Documenta 14: Πήγαμε στα Εγκαίνια των Ολυμπιακών Αγώνων της Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα

Φωτογραφίες: Πάνος Κέφαλος

Είναι το γεγονός που περίμεναν πώς και πώς - κι όχι άδικα αν σκεφτεί κανείς το μέγεθος της διοργάνωσης σε συνδυασμό με την ξηρασία που υπάρχει στον εν λόγω κλάδο στη χώρα μας, συγκριτικά με άλλες. Η documenta 14, απ' όταν ανακοινώθηκε, για τους ανθρώπους της σύγχρονης τέχνης σήμαινε τέσσερα κυρίως πράγματα: δουλειές, λεφτά, αναγνώριση, ευκαιρίες. «Είναι κάτι σαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες της σύγχρονης τέχνης». Αυτό μου είχε πει μία φίλη μου τότε για να μου δώσει να καταλάβω τη σημασία της διοργάνωσης και γιατί κάθε γνωστός μας καλλιτέχνης, curator, φοιτητής ή απόφοιτος ανάλογων σπουδών έστελνε εναγωνίως βιογραφικά και προσπαθούσε να τρυπώσει με κάποιον τρόπο όσο οι συντελεστές από το Κάσσελ θα μετοικούσαν στην πρωτεύουσα για να εξετάσουν μέσω της Τέχνης και να κάνουν ένα καλλιτεχνικό πείραμα για την post-crisis Αθήνα, ακόμα κι αν αυτή ομολογουμένως δεν έχει ακόμα φτάσει. Όλος αυτός ο κόσμος ήταν σε κάποιο πόστο χθες, είτε στη συνέντευξη Τύπου είτε στους διάφορους χώρους που άνοιξαν για τους δημοσιογράφους πριν από τα επίσημα εγκαίνια του Σαββάτου παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου.

Στη συνέντευξη Τύπου ακούστηκαν όλα αυτά τα «ριζοσπαστικά» και «αριστερά» για τα οποία έχει κατηγορηθεί η διοργάνωση από τα ελληνικά Μέσα για το φιλοσοφικό, πολιτικό και ανθρωπολογικό υπόβαθρό της. Υπέρ των προσφύγων, των LGBT, των ακτιβιστών, ακόμα και υπέρ του «Όχι» στο δημοψήφισμα του '15. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής, Adam Szymczyk, μεταξύ άλλων ανέφερε ότι «η πολιτική και τα λεφτά έχουν πολύ δύναμη, αλλά όχι αρκετή για να ελέγξουν τις πράξεις μας». Ενώ, σχετικά με το τι έμαθαν από την Αθήνα όσοι την ερεύνησαν για την documenta τόνισε πως: «όλοι πρέπει να εγκαταλείψουμε τις προκαταλήψεις και να βυθιστούμε στο σκοτάδι της μη γνώσης». Οι συντελεστές της documenta μαζί με τους καλλιτέχνες έπαιρναν ένας ένας τον λόγο. Όλοι τους κάθονταν πάνω σε καρέκλες στην σκηνή του Μεγάρου Μουσικής σαν σε ορχήστρα που ξεκίνησε με ήχους σαν κραυγές να ακούγονται όταν άνοιξε η αυλαία κάνοντας μία μνεία στο έργο του μεγάλου συνθέτη Γιάνννη Χρήστου, «Επίκυκλος». Στις πρώτες σειρές κάθονταν ο Δήμαρχος Αθηνών, ο Δήμαρχος του Κάσσελ και η Υπουργός Πολιτισμού, Λυδία Κονιόρδου.

Οι συντελεστές αναφέρθηκαν στις ομιλίες τους από τον Σωκράτη μέχρι το δημοψήφισμα του '15. Από την περίοδο της Χούντας μέχρι τους πρόσφυγες στην Πλατεία Βικτωρίας. Φάνηκε ότι έχουν μελετήσει καλά την ιστορία της Αθήνας και ότι έχουν πάρει θέση σε αυτήν.

Το ερώτημα που μου γεννήθηκε όμως είναι σε ποιους τελικά απευθύνεται η documenta. Είναι πολύ αριστερή για τους μη αριστερούς και πολύ θεσμική για τους αριστερούς. Μιλά για τα δεινά του καπιταλισμού και κάνει κλειστή συνέντευξη Τύπου με διαπιστεύσεις στο Μέγαρο Μουσικής. Περιλαμβάνει την ελίτ των καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο και δεν αναδεικνύει τους μικρούς καλλιτέχνες της Ελλάδας. Έχει ένα μπάτζετ 37 εκατομμύριων, όπως είπε η CEO της στη συνέντευξη Τύπου, με χρηματοδότηση από το γερμανικό κράτος και χορηγούς. Από τη μία, ανοίγεται στις πλατείες αλλά από την άλλη επιλέγει και το ΕΜΣΤ και το Ωδείο για τις «δυνατές» της περφόρμανς. Στη συνέντευξη Τύπου καλεί καλλιτέχνες πρόσφυγες από τη Συρία και μέλη μίας γερμανικής οργάνωσης για να μιλήσουν για τα θύματα των νεοναζί στη Γερμανία. Κι από την άλλη, τα επίσημα εγκαίνια γίνονται με καλεσμένους τον Πρόεδρο της Ομοσμονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, Φρανκ-Βάλτερ Στάινμαγερ, και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου.

Μάλλον είναι άτυχος ο χαρακτηρισμός που έχει δοθεί στους συντελεστές της documenta ότι κάνουν κάτι κομμουνιστικό. Και για όλους τους λόγους που ακολουθούν, μοιάζει περισσότερο αριστερίστικο. Καθόλη τη συνέντευξη Τύπου, δίπλα μου καθόταν ένας καλλιτέχνης -τον οποίο στις φωτογραφίες θα τον δείτε να φορά ένα μπλε κράνος- και είχε γράψει σε ένα χαρτάκι με το οποίο έβγαζε selfies «Is documenta the botox of capitalism?». Ενώ ο άλλος εκκεντρικός της παρέας που θα τον δείτε στις φωτογραφίες με τα κίτρινα, κρατούσε ένα πλακάτ που έγραφε «Capitalism is not art». Ασκώντας κριτική στην documenta από τα αριστερά ή από τα δεξιά, όπως και να έχει, κατάφερε να ανοίξει τον διάλογο αυτόν. Το στοίχημα τώρα είναι το πλούσιο και υψηλής ποιότητας σε κάποιες περιπτώσεις πρόγραμμά της να καταφέρει να το επισκεφτούν και άνθρωποι που δεν είναι αυτοί που ούτως ή άλλως θα πήγαιναν σε ένα καλλιτεχνικό γεγονός. Κι εκεί, μάλλον η documenta δεν έχει κάνει αρκετά για προσεγγίσει το εν λόγω κοινό.

Φεύγοντας από τη συνέντευξη Τύπου και πηγαίνοντας στις περιηγήσεις, στην πλειονότητά τους τα έργα ήταν καλά μιλώντας με το μάτι του απλού θεατή. Δεν μπορώ όμως να μη σταθώ σε τρεις περιπτώσεις που με προβλημάτισαν. Στην πλατεία Κοτζιά έχει στηθεί το «Shamiyaana-Food for Thought: Thought for Change» που προσφέρει φαγητό συγκεκριμένες ώρες σε συνεργασία με μία ΜΚΟ. Στα τραπέζια κάθονταν από δημοσιογράφοι με διαπιστεύσεις, καλλιτέχνες ακόμα και άστεγοι που περνούσαν από εκεί και ενημερώθηκαν ότι δίνεται φαγητό και το προτίμησαν από τη μερίδα του συσσιτίου. «Ο κόσμος πεινάει. Έχω ήδη ειδοποιήσει και άλλους άστεγους να έρθουν προς τα εδώ», μου είπε ο κύριος Φ. κάνοντάς με για πολλή ώρα να αναρωτηθώ κατά πόσο η συγκεκριμένη κατάσταση μπορεί να αποτελεί έργο τέχνης.

Αργότερα, πηγαίνοντας στο προαύλιο του Ωδείου Αθηνών που έχει μετατραπεί σε δάσος με σκηνές, υπάρχουν παντού χαλιά από δέρμα ζώων, κάτι που σίγουρα δεν θα αρέσει στους οικολόγους και που ξενίζει άσχημα ακόμα και όσους δεν έχουν ιδιαίτερες τέτοιες ανησυχίες.

Και τέλος, στο πάτωμα της εισόδου του επιβλητικού ΕΜΣΤ, όπου παντού έχει ελιές. Το πρόβλημα δεν είναι οι ελιές αλλά ο τρόπος που θα χρησιμοποιηθούν στην περφόρμανς. Η καλλιτέχνιδα Marta Minujin θα τις προσφέρει στην Άνγκελα Μέρκελ -και όπως μου εκμυστηρεύτηκαν θα μοιάζει όντως η γυναίκα που έχουν διαλέξει με την καγκελάριο- ως αντάλλαγμα για την αποπληρωμή του ελληνικού χρέους. Μάλιστα, στα εγκαίνια η καλλιτέχνης Susan Hiller, δεν είδε τις ελιές κι έπεσε μέσα κατά λάθος της. Με ό,τι σημαινόμενα δημιουργεί το εν λόγω ευτράπελο.

*Η documenta14 εγκαινιάζεται στην Αθήνα στις 8 Απριλίου και θα διαρκέσει ως τις 16 Ιουλίου. Στο Κάσελ τα εγκαίνια θα είναι στις 10 Ιουνίου και η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου.

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες:

Περισσότερα από το VICE 

Αυτόν τον Χειμώνα οι Διαχειριστές Ήταν μια Κόλαση

Μια Ιερόδουλη, Ένας Δικηγόρος και μια Ψυχολόγος μάς Αναλύουν τι Μετράει ως Απιστία

Μια Ντίβα της Όπερας που Έδωσε Φωνή στους Πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη