Μια φίλη, την ημέρα που τελείωνε το θεραπευτικό πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ, μου εξηγούσε πως ένα μέρος της φιλοσοφίας του προγράμματος λέει « Να ανακαλύψω τις ικανότητες μου αλλά και τα όρια των δυνατοτήτων μου, να μάθω ότι δεν είμαι ούτε ο γίγαντας των ονείρων μου, ούτε ο νάνος των φόβων μου, αλλά άνθρωπος ανάμεσα σε ανθρώπους». Στην Ελλάδα της κρίσης, για τους χρήστες ναρκωτικών, αυτό είναι δυσκολότερο από κάθε άλλη φορά, με το πρόβλημα να είναι πολυπλοκότερο από ποτέ, τις ουσίες και τους κινδύνους στη χώρα αλλά και στην Ευρώπη να αποτελούν μια καλοθρεμμένη Λερναία Ύδρα και την αδιαφορία της Πολιτείας να χτυπάει κόκκινο.

Αυτά τονίστηκαν και συνέντευξη τύπου που δόθηκε στις 6 Ιουνίου στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ελλάδα από την Τέτα Διαμαντοπούλου Παπουτσοπούλου, εθνική συντονίστρια της Ελλάδας για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών και την Μανίνα Τερζίδου υπεύθυνη του Εθνικού κέντρου πληροφόρησης και τεκμηρίωσης για τα ναρκωτικά, με σκοπό να παρουσιαστεί η ετήσια ευρωπαϊκή έκθεση του 2016 για τα ναρκωτικά στην Ευρώπη και στην Ελλάδα.

Αν και ανέκαθεν οι αγορές παράνομων ουσιών βρίσκονται σε συγκεκριμένους, απτούς χώρους, την τελευταία δεκαετία η εμφάνιση νέων τεχνολογιών του διαδικτύου διευκόλυνε την ανάπτυξη διαδικτυακών αγορών μέσα από αθέατες ιστοσελίδες ή κρυφοκαταστήματα όπως το AlphaBay ή το SilkRoad (που πλέον έχει κλείσει), με τα προϊόντα κάνναβης και το MDMA παράλληλα με μια σειρά φαρμάκων να είναι οι ουσίες που προσφέρονται συχνότερα. Οι σελίδες αυτές υποστηρίζονται από τεχνολογίες οι οποίες προστατεύουν την ανωνυμία, έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με το eBay και το Amazon, ενώ οι πελάτες μπορούν να συγκρίνουν εκεί αγαθά και υπηρεσίες. Εφαρμόζουν μια σειρά από διαδικασίες που μπορούν να συγκαλύψουν τόσο τις συναλλαγές όσο και τον τόπο φύλαξης των διακομιστών, όπως υπηρεσίες ανωνυμοποίησης σαν το Tor (το Onion Router) και αποκρύπτουν την IP του υπολογιστή, αποκεντρωμένα και σχετικά δύσκολα ανιχνεύσιμα κρυπτονομίσματα για τη διενέργεια πληρωμών όπως το bitcoinκαι το litecoin, καθώς και κρυπτογραφημένη επικοινωνία μεταξύ των συμμετεχόντων. Προς το παρόν αυτά τα καταστήματα αντιστοιχούν σε μικρό μερίδιο της αγοράς παράνομων ουσιών, ενώ πολλές από τις συναλλαγές είναι σε επίπεδο λιανικής. Παρ' όλα αυτά, θεωρείται πως το διαδικτυακό εμπόριο ναρκωτικών θα επεκταθεί κι άλλο.

Οι «προβληματικοί χρήστες» δεν είναι προβληματικοί άνθρωποι. Ο όρος αναφέρεται στους χρήστες οποιαδήποτε ναρκωτικής ή φαρμακευτικής ουσίας για να ορίσει όσους κάνουν είτε ενδοφλέβια, είτε μακροχρόνια συστηματική χρήση ή είναι εξαρτημένοι από κάποια ουσία. Στην Ελλάδα οι χρήστες κάνναβης που απευθύνονται σε θεραπευτικά προγράμματα αυξάνονται σταθερά από το 2007 και αποτελούν πλέον το 22% των αιτήσεων, το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό μετά την ηρωίνη, ενώ ό σοι αναφέρουν χρήση «σκληρών» ουσιών αναφέρουν και χρήση κάνναβης. Σύμφωνα με την έκθεση 16,6 εκατομμύρια Ευρωπαίοι ηλικίας 15-34 ετών έκαναν χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο, ενώ περίπου το 1% των ενηλίκων κάνει καθημερινή χρήση – αν και το ποσοστό αυτό μοιάζει λίγο χαμηλό. Το 2006 ο αριθμός των ανθρώπων που ζήτησαν βοήθεια για να διακόψουν τη χρήση ήταν 45.000, το 2014 έφτασε στους 69.000, ενώ οι κατασχέσεις κάνναβης κυριαρχούν, αφού αντιστοιχούν στα ¾ των κατασχέσεων των ναρκωτικών της Γηραιάς Ηπείρου.

Το θετικό είναι πως έχει αρχίσει να μπαίνει δυναμικά στον δημόσιο διάλογο η χρήση της φαρμακευτικής κάνναβης και πως νομιμοποιήθηκε πλέον η βιομηχανική χρήση της μετά από δεκαετίες απαγόρευσης, καθώς έχουμε επιτέλους έναν καθαρό διαχωρισμό στις περιπτώσεις που η ουσία είναι απαραίτητη και χρήσιμη.

Αν και στην Ευρώπη η ενέσιμη χρήση ηρωίνη (που είναι πιο επικίνδυνη) έχει μειωθεί, στην Ελλάδα παρουσιάζει αύξηση. Η κ. Τερζίδου τόνισε πως «η ενέσιμη χρήση δεν πέφτει και δεν θα πέσει, γιατί όσο προχωράει η κρίση, είναι μια λύση για τους χρήστες που δεν έχουν χρήματα. Μπορούν να προμηθευτούν μικρότερη ποσότητα της ουσίας αν την κάνουν ενέσιμη, γιατί είναι πιο δραστική. Επίσης, η τιμή της ηρωίνης έχει πέσει πάρα πολύ. Από 28 ευρώ σε 8, κάτι που έγινε σε όλες τις ουσίες, αφού οι διακινητές ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς.

Γι'αυτό και ένα από τα θέματα που απασχόλησαν τις ομιλήτριες αλλά όσους παραβρέθηκαν στην συνέντευξη τύπου, είναι το πόσο ζωτικής σημασίας είναι οι χώροι επιτηρούμενης χρήσης, τα γνωστά shooting rooms , όπου χρήστες θα μπορούν να κάνουν ασφαλή χρήση ουσιών σε περιβάλλον προστατευμένο και καθαρό. Οι χρήστες θα μπορούν εκεί, πέρα από συμβουλές που ίσως τους οδηγήσουν στην απόφαση να απεξαρτηθούν, να δέχονται και άμεση βοήθεια σε περίπτωση που συμβεί κάτι. Το πρόγραμμα αυτό έχει ξεκινήσει σε πάρα πολλές χώρες και παρουσιάζει πολύ καλά αποτελέσματα. Στην Ελλάδα, το αντίστοιχο πρόγραμμα Οδυσσέας , ενώ είχε ξεκινήσει με περίφημα αποτελέσματα, ανεστάλη.

Η κ. Τερζίδου επισήμανε επίσης πως «το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι η πολλαπλή χρήση ναρκωτικών και οι θάνατοι από ναρκωτικά οφείλονται εκεί. Ένα ακόμα πρόβλημα για τους χρήστες σε καιρό κρίσης είναι το πώς θα εξασφαλίσουν καθαρές σύριγγες». Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι ότι τα άτομα που κάνουν χρήση και μοιράζονται σύριγγες δεν μειώνονται. Το 2013 είχαν διανεμηθεί 500 χιλιάδες σύριγγες, κάτι που θα έπρεπε να έχει αποτέλεσμα τη μείωση της κοινής χρήσης, που όμως δεν έγινε, όπως διαπιστώνεται στην έκθεση, ανέφερε η ομιλήτρια.

Η διανομή καθαρών συρίγγων στους χρήστες του δρόμου από το προσωπικό των προγραμμάτων απεξάρτησης βοήθησε μεν, ωστόσο όχι στον βαθμό που αναμενόταν. Το πρόγραμμα αυτό βρίσκεται σε κίνδυνο, αφού στηριζόταν στα προγράμματα του ΕΣΠΑ για τη χρηματοδότηση, τα οποία έχουν τελειώσει ή αναμένεται να ολοκληρωθούν σύντομα.

Το 2015 εντοπίστηκαν για πρώτη φορά 98 νέες ουσίες, ανεβάζοντας τον αριθμό των νέων ουσιών που παρακολουθούνται σε περισσότερες από 560, εκ των οποίων οι 380 εντοπίστηκαν την τελευταία πενταετία. Η μεγαλύτερη ομάδα αυτών των ουσιών αφορά τα συνθετικά κανναβινοειδή, που πωλούνται ως νόμιμα υποκατάστατα της κάνναβης και υποτίθεται πως δεν προορίζονται για κατανάλωση από άνθρωπο, προκειμένου να παρακάμπτονται η νομοθεσία για την προστασία του καταναλωτή και η νομοθεσία περί φαρμάκων, κι έτσι πωλούνται σε άλλη μορφή. Άλλη μια κατηγορία είναι οι συνθετικές καθινόνες. Εντοπίστηκαν για πρώτη φορά στην Ευρώπη το 2004 και έκτοτε έχουν 103 νέες, οι 15 μόλις πέρυσι. Οι συνθετικές καθινόνες είναι στην ουσία υποκατάστατα ουσιών όπως η αμφεταμίνη, η κοκαΐνη και το MDMA που έχει αρχίσει να κυριαρχεί στις Ευρωπαϊκές αγορές.

Tο 2014 στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, έγιναν σχεδόν 50.000 κατασχέσεις νέων ουσιών, συνολικού βάρους σχεδόν 4 τόνων. Αυτό σημαίνει πως 4 τόνοι ουσιών που είναι άγνωστες ακόμη και για τους χρήστες υπήρχαν στην αγορά, χωρίς να γνωρίζουμε τι αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει η λήψη τους ή τους κινδύνους που συνδέονται με αυτά, αφενός λόγω του πλήθους τους και αφετέρου λόγω έλλειψης στοιχείων.

Φωτογραφία: Αλεξία Τσαγκάρη από το άρθρο του VICE «Ένα Βράδυ στο Πεδίον του Άρεως»

Ξεφυλλίζοντας την Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά που παρουσιάστηκε στη συνέντευξη τύπου και αφορά και τις 28 χώρες κράτη-μέλη της Ευρώπης, έψαξα να βρω ποια είναι τα ναρκωτικά που προτιμούν στην Ελλάδα και ποιο λόγο. Οι έρευνες που δείχνουν τις εκτιμήσεις επικράτησης και τις τάσεις των ναρκωτικών σε κάθε χώρα για ναρκωτικά όπως η κοκαΐνη, το MDMA, οι αμφεταμίνες αλλά και η κάνναβη, στην Ελλάδα έγιναν για τελευταία φορά το 2004, με την πιο πρόσφατη έρευνα που έγινε να είναι αυτή για τα οπιοειδή, όπως η ηρωίνη. Η Ελλάδα είναι και η μόνη χώρα της Ευρώπης που έχει να επιδείξει τόσο παλιές έρευνες σε ό,τι αφορά την επικράτηση των ναρκωτικών. Οι υπόλοιπες χώρες έχουν από σύγχρονες μέχρι και του 2008.

Η Κα Τερζίδου ανέφερε πως στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πρόσφατα στοιχεία που να μας επιτρέπουν να εκτιμήσουμε την επικράτηση των ναρκωτικών, επειδή δεν υπάρχουν κονδύλια για να γίνουν τέτοιου είδους έρευνες, ενώ τονίζει πως το τμήμα μελετών του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) έχει κάνει αιτήσεις για να χορηγηθούν χρήματα χωρίς όμως να υπάρχει θετική ανταπόκριση από την Πολιτεία.

Επικοινωνώ με την Άννα Κοκκέβη, Καθηγήτρια στην Ιατρική σχολή του ΕΚΠΑ και υπεύθυνη ερευνών στο ΕΠΙΨΥ, για να μου εξηγήσει πόσο μείζονος σημασίας είναι αυτές οι έρευνες για την πολιτική που θα ακολουθήσουμε ενάντια στα ναρκωτικά. Τονίζοντας αρχικά πως τα μόνα στοιχεία που έχουμε είναι από έρευνες που γίνονται σε μαθητικό πληθυσμό εφηβικής ηλικίας -και αυτό κάθε 4 χρόνια, εξηγεί πως « Για να μπορούμε να χαράξουμε κάποια πολιτική είτε στο επίπεδο της πολιτείας, είτε και σε τοπικό επίπεδο, θα πρέπει να γνωρίζουμε ποιες είναι οι διαστάσεις του προβλήματος και η φύση του, ποιοι είναι οι παράγοντες που το επιτείνουν, ποιοι είναι οι παράγοντες που προστατεύουν τα άτομα από το πρόβλημα αυτό, από το να ξεκινήσουν να κάνουν χρήση ή να συνεχίσουν τη χρήση και να καταλήξουν εξαρτημένοι. Επομένως ο μόνος τρόπος για να έχει κανείς έγκυρα και επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία είναι μέσω αυτών των Πανελλήνιων ερευνών που κάνει το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής». Η Δρ. Κοκκέβη, υπογραμμίζει στη συνέχεια πως ακόμη και στις έρευνες που κατάφεραν να κάνουν στον νεανικό πληθυσμό αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα : «Για παράδειγμα την τελευταία φορά που κάναμε την έρευνα την περιορίσαμε σε 16χρονους μόνο, και όχι σε μεγαλύτερο δείγμα ηλικιών όπως 12 ή 18 ετών που πιάνει όλο το φάσμα των ηλικιών. Ο βασικός λόγος που επιλέξαμε αυτή την ηλικία, είναι ότι η εφηβεία είναι η ηλικία στην οποία ξεκινάνε να πειραματίζονται ή να κάνουν σιγά σιγά πιο συστηματική χρήση των διαφόρων ουσιών. Εάν λοιπόν δεν γνωρίζουμε πόσα είναι τα παιδιά που κάνουν χρήση και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους δεν μπορούμε να αναπτύξουμε τις κατάλληλες πολιτικές πρόληψης. Και επειδή όσο νωρίτερα προλάβουμε να ξέρουμε, τόσο καλύτερο είναι το αποτέλεσμα έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία η έγκαιρη πιστοποίηση του προβλήματος και των παραγόντων που συνδέονται με αυτό. Αργότερα, όταν η συνήθεια έχει εγκατασταθεί είναι εξαιρετικά δύσκολο να την θεραπεύσει και την εξαλείψει κανείς. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το ότι δεν έχουμε στοιχεία για τους νεαρούς ενήλικες, σε ηλικίες 18,24,25 ετών για παράδειγμα, που εκεί περιμένουμε πως θα έχουμε και τα ψηλότερα ποσοστά χρήσης, άρα δεν μπορούμε να έχουμε μηχανισμούς άμυνας σε όλο αυτό που συμβαίνει», καταλήγει.

Στην Ελλάδα, όπως τονίστηκε και στην έκθεση, από το 2008 μέχρι το 2014 υπάρχει μια σταδιακή αύξηση των ανθρώπων που εγκαταλείπουν τα προγράμματα απεξάρτησης λόγω υποτροπής, παραπομπής ή θανάτου. Γεγονός που ενδεχομένως οφείλεται στην επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης των θεραπευομένων, ως απόρροια της οικονομικής κρίσης στη χώρα. Όπως ανέφερε και η κ. Παπουτσοπούλου στην ομιλία της, φαίνεται πως «δεν υπάρχει καμιά πρόοδος στην αντιμετώπιση των ναρκωτικών στην Ευρώπη και την Ελλάδα».

Σε μια κοινωνία που μεταβάλλεται με ταχύτατους ρυθμούς, τα προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας των ανθρώπων που είναι περισσότεροι ευάλωτοι στη χρήση ουσιών μεγαλώνουν. Όπως μεγαλώνει και η αδιαφορία της Πολιτείας, η οποία ενώ επιλέγει να μην δαπανήσει πόρους για να βελτιώσει τη ζοφερή πραγματικότητα των ανθρώπων αυτών, επιλέγει σωβινιστικές τακτικές και τιμωρητικές ποινές εάν τους συλλάβει για κατοχή ή χρήση ναρκωτικών.

Η οικονομία και η κοινωνία μεταβάλλονται με ταχύτατους ρυθμούς και τα προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας μεγαλώνουν όλο και περισσότερο για τους ανθρώπους που είναι περισσότερο ευάλωτοι στη χρήση ουσιών. Έχουμε εδώ ένα σύστημα που από τη μια αδιαφορεί για την κατάσταση των ναρκωτικών, επιλέγοντας να μην δαπανήσει πόρους και να ασχοληθεί για να βελτιώσει την ζοφερή πραγματικότητα των ανθρώπων αυτών, αλλά από την άλλη επιβάλλει τιμωρητικές ποινές και σωβινιστικές τακτικές αν συλληφθούν για κατοχή ή χρήση ναρκωτικών.

Περισσότερα από το VICE

Ο Ξεχασμένος Έλληνας «Μοχάμεντ Άλι» που Ανάγκασε τον Χίτλερ να Εγκαταλείψει το Στάδιο

Συνέντευξη με Έναν Gay Ρώσο Νεοναζί

Άγνοια, Ομοφοβία & Ρατσισμός: Η Κατάντια των Ελλήνων εν Καιρώ Κρίσης