Θάνατος, Χρώμα και Διαμάχες στο πιο Viral Νεκροταφείο της Ευρώπης

Ήταν Κυριακή πρωί και το αυτοκίνητό μου ήταν το μόνο στον δρόμο για το Săpânța, ένα ρουμανικό χωριό κοντά στα σύνορα με την Ουκρανία. Το Săpânța έχει γίνει διάσημο και στην πραγματική ζωή και στο ίντερνετ χάρη στο πολύχρωμο νεκροταφείο του – γνωστό ως το «Χαρούμενο Κοιμητήριο» – γεμάτο με πολύχρωμους ξύλινους σταυρούς με χαραγμένες χιουμοριστικές επιγραφές για τους ανθρώπους που είναι θαμμένοι εκεί. Ένα όχημα της συνοριακής αστυνομίας είναι παρκαρισμένο διακριτικά σε έναν παράδρομο, υπενθυμίζοντάς μου ότι ο μόνος τρόπος να βγάλεις κάνα φράγκο εδώ είναι ζωγραφίζοντας σταυρούς και κάνοντας λαθρεμπόριο τσιγάρων.

Το Χαρούμενο Νεκροταφείο δεν είναι μόνο πια εικαστική καινοτομία. Συμβολίζει τον μοναδικό και φιλοσοφικό τρόπο πένθους στο Săpânța. Εδώ, στο βόρειο άκρο της Ρουμανίας, ο θάνατος και η χαρά πηγαίνουν χέρι χέρι και οι κηδείες είναι γεμάτες χρώμα, ποίηση και χορό. Για να καταλάβω περισσότερα πράγματα πήγαινα στο χωριό για την κηδεία ενός νεαρού της περιοχής που πέθανε σε ηλικία 19 ετών.

Οι χωρικοί μαζεύτηκαν στο σπίτι της οικογένειας του νεκρού το πρωί, φορώντας τα παραδοσιακά μαύρα. Οι τοίχοι ήταν στολισμένοι με χαλιά και παλιά πιάτα και περίπου 100 άτομα προσπαθούσαν να συγκεντρωθούν γύρω από το ανοιχτό φέρετρο. Είχαν ράψει μια σημαία για τον νεαρό, όπως είθισται παραδοσιακά για τους άντρες που πεθαίνουν πριν παντρευτούν. Στη συνέχεια οι παριστάμενοι χόρεψαν έναν παραδοσιακό λαϊκό χορό, ήσυχα και χωρίς μουσική.

Έφυγα για να πάω στο νεκροταφείο, όπου θα μετέφεραν το φέρετρο σε λίγες ώρες. Τουρίστες κοίταζαν τους χρωματιστούς σταυρούς ενώ δυο άντρες έβγαζαν κουβάδες νερό από έναν φρέσκο λάκκο και κάπνιζαν. Είναι οι νεκροθάφτες του Χαρούμενου Νεκροταφείου και παραδόξως και τους δύο τους λένε Viorel. Αργότερα, στην παμπ του χωριού οι ντόπιοι μου είπαν ότι ένας τάφος εδώ κοστίζει από 600 ως 1000 ευρώ. Ο μέσος μισθός στη Ρουμανία  είναι 625 ευρώ.

Όποιος θέλει να ταφεί στο Χαρούμενο Νεκροταφείο πρέπει να του φτιάξει παραδοσιακό σταυρό ένας ντόπιος τεχνίτης. Οι περισσότεροι φτιάχτηκαν από τον άνθρωπο που ξεκίνησε αυτή την παράδοση, τον Stan Ioan Pătraș, έναν εκκεντρικό ξυλογλύπτη που γεννήθηκε στο χωριό το 1908.

Ο Pătraș έφτιαξε όλους τους σταυρούς του από ένα συγκεκριμένο είδος οξιάς, τους έβαφε μπλε και τους στόλιζε με μοτίβα και ειρωνική ποίηση για τη ζωή του νεκρού (που τα έγραφε με παλιομοδίτικο και γραμματικά λάθος τρόπο που καθρέφτιζε την τοπική διάλεκτο). Το μπλε έχει γίνει τόσο διάσημο που πολλοί στη Ρουμανία το λένε μπλε του Săpânța.

Όταν ο Pătraș πέθανε το 1977, άφησε το σπίτι του σε έναν από τους πιο υποσχόμενους προστατευόμενούς του, τον Dumitru Pop-Tincu. Ο Pop, που με ξενάγησε με χαρά στο εργαστήριο, μου είπε ότι ακόμα φτιάχνει τους σταυρούς ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. 

Όλα αυτά τα χρόνια, πολλά μέλη της ρουμανικής ελίτ έχουν περάσει το κατώφλι αυτού του σπιτιού, από τον κομμουνιστή ηγέτη, Nicolae Ceaușescu (και τη γυναίκα του Elena) μέχρι πρέσβεις και pop stars. Ο κόσμος είναι περίεργος να μάθει το νόημα αυτών των καλειδοσκοπικών σταυρών. Όταν ρώτησα τον Pop, ανασήκωσε τους ώμους και γέλασε εγκάρδια: «Πολλοί δημοσιογράφοι ρωτούσαν τον Stan Pătraș το ίδιο πράγμα. Ξέρεις ποια ήταν η απάντησή του; Ανασήκωνε τους ώμους και τους έλεγε πως αυτό του έβγαινε».

Τώρα ο Pop αποφασίζει για τα ποιήματα που θα γραφτούν στις ταφόπλακες, κάτι που κάνει με εντατική έρευνα στη ζωή του νεκρού. Επιμένει να χρησιμοποιεί μόνο παραδοσιακά εργαλεία (σμίλη, σφυρί και πλάνη). Ένα αλυσοπρίονο θα έκανε τη δουλειά πολύ πιο εύκολα και γρήγορα, αλλά θεωρεί ότι θα έχανε κάτι από την αυθεντικότητά της. 

Μου είπε για τον σταυρό του νεαρού που θα θάβανε εκείνη τη μέρα. Η επιγραφή λέει ότι θα καθρεφτίζει το χιούμορ του αγοριού, την ευαίσθητη φύση του όπως και το ότι πέθανε από το αλκοόλ.

Το 2008, ο Pop κατοχύρωσε τον σταυρό του Săpânța, με το συγκεκριμένο μοτίβο του και το μπλε χρώμα στο Γραφείο Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων. Διευκρίνισε ότι όσοι κάνουν σταυρούς στο ίδιο στυλ και που ήταν επίσης μαθητές του Pătraș πρέπει να παίρνουν την αδειά του για τέτοια έργα. Εξοργισμένοι οι άλλοι τεχνίτες, του έκαναν μήνυση και κέρδισαν. Συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τις δικές τους μεθόδους για να φτιάχνουν σταυρούς για το Merry Cemetery, χωρίς πνευματικά δικαιώματα.

Σήμερα αν οι σταυροί δεν υπογράφονταν από τον κάθε τεχνίτη, μόνο ένας ειδικός θα μπορούσε να καταλάβει ποιος ζωγράφισε ποιον. Από τους 1327 σταυρούς, σχεδόν τους μισούς τους κατασκεύασε ο Pătraș, και τους υπόλοιπους οι μαθητές του. Ο Pop τώρα ετοιμάζει τη νέα γενιά τεχνιτών. Αλλά αυτή τη φορά είναι αποφασισμένος να αφήσει μόνο έναν διάδοχο, «ώστε να μην υπάρχουν καυγάδες μεταξύ τους».

Η διαμάχη δεν έχει να κάνει μόνο με την τέχνη αλλά και με τα λεφτά. Ένας σταυρός κοστίζει μεταξύ 300 και 900 ευρώ, μεγάλο ποσό για ένα χωριό όπου δεν υπάρχει και πολλή δουλειά εκτός από την πώληση σουβενίρ στους τουρίστες. Σύμφωνα με τον Pop, ο ιερέας της περιοχής Father Grigore Luțai έχει κάνει το νεκροταφείο μονοπώλιο. Πουλάει εισιτήρια στην είσοδο και μαζεύει όλα τα λεφτά για την ενορία του. Ένα σεβαστό ποσό αν σκεφτούμε ότι περίπου 10.000 τουρίστες επισκέφτηκαν το χωριό μόνο το περασμένο καλοκαίρι.

«Αν δεν ήταν οι σταυροί του Stan Ioan Pătraș ή οι δικοί μου, θα έρχονταν τουρίστες στο νεκροταφείο; Φυσικά όχι. Θα ήταν άλλο ένα νεκροταφείο. Γι’ αυτό τώρα θα πάω τον ιερέα δικαστικά για τα δικαιώματα του νεκροταφείου», λέει ο Pop.

Από το σπίτι του Pop κόβω δρόμο μέσα από μια σπασμένη και σκουριασμένη αυλόπορτα στο πίσω μέρος του νεκροταφείου. Η κηδεία είχε ήδη ξεκινήσει και οι ιδρωμένοι νεκροθάφτες κοίταζαν την άβυσσο που είχαν ανοίξει στη λασπερή γη. Ηλικιωμένες γυναίκες μαζεμένες σε ομάδες ανέβαιναν στους διπλανούς τάφους για να δουν τον νεκρό απ’ όσο πιο κοντά γινόταν. Ο πάτερ Lutai έκανε την τελετή και έδωσε τις τελευταίες οδηγίες πριν κατεβάσουν το φέρετρο στον τάφο, καθώς οι πενθούντες έκλαιγαν.

Στη μάζωξη μετά, είδα τον ιερέα μόνο και εκμεταλλεύτηκα την ευκαιρία να του κάνω κάποιες ερωτήσεις. Ευγενικός και εύθυμος, ο πάτερ Lutai άρχισε να μιλάει για τους προγόνους του, τους ελεύθερους Δακούς και πώς αντιμετώπιζαν τον θάνατο με χαμόγελο στο πρόσωπο. Δεν έχασε την ευκαιρία να μου πει για το εντυπωσιακό αλλά αμφιλεγόμενο κατόρθωμά του: είναι ο ιδρυτής της μονής Săpânța-Peri εκεί κοντά, της πιο ψηλής ξύλινης εκκλησίας της Ευρώπης. Άφησε απ’ έξω το γεγονός ότι ένας άλλος ιδρυτής είναι ο Dan Adamescu, ένας επιδραστικός επιχειρηματίας και μεγιστάνας των μίντια που καταδικάστηκε για δωροδοκία το 2016.

Ο ιερέας απέφυγε να πει τη γνώμη του για τις πολυάριθμες αγωγές σχετικά με τον νεκροταφείο, αλλά υπονόησε ότι ήθελε να τα βρει με όλους τους τεχνίτες και είπε ότι μοναδικός του σκοπός ήταν το «κοινό καλό». Με διαβεβαίωσε ότι τα λεφτά που συνέλλεξε η ενορία του από τα εισιτήρια ξοδεύτηκαν για συντήρηση και επισκευές, κάτι που δεν φαίνεται αν λάβεις υπόψη την παλιά σπασμένη αυλόπορτα και γενικά την άθλια κατάσταση.

Λίγες μέρες αργότερα, μου τηλεφώνησε ο πάτερ Lutai για να μου πει ότι μου είχε μια έκπληξη - μερικά λίτρα καλό μπράντι. Και για να κάνει την προσφορά του πιο δελεαστική είπε «Σου έχω ένα κορίτσι. 27 χρονών. Σε κοίταζε στην κηδεία. Θα σας συστήσω. Απλώς γράψε καλά πράγματα για μας και θα βγεις κερδισμένος».

Για τους χιλιάδες τουρίστες που πηγαίνουν κάθε χρόνο, βγάζουν σέλφι στους τάφους, γελάνε με τα ποιήματα και αγοράζουν σουβενίρ από το πωλητήριο, το Χαρούμενο Νεκροταφείο είναι ένα αλλόκοτο θέαμα. Για τους τεχνίτες που κάνουν τους σταυρούς είναι μια διαρκής νομική μάχη. Αλλά για τους πιο μεγάλους σε ηλικία ντόπιους, δεν είναι τίποτα από αυτό. Είναι απλώς το νεκροταφείο του χωριού, όπου είναι θαμμένο οι αγαπημένοι τους.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο  VICE Romania.

Περισσότερα από το VICE

Το Γκράφιτι του Μαραντόνα σε ένα Σχολείο στην Καλαμαριά Έφτασε Μέχρι την Αργεντινή

H Ζέτη Φίτσιου Αναβιώνει το Ραδιοφωνικό Θέατρο

Τα Χριστούγεννα Ενός Βαρυποινίτη στον Κορυδαλλό Εν Μέσω Πανδημίας