Η Παλιά Φωτογραφία με το Τείχος της Θεσσαλονίκης που Έχει Διχάσει την Πόλη και τους Ιστορικούς

Τα τελευταία 24ωρα, το πρώτο θέμα συζήτησης στη Θεσσαλονίκη είναι μία ασπρόμαυρη πολυκαιρισμένη φωτογραφία. Έχει προκαλέσει μεγάλο θαυμασμό και συγκίνηση, αλλά ταυτόχρονα αμφιβολίες και ξαφνική καταβύθιση στην ιστορία της πόλης από ειδικούς και μη - ένα debate χωρίς προηγούμενο στον Βορρά. Πρόκειται για ένα πανοραμικό πλάνο, τραβηγμένο γύρω στο 1860, πιθανότατα από την κορυφή του Λευκού Πύργου, στο οποίο φέρεται να απεικονίζεται η παλιά παραλία, προτού γκρεμιστεί το παραθαλάσσιο τείχος της Θεσσαλονίκης και αναπνεύσει η πόλη προς τη θάλασσα.

Τη συγκλονιστική φωτογραφία πόσταρε το περασμένο Σάββατο στο Facebook ο Ζαχαρίας Σεμερτζίδης, συν-διαχειριστής της έγκυρης ομάδας «Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης» , γράφοντας: «Η μοναδική μέχρι σήμερα φωτογραφική αποτύπωση της παραλίας της Θεσσαλονίκης πριν από την κατεδάφιση του παραθαλάσσιου τείχους. Χρονολογία κατά προσέγγιση στα μέσα της δεκαετίας του 1860, οπωσδήποτε πριν το 1867. Μια ιστορική λήψη, για την οποία όλοι εμείς στις "Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης" αισθανόμαστε δικαιολογημένα υπερήφανοι που έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε, να σχολιάσουμε και να την κάνουμε γνωστή στα μέλη μας και σε όλους όσους ενδιαφέρονται για το παρελθόν της πόλης μας».

Ακολούθησε ένας μικρός ιντερνετικός σεισμός, διότι τα μέλη της ομάδας κάνουν σπουδαίο έργο, τεκμηριώνοντας και δημοσιεύοντας τα τελευταία χρόνια πολλές ιστορικές φωτογραφίες-διαμάντια της Θεσσαλονίκης. Η φωτογραφία έγινε αμέσως viral – η ανάρτηση έχει αποσπάσει περισσότερα από 7.600 likes και έχει μοιραστεί από χιλιάδες χρήστες. Οι διαχειριστές της σελίδας τη χαρακτήρισαν «ντοκουμέντο» και «Άγιο Δισκοπότηρο» για όσους ασχολούνται με τη φωτο-ιστορία της πόλης. Οι ίδιοι εξήγησαν ότι η φωτογραφία ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια επίμονης έρευνας, με λέξη κλειδί το «Szaloniki» και ότι βρισκόταν σε άλμπουμ με αρχεία της Κωνσταντινούπολης, τα οποία είχαν παρουσιαστεί στο Παρίσι το 1867. Ένα αντίγραφο φέρεται να αποκτήθηκε από την αριστοκρατική οικογένεια Festetics, ώσπου τη δεκαετία του 1940 κατέληξε στα Εθνικά Αρχεία της Ουγγαρίας. Η φωτογραφία εκτιμάται ότι τραβήχτηκε από τους αδερφούς Αμπντουλλάχ, διάσημους Αρμένιους φωτογράφους και περιηγητές της οθωμανικής περιόδου. Τα μέλη της ομάδας «Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης» περιέγραψαν ότι η στιγμή της ανακάλυψης ήταν ανεπανάληπτη για τους ίδιους και ότι δημοσίευσαν αυτό το σπάνιο ντοκουμέντο, αφού πρώτα επιβεβαίωσαν με ασφάλεια ότι επρόκειτο για τη μοναδική έως σήμερα εικόνα της Θεσσαλονίκης με το παραθαλάσσιο τείχος της.

Δύο 24ωρα αργότερα, ο Ευάγγελος Χεκίμογλου, ιστορικός, συγγραφέας και έγκυρος ερευνητής, εξέφρασε την αμφιβολία του σχετικά με το αν η φωτογραφία απεικονίζει πράγματι τη Θεσσαλονίκη. Ο ίδιος έγραψε στο Facebook: «Εξέτασα στην ιστοσελίδα των Κρατικών Αρχείων της Ουγγαρίας τη φωτογραφία που δημοσίευσε χτες η Ομάδα των Παλαιών Φωτογραφιών της Θεσσαλονίκης (κ. Σεμερτζίδης) και εκφράζω τις αμφιβολίες μου ότι πρόκειται για τη Θεσσαλονίκη, χωρίς να μπορώ να το αποκλείσω αυτή τη στιγμή. Οι λόγοι που επικαλούμαι είναι καταρχάς δύο: α) Δεν υπάρχει ίχνος της Αγίας Σοφίας και του Kara Ali cami, β) Δεν έχουμε άλλες λήψεις των freres Αbdullah από τη Θεσσαλονίκη. Προτείνω ένα workshop για τη συζήτηση του θέματος».

Ο κ. Χεκίμογλου πρόσθεσε: «Σπεύδω να αποδομήσω εξ αρχής το επιχείρημα που προβλήθηκε για ομοιότητα με τον ζωγραφικό πίνακα Sulucca, ο οποίος δεν είναι φωτογραφία (ενδέχεται να περιέχει φανταστικά στοιχεία) και τον οποίον δεν έχει δει κανείς εν πρωτοτύπω. Η δημόσια χρήση του (πέραν της δημοσιεύσεως σε οπισθόφυλλο ποιητικού βιβλίου) έγινε για πρώτη φορά το 1995, όχι όμως με την έννοια του αποδεικτικού στοιχείου. Τα συγχαρητήριά μου, όπως και να 'χει, στην Ομάδα των Παλαιών Φωτογραφιών και τον κ. Σεμερτζίδη προσωπικά. Σημασία έχει η συσσωρευτική ερευνητική δουλειά κι όχι το συμπέρασμα, που αλλάζει ανάλογα με τις γνώσεις μας».

Το ανεπίσημο σχόλιο των διαχειριστών της ομάδας που αποκάλυψε τη φωτογραφία, ήταν στη φιλοσοφία ότι κάθε αρχή εμπεριέχει τη δυσπιστία, την αμφιβολία και την ανάγκη της επιβεβαίωσης. Κι επίσης, ότι η φωτογραφία προκάλεσε όπως ήταν φυσικό και κάποιες αμφισβητήσεις, χρήσιμες γιατί κεντρίζουν το ενδιαφέρον ώστε να οδηγηθεί η έρευνα σε βαθύτερο επίπεδο.

Όπως ήταν αναμενόμενο, ακολούθησε «βροχή» σχολίων και αναδημοσιεύσεων. Ειδικοί και απλοί χρήστες του Facebook -κάποιοι με βεβαιότητα, άλλοι με μετριοπάθεια ή και χιούμορ- διατύπωσαν λογικά και λογικοφανή επιχειρήματα, επικαλούμενοι ιστορικές πηγές, τοπογραφικούς χάρτες, σημερινά τεχνολογικά εργαλεία ή απλώς τα μάτια τους. Μέσω του Google Maps, έγινε μορφολογική σύγκριση του ορεινού όγκου που διακρίνεται στο βάθος της φωτογραφίας με το σημερινό τοπίο, από την οποία φαίνεται να ταυτίζεται το ανάγλυφο της Θεσσαλονίκης. Οι υπέρμαχοι της ταύτισης φωτογραφίας-πόλης συνέκριναν επίσης την καμπύλη του Θερμαϊκού Κόλπου και εντόπισαν κτίρια, ανοίγματα δρόμων και προβλήτες του λιμανιού, τα οποία γνωρίζουμε από αρχεία της ίδιας ιστορικής περιόδου. Από την άλλη, η βασική κριτική είναι ότι στη viral φωτογραφία δεν υπάρχουν τρεις μιναρέδες της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι είναι γνωστοί και διακρίνονται στην περίφημη φωτογραφία του Γιόζεφ Σέκελυ του 1863, την παλιότερη της Θεσσαλονίκης, που δημοσίευσε στο βιβλίο του (Θεσσαλονίκη 1863-1873) ο Γιάννης Επαμεινώνδας, ιστορικός και δευθυντής στη Θεσσαλονίκη του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης.

Κάποιοι προχώρησαν ακόμη περισσότερο: «Εφόσον ταυτοποιηθεί ότι η θέση του φωτογράφου ήταν στον Λευκό Πύργο, τότε ο φακός δεν ήταν 50 mm, αλλά τηλεφακός, θα έλεγα γύρω στα 80 mm», σχολίασε κάποιος. «Σκεφτείτε πως η φωτογραφία του Σέκελυ (1863) αποτελείται από δύο λήψεις, ενώ εκείνη του Σέυς (πανόραμα Δέλλιου πλέον) από το ίδιο σημείο και για το ίδιο εύρος, αποτελείται από τέσσερις λήψεις. Από ευρυγώνιο σε τηλεφακό μέσα σε δέκα χρόνια».

Μεταξύ των πιο ψύχραιμων, ο Βλάσης Βλασίδης, καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, χαρακτήρισε τη δημοσίευση της φωτογραφίας ως ιδανική αφορμή, ώστε να διοργανωθεί άμεσα ένα επιστημονικό συνέδριο με τη συμμετοχή ιστορικών, αρχαιολόγων, τοπογράφων και άλλων ειδικών, με στόχο την έρευνα σε βαθύτερο επίπεδο. Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Χρίστος Ζαφείρης, το αποτύπωσε καλύτερα από όλους: «Θα ήταν ευχής έργο και μεγάλη ικανοποίηση για του ερευνητές και τους Θεσσαλονικείς να τεκμηριωθεί απολύτως η ιστορική αυτή φωτογραφία. Θα είναι η πρώτη "ζωντανή" φωτογραφία του θαλάσσιου τείχους της Θεσσαλονίκης, που κατεδαφίστηκε μετά το 1870 για να επεκταθεί η προκυμαία και να αεριστεί η πόλη από τη θαλάσσια αύρα. Το υπόστρωμα της σημερινής παραλιακής Λεωφόρου Νίκης είναι πακτωμένο από τις πέτρες και τα μπάζα των τειχών, που υπερπήδησαν οι Σαρακηνοί και άλωσαν την πόλη το 904».

Η συνέχεια αναμένεται με τεράστιο ενδιαφέρον από όλους.

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες από το πολύτιμο αρχείο της ομάδας «Παλιές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης»

Περισσότερα από το VICE

Στιγμές Έκστασης στο Μεγαλύτερο Πάρτι Ηλεκτρονικής Μουσικής στην Αθήνα

Μιλήσαμε με τον Σταύρο Θεοδωράκη για την Κάνναβη, το Ξύλο και τα Εξάρχεια

Ο Έλληνας που Είπε Πρώτα «Γκάλης» και Μετά «Μπαμπάς» μάς Εξηγεί τι Σημαίνει Hoopfellas