H Ελληνίδα που Άνοιξε τη Συζήτηση στο MoΜΑ για την Οικολογία και τον Φεμινισμό

Για κάποιον που ασχολείται με τις Τέχνες, το να φτάσει στο σημείο να εργάζεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, το MoMA, συνήθως αποτελεί όνειρο ζωής. Η Ελένη Ρήγα το έζησε. Μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και εργάστηκε στο κορυφαίο μουσείο με τη δωδεκάμηνη πρακτική που χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Το βιογραφικό της, πλούσιο: Επιμελήτρια, συνιδρύτρια της πλατφόρμας έρευνας και τέχνης hd.kepler. Έχει συνεργαστεί με ιδρύματα σε Ελλάδα, Γαλλία και Ελβετία και στο παρελθόν εργάστηκε ως διευθύντρια σύγχρονης τέχνης στην Ελευσίνα 2021 και ως βοηθός επιμέλειας στην documenta 14. Η εμπειρία της στο MoMA, βέβαια, είναι ξεχωριστή: «Συγκεκριμένα, βρέθηκα στο τμήμα Adult and Academic Programs. Ανήκει στο τμήμα Εκπαίδευσης και εστιάζει στην παραγωγή συζητήσεων γύρω από τις εκθέσεις και τη συλλογή με καλλιτέχνες, επιμελητές, εκπαιδευτικούς και ακαδημαϊκούς. Εν ολίγοις, είναι το Δημόσιο Πρόγραμμα και ο διευθυντής είναι ο Pablo Helguera, καλλιτέχνης και πρωτοπόρος του social engaged art».

Η συζήτηση για την οποία ήταν υπεύθυνη η ίδια, είχε θέμα «Οικολογία και Φεμινισμός». Παρά τις δυσκολίες της πανδημίας, πραγματοποιήθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου online και αφορούσε δυο καλλιτέχνιδες: την Ana Mendieta από την Κούβα και συγκεκριμένα το έργο της Nile Born και τη Regina José Galindo και το έργο της Looting, τα οποία βρίσκονται στη συλλογή του MoMA και τα εξέτασαν μέσα από τον φεμινισμό και την οικολογία.

«Ήταν να πάω στη Γουατεμάλα και ακυρώθηκε λόγω του ιού. Η έρευνά μου αφορά τις performance στον δημόσιο χώρο και το γυναικείο μη λευκό σώμα τη δεκαετία του 1990-2000. Τότε υπήρχαν εμβληματικές performance λόγω της υπογραφής Συνθήκης Ειρήνης μετά τα 36 χρόνια αιματηρού εμφυλίου με χιλιάδες θύματα (κυρίως Μάγια), βιασμούς και κακουχίες». Πώς είναι όμως να σε βρίσκει η πανδημία στην Αμερική και πώς διαχειρίστηκε ένα τόσο μεγάλο ίδρυμα την κατάσταση; «Μέχρι τις 7 Μαρτίου ήμασταν στο μουσείο και είχαμε ένα τεράστιο event. Δύο μέρες μετά αρχίζουμε να ψάχνουμε μανιωδώς αντισηπτικά και δεν βρίσκουμε και αρχίζουμε να συζητάμε ολοένα και πιο έντονα για το πως θα κάνουμε τα προγράμματα. Μέχρι τότε κάναμε τρία έως έξι event τη μέρα. Και ξαφνικά όλοι αρχίζουν να τα ακυρώνουν. Kλείσαμε 14 Μαρτίου και ξανανοίξαμε στις 27 Αυγούστου. Γενικά, υπήρχε μεγάλη ανασφάλεια για τις δουλειές, αρχικά γνωρίζαμε ότι θα μας κρατήσουν μέχρι τον Απρίλιο και δεν μπορούσαν να εγγυηθούν για μετά και αυτή η ανασφάλεια επικράτησε έως την ανακοίνωση της εκ νέου λειτουργίας του μουσείου. Στο MoMA όλες οι εξωτερικές συνεργασίες διακόπηκαν αφήνοντας ανέργους πολλούς freelancer, δεν προχώρησαν όμως σε απολύσεις του μόνιμου προσωπικού, ενώ άλλα ιδρύματα έκαναν μαζικές απολύσεις».

Όλο αυτό το διάστημα η Ελένη έπρεπε να προετοιμάσει και τη συζήτηση. Η ίδια έκανε τη σύλληψη της θεματικής, ποιους καλλιτέχνες θα αφορά, ποια έργα, ποιοι καλεσμένοι. Έπρεπε να κάνει όλη την παραγωγή, τον συντονισμό διαφορετικών ομάδων, από το οπτικοακουστικό τμήμα, μέχρι την προώθηση.

Η συζήτηση ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη. Περίπου 300 άτομα την παρακολούθησαν ανάμεσά τους και η Patty Cisneros, ιδρύτρια του ομώνυμου ιδρύματος που χάρισε το έργο της Galindo στη συλλογή του μουσείου και είναι χρηματοδότης του ομώνυμου τμήματος στο MoMA με δωρεές έργων. «Όχι μόνο παρακολούθησε τη συζήτηση, αλλά η αντίδραση της ήταν διθυραμβική. Επίσης, στη συζήτηση βρέθηκε και η καλλιτέχνις Regina José Galindo δίνοντας ηχηρό μήνυμα για τη σημασία των γηγενών indigenous maya στην προστασία του περιβάλλοντος. Η ίδια εξήγησε ότι αυτή είναι mestiza, δηλαδή μισή Μάγια-μισή Ευρωπαία λόγω των αποικιών και πήρε θέση και για το γλωσσικό ζήτημα ενόψει των εκλογών».

Πώς σχετίζεται τελικά το περιβάλλον με τον φεμινισμό; Η Ελένη εξηγεί: «Οι καλλιτέχνες που εξετάσαμε συνδέουν την οικολογία με τον φεμινισμό, με δικούς τους τρόπους, κυρίως χρησιμοποιώντας το σώμα τους ως μέσο είτε για να ταυτιστούν είτε για να προβάλλουν την υποτίμηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών στη χώρα τους και την παραβίαση της γης. Από εκεί και πέρα θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τον οικοφεμινισμό ο οποίος μιλά για την υποτίμηση της φύσης και της γυναίκας που πηγαίνουν χέρι-χέρι. Το όνομά του κινήματος δόθηκε από τη Γαλλίδα φεμινίστρια Françoise d'Eaubonne το 1974 και ήταν αρκετές δημοφιλές στην Αμερική. Αλλά καμία από τις δύο καλλιτέχνες δεν ταυτίζεται με αυτό. Παρόλα αυτά το ΜοMa έχει μία σειρά από πρότζεκτ που μιλάνε για τον οικοφεμινισμό».

«Προσωπικά θεωρώ ότι αν αφήσουμε τις διακρίσεις και τη δυαδικότητα με την οποία λειτουργούμε συνήθως στην Ευρώπη, ότι δηλαδή πρέπει να υπάρχει διάκριση μεταξύ του πολιτισμού και της φύσης, και δεχτούμε ότι είμαστε αλληλοεξαρτώμενοι από τον κόσμο στον οποίο ζούμε, τότε μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα ότι η εκμετάλλευση της φύσης και η εκμετάλλευση των γυναικών μέσα από την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους -κι όταν λέω γυναίκες θέλω να συμπεριλάβουμε συμβολικά και τους ιθαγενείς και τους ανθρώπους που ανήκουν σε μειονότητες- τότε βλέπουμε ότι υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ αυτών των παραβιάσεων. Κάτι που είναι πολύ σημαντικό μπροστά στην κλιματική αλλαγή και μπροστά σε κυβερνήσεις όπως του Trump στην Αμερική, αλλά και άλλες, οι οποίες αυτό που κάνουν είναι να παρεμβαίνουν στα κεκτημένα των γυναικών επαναφέροντας συνεχώς το ζήτημα της απαγόρευσης των εκτρώσεων. Για μένα ως επιμελήτρια που δουλεύω με έναν μεγάλο ίδρυμα νιώθω την ανάγκη κι έχω την ευθύνη να στρέψω το βλέμμα σε θέματα τα οποία είναι υψίστης σημασίας, όπως είναι η παραβίαση των δικαιωμάτων των γυναικών και η κλιματική αλλαγή, ιδιαίτερα από τη θέση που βρίσκομαι, από μία χώρα της οποία η πολιτική της και η παρέμβασή της θίγουν ακόμα περισσότερο αυτά τα ζητήματα», σχολιάζει η Ελένη.

Ολοκληρώνοντας την πρακτική της στο MoMA θέλει να συνεχίσει την έρευνά της για την performance στη Γουατεμάλα τη δεκαετία του ‘90, ενώ παράλληλα τρέχει διάφορα project: «Παρουσιάζω ένα βίντεο με την πλατφόρμα έρευνας και τέχνης hd.kepler. στη Μασσαλία στο πλαίσιο της Manifesta γύρω από τις πλατείες και το κλείσιμο τους με τη δικαιολογία των σχεδίων ανάπλασης που αναστέλλουν τις δημοκρατικές λειτουργίες, ενώ έχω επιλεχθεί για το πρόγραμμα φιλοξενίας επιμελητών (Residency) του κέντρου τέχνης 40mcube στη Ρεν στη Γαλλία». Οι επόμενοι μήνες, λοιπόν, θα τη βρουν εκεί.

Περισσότερα από το VICE

Το Κοντομάνικο Ριγέ Πουκάμισο που οι Straight Φόρεσαν με Δύο Χρόνια Καθυστέρηση

Σεξουαλική Κακοποίηση Μέσω Εικόνας: Μια Σύγχρονη Μορφή Έμφυλης Βίας

Οι «Αθηναίοι» του Σωκράτη Μπαλταγιάννη Παίρνουν τα Βουνά

Ακολουθήστε το VICE σε Twitter, Facebook και Instagram.