι και να κουβεντιάζεις για ώρες: όχι μόνο τον πίνεις με αργές γουλιές, αλλά ο αφρός του παραμένει στο ποτήρι για πολλή ώρα, χωρίς να εξαφανίζεται κατευθείαν - το ρόφημα δεν ξεφουσκώνει ξαφνικά», εξηγεί η Κωνσταντινόπουλος. «Οι συζητήσεις και οι διαφωνίες είναι επίσης αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής κουλτούρας. Οι Έλληνες δεν είναι λιγομίλητοι. Ακόμα και η φράση «πάμε για καφέ» είναι συνώνυμη του να βγούμε έξω να τα πούμε. Κυριαρχεί η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι πρέπει να βρίσκουν χρόνο για επικοινωνία και συζήτηση. Ο φραπέ -ένα αργόπιοτο ρόφημα- το διευκολύνει αυτό.

Η εμμονή των Ελλήνων με τον καφέ εκτείνεται και πέρα από τις καφετέριες, όπου το ρόφημα σερβίρεται σε ποτήρια. Μέρος της δημοτικότητας του φραπέ, οφείλεται στο γεγονός ότι, όπως όλοι οι καφέδες, είναι φορητός. Ο φραπέ «στο χέρι» μπορεί να ακούγεται σαν κάτι αντιφατικό, δεδομένης της ιστορίας του φραπέ, όμως οι κάδοι απορριμμάτων που ξεχειλίζουν από πλαστικά ποτήρια και καλαμάκια, όπως και τα πεταμένα πλαστικά στους δρόμους, είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο. Αυτό έχει αρχίσει να αποτελεί πρόβλημα για την Ελλάδα. Σε έρευνα του 2015 διαπιστώθηκε ότι το 60% των σκουπιδιών της Ελλάδας ήταν συγκεντρωμένο γύρω από τον Σαρωνικό Kόλπο, κοντά στην Αθήνα. Το 95% αυτών των απορριμμάτων αποτελούνταν από πλαστικά μιας χρήσης, όπως σακούλες, καλαμάκια και ποτηράκια.

VICE Video: Πλαστικά Ψάρια

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Τον Ιανουάριο, η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησε την εφαρμογή ενός 12ετούς προγράμματος με στόχο τη μείωση των πλαστικών αποβλήτων σε όλα τα κράτη-μέλη της, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Η Ελλάδα έχει κάνει κάποια θετικά βήματα προς τη μείωση των πλαστικών - από την 1η Ιανουαρίου 2018, τα καταστήματα εισήγαγαν μια πολιτική χρέωσης για τις πλαστικές σακούλες (οι Έλληνες χρησιμοποιούν κατά μέσο όρο 296 πλαστικές σακούλες ετησίως, σε αντιδιαστολή με τις μόλις τέσσερις σακούλες που χρησιμοποιούν οι Φινλανδοί). «Το πλαστικό είναι το πιο δύσκολο υλικό, δεδομένης της χημικής σύνθεσής του», δήλωσε τον Απρίλιο, στο Christian Science Monitor, η Ιωάννα Καψιμάλη, περιβαλλοντική υπεύθυνη του ΧΥΤΑ Φυλής, τον μεγαλύτερο χώρο υγειονομικής ταφής της Ελλάδας.

Η Greenpeace εκτιμά ότι οι Έλληνες χρησιμοποιούν ένα εκατομμύριο πλαστικά ποτήρια καφέ την ημέρα. Ένα νέο project αποσκοπεί στη μείωση αυτών των αποβλήτων, ενθαρρύνοντας τις καφετέριες όλης της χώρας να κάνουν έκπτωση στους πελάτες που φέρνουν επαναχρησιμοποιήσιμα ποτήρια στο κατάστημα. Το project αυτό ονομάζεται Στο Ποτήρι Μου. Στην Ελλάδα, είναι πολύ πιθανό αυτό το ποτήρι να είναι γεμάτο με φραπέ.

To άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Munchies.

Περισσότερα από το VICE

Οι Άνθρωποι που Μαζεύουν Μηχανάκια (και Νιπτήρες) από τον Βυθό των Ελληνικών Θαλασσών

Ο Καφές Κάνει το Πέος σου να Λειτουργεί Καλύτερα

Η Μετάβαση της Κολομβίας από τον Ναρκοτουρισμό στον Τουρισμό του Narcos