Παράνομα Έντομα, Μετάγγιση Αίματος, Πλημμύρα: Οι Άνθρωποι της Μπιενάλε Λένε το πιο Challenging Πράγμα που Έκαναν Φέτος

Τελευταία ευκαιρία να επισκεφθούν την 7η Μπιενάλε της Αθήνας έχουν αυτό το Σαββατοκύριακο όσοι ενδιαφέρονται να ανακαλύψουν τα τρία κτήρια «φαντάσματα» του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, μεταξύ Σταδίου και Πανεπιστημίου και τα έργα τα οποία φιλοξενεί η έκθεση.

Το πρώην Εμπορικό Κέντρο Fokas, τα πρώην Δικαστήρια Σανταρόζα και το Μέγαρο Σλήμαν-Μελά, πήραν ζωή και δέχτηκαν χιλιάδες επισκέπτες κατά την διάρκεια της 7ης Μπιενάλε της Αθήνας με το τελευταίο τελετουργικό λαμβάνει χώρα την Κυριακή 28 Νοεμβρίου.

Η ECLIPSE μάς καλεί να δούμε, να ακούσουμε και να αισθανθούμε ιστορίες και διεργασίες που βρίσκονταν διαχρονικά στο περιθώριο, συμμετέχοντας σε μία εμπειρία όπου αφηγήσεις από σύγχρονες Μαύρες, Κουήρ, μελλοντολογικές και ριζοσπαστικές φωνές.

Λίγο πριν την ολοκλήρωση της φετινής Μπιενάλε, μερικά από τα άτομα της ομάδας που αποτελούν την ψυχή της διοργάνωσης, λένε στο VICE ποιο ήταν το πιο challening πράγμα που έκαναν φέτος κατά τη διάρκεια της 7ης Μπιενάλε της Αθήνας. Αυτές είναι οι απαντήσεις τους:

Κάθε Μπιενάλε είναι γεμάτη προκλήσεις και αυτό συμβαίνει όχι μόνο επειδή εκ των πραγμάτων κάθε έκθεση διαφέρει από την προηγούμενη, επειδή βασίζεται σε νέες ιδέες, νέες συνεργασίες, παρουσιάζει νέα έργα και λαμβάνει χώρα σε διαφορετικά κτήρια· συμβαίνει μάλλον γιατί είναι στο DNA μας να ξεκινάμε κάθε φορά από ένα νέο σημείο, να πειραματιζόμαστε, να βρίσκουμε νέους τρόπους να υλοποιήσουμε ό,τι σχεδιάζουμε και να μην λέμε εύκολα όχι σε ό,τι μας είναι άγνωστο ή μας βγάζει από το comfort zone μας.

Και ενώ οι προκλήσεις υπό μια έννοια μάς είναι κάτι γνώριμο, η πανδημία η οποία ξέσπασε μόλις μερικούς μήνες μετά την έναρξη των προετοιμασιών της ECLIPSE, μας ανάγκασε γρήγορα να καταλάβουμε πως ό,τι γνωρίζαμε έως τότε δεν ήταν αρκετό για να αντιμετωπίσουμε το νέο, το άγνωστο, το μη προβλέψιμο. Ο προγραμματισμός κάτω αυτή τη ρευστή νέα πραγματικότητα μετατράπηκε σε μια άσκηση ισορροπίας πάνω σε κινούμενη άμμο. Ερωτήσεις απλές και μέχρι τότε εύκολες, όπως «πότε», «πού», «ποιος», «πώς» άρχισαν να γίνονται περίπλοκες και οι απαντήσεις που δίναμε κάθε φορά συχνά αναθεωρήθηκαν ή μεταβλήθηκαν. Όμως, το πιο δύσκολο σημείο διαχείρισης της πανδημίας για εμάς ήταν η απόφαση που πήραμε να γίνει η έκθεση ένας Covid Free χώρος. Είναι παράδοξο να σχεδιάζεις κάτι για τον κόσμο και τελικά χιλιάδες επισκέπτες να μην μπορούν να ζήσουν αυτή την εμπειρία επειδή δεν έχουν εμβολιαστεί. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντιμετωπίζεις ανθρώπους που σε παρακαλούν να μπουν στην έκθεση αλλά εσύ να μην τους αφήνεις. Όπως εξίσου δύσκολο είναι να σε βρίζουν ταγμένοι αντιεμβολιαστές και να απαντάς με ευγένεια. Ο ιός μάς δίχασε, έγινε ένας νέος εμφύλιος, ενώ η ECLIPSE κατά κάποιον τρόπο απέκτησε το πλήρες της νόημα ως προάγγελος μιας σκοτεινής εποχής.

Αν πρέπει να ξεχωρίσω ένα συμβάν, αυτό συνέβη τις ημέρες που επισκέφθηκε την Αθήνα ο κυκλώνας «Μπάλλος». Οι στιγμές που ζήσαμε ήταν ακραίες αφού βλέπαμε σιγά σιγά τα κτήρια να πλημμυρίζουν. Όλοι μαζί συντονισμένα φτιάξαμε ένα σύστημα για να αντιμετωπίσουμε αυτό που συνέβαινε και ενώ είχαμε καταφέρει να ελέγξουμε την κατάσταση και να αποτρέψουμε τις ζημιές, μια διακοπή ρεύματος λίγες ώρες πριν την τεράστια καταιγίδα έθεσε εκτός λειτουργία τις αντλίες απάντλησης των υδάτων και μας γύρισε στο σημείο μηδέν. Νομίζω πως εκείνο το βράδυ ήταν από τα πιο δύσκολα βράδια της ζωής μου, ένιωθα σαν καπετάνιος σε πλοίο που επρόκειτο να βυθιστεί και εγώ έπρεπε να φύγω τελευταία. Την επόμενη ημέρα και ύστερα από έναν πολύωρο αγώνα δρόμου όλα ήταν και πάλι στη θέση τους και τα έργα είναι ασφαλή! Είχαμε κερδίσει το στοίχημα, ο θεατής μπορούσε να απολαύσει την εμπειρία της έκθεσης χωρίς καν να καταλάβει τι συνέβαινε στα κτήρια λίγες μόλις ώρες νωρίτερα. Έτσι είναι μια τέτοια έκθεση, όλα βρίσκονται στη θέση τους, σαν να ήταν εκεί από πάντα, αλλά στην πραγματικότητα όλο αυτό κάθε φορά χτίζεται από το μηδέν μέσα σε μερικές μόνο εβδομάδες εκρηκτικής προσπάθειας.

Ένα μήνα μετά την ένταξή μου στην ομάδα της Μπιενάλε, ο κόσμος παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα τις χώρες που έκλειναν τον κόσμο σπίτι τους η μια μετά την άλλη και  λέξεις  όπως  πανδημία, αντισηπτικά και χαρτί υγείας εντάχθηκαν στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Όπως καταλάβατε, δεν θα πάρω βραβείο πρωτοτυπίας, αλλά μακράν το πιο challenging πράγμα της φετινής - ή περσινής (;) - Μπιενάλε ήταν ο κορονοϊός και ο τρόπος που επηρέασε τα πολιτιστικά δρώμενα. Από τα zoom meetings και τις αναβολές στα σχέδια που συχνά ανατρέπονταν και την προσαρμοστικότητα που έπρεπε να επιδείξεις, δεν θα μπορούσα να είμαι  πιο  περήφανη  για  αυτό  που  καταφέραμε ως ομάδα. Ειδικά όταν η επιμελητική ομάδα είναι μοιρασμένη σε τρεις χώρες και δύο χρονικές ζώνες και εσύ πρέπει να κανονίσεις συνάντηση με καλλιτέχνες. Πώς φτιάχνεις μια ομάδα και μια σχέση συνεργασίας μέσα από οθόνες και email; Οι πρώτοι μήνες και η διαδικασία που μας έκανε από αγνώστους την ομάδα που είμαστε σήμερα ήταν ένα στοίχημα για όλους, ένα στοίχημα που κερδίσαμε. Η φετινή Μπιενάλε ήταν ένα μοναδικό ταξίδι γεμάτο σκαμπανεβάσματα, που ο προορισμός μάς αποζημίωσε με το παραπάνω.

Η πιο μεγάλη πρόκληση που είχα να αντιμετωπίσω στη φετινή Μπιενάλε ήταν να μην προδώσω τα όνειρα και τις φιλοδοξίες των καλλιτεχνών της AB7: ECLIPSE.

Στο πλαίσιο μιας ομαδικής έκθεσης σύγχρονης τέχνης όπως η 7η Μπιενάλε της Αθήνας, η επικοινωνία με τον κάθε καλλιτέχνη είναι διαφορετική, άλλοι γνωρίζουν ακριβώς τι θέλουν να κάνουν και με ποιο τρόπο, ενώ άλλοι χρειάζονται τη βοήθεια, την υποστήριξη και ενίοτε την καθοδήγησή μας για να μεταβούν από τη σύλληψη στην υλοποίηση του πρότζεκτ τους. Όλα αυτά υπο την ομπρέλα (ή καλύτερα τη σκιά) της πανδημίας, η οποία διαμόρφωσε την δημιουργική και ψυχολογική διάθεση των καλλιτεχνών. 

Σε ομαδικό επίπεδο νομίζω ότι η ευθύνη που πήραμε απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους και την παρουσίαση του έργου τους ήταν αυτή που όρισε την πρόκληση, ενώ σε ατομικό επίπεδο ήταν η συνειδητοποίηση ότι ο ανθρώπινος οργανισμός έχει την δυνατότητα και την τάση να ξεπερνά τα όριά του όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο από έναν ευρύτερο, ανώτερο σκοπό.

Προσπαθώ να επιλέξω το πιο challenging κομμάτι στην ολιστική τρέλα του να είσαι μέλος μιας ομάδας που εν μέσω συνολικής παύσης του κόσμου, στήνει- ξεστήνει- εφευρίσκει νέους τρόπους και ξαναστήνει την 7η Μπιενάλε της Αθήνας. Μια μικρή ομάδα που πριν γνωριστεί στην πραγματικότητα από κοντά, έδεσε μέσα από ατελείωτες βιντεοκλήσεις και virtual ποτά, αναζητώντας λύσεις για νόμιμη εισαγωγή παράνομων εντόμων, τρόπους για να μείνει στη ζωή καλλιτέχνης που σχεδίαζε live μετάγγιση αίματος ή ερευνώντας πόσους τόνους άμμου μπορεί να σηκώσει ένας όροφος πρώην πολυκαταστήματος, προετοιμάζοντας plan b, c, d και e για performance καλλιτεχνών αμφιβόλλου δυνατότητας να συμβούν με covid και εκδοχές παρουσίασης της έκθεσης με δεδομένα συνεχώς μεταβαλλόμενα.

 Ίσως τελικά το μεγαλύτερο challenge να ήταν η διατήρηση της πίστης πως «όλα θα πάνε καλά, η έκθεση θα ανοίξει», η πίστη στη συνολική επιστροφή σε αυτό που λέγαμε «κανονικότητα».

Δυο-τρεις παρατάσεις, αρκετούς μήνες και κάμποσες αναπροσαρμογές project μετά, «κανονικότητα» μπορεί να μην είμαι σίγουρη τι σημαίνει πια, αλλά μάλλον τα καταφέραμε, έτσι;

Το να επιλέγεις, να σχεδιάζεις και να μετατρέπεις χώρους για (και μέσα) στην Έκλειψη της 7ης Μπιενάλε της Αθήνας ήταν μια διαδικασία οραματική, δημιουργική και άκρως απαιτητική. Στο μεταίχμιο των δύο αναβολών της έκθεσης, η υλοποίηση της ιδέας απομακρυνόταν και ταυτόχρονα αποκτούσε χώρο για να ωριμάσει διαρκώς όλο και περισσότερο.

Για μένα η πιο challenging στιγμή ήταν όταν άρχισε η αντίστροφη μέτρηση πριν τα εγκαίνια: Οι πρώτες ώρες εργασιών της ομάδας, μέσα στα άδεια κτίρια που περίμεναν στωικά τη νέα κατοίκηση του χώρου μετά από δεκαετίες. Από το ατελείωτο brainstorming της ομάδας, τα σκίτσα, τα μοντέλα, τις επαναδιαπραγματεύσεις για το κλείσιμο των κτηρίων στο καθάρισμα και το ξεκαθάρισμα, τη μεταμόρφωση αυτών σε εκθεσιακούς χώρους. Επιτέλους!

Τη γοητεία της Μπιενάλε της Αθήνας βρίσκει κανείς σε διάφορες πτυχές της. Για μένα, μία από αυτές είναι όταν φωτίζει ξεχασμένα μέγαρα, ξεχασμένες μνήμες σε σκοτεινούς διαδρόμους, δημιουργώντας κινητικότητα σε ξεχασμένους άξονες της πόλης. Δίνοντας την ευκαιρία να επανακατοικηθούν, να περπατηθούν ξανά και να ιδωθούν αλλιώς.

Όταν αρχίσαμε να μετράμε αντίστροφα κατάλαβα ότι αν δεν στήσεις μια Μπιενάλε, δεν έχεις κάνει Μπιενάλε - όσο και αν κρατά η προεργασία. Challenge accepted!

Η Μπιενάλε της Αθήνας προσφέρει ένα πολυποίκιλο διαπολιτισμικό αγαθό στο κέντρο της πόλης. Ο αριθμός των καλλιτεχνών, η χωροταξιακή της έκταση και η χρονική της διάρκεια δημιουργούν μεγάλες απαιτήσεις όταν είσαι υπεύθυνος για τον φωτισμό της έκθεσης καθώς και για την κινηματογραφική και φωτογραφική της αποτύπωση. Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να υπάρξω δημιουργικό και οργανικό μέλος μιας δεμένης ομάδας, βαδίζοντας με μέτρο προς κάτι ανοίκειο. Σκοπός ήταν να αποκαλυφθεί μια πολύπλευρη, ακόμα και σε εμάς, Έκλειψη.

Θυμάμαι σε ένα από τα workshops που κάναμε κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της ECLIPSE, ένα από τα insights για την περίοδο που διανύαμε ήταν η έλλειψη οξυγόνου: Από το “I Can’t Breath” του George Floyd που έγινε σύνθημα ενός ολόκληρου κινήματος μέχρι τις μάσκες οξυγόνου στην Covid-19, αλλά και πιο πρόσφατα στο εγχώριο κίνημα του #MeToo και τις φωτιές του καλοκαιριού, η ασφυξία παραμένει κοινή συνισταμένη.

Στη διάρκεια των μηνών που προετοιμάζαμε την 7η Μπιενάλε της Αθήνας ήταν σαν να ζούσαμε μέσα στην Έκλειψη, σαν να εγκλωβιστήκαμε ειρωνικά στο σενάριο της ιστορίας που επρόκειτο να αφηγηθούμε. Για μένα, λοιπόν, η πιο μεγάλη δοκιμασία στη φετινή Μπιενάλε ήταν η διαχείριση όλων των καταιγιστικών αλλαγών και ανατροπών, των επιπτώσεων του «φαινομένου της πεταλούδας».

Εάν όμως πρέπει να αναφερθώ σε μία από αυτές, θα προσπεράσω την εξ’ αποστάσεως εργασία στον εγκλεισμό, τις αναβολές της έκθεσης και την καταστροφή του server μας στην Γαλλία που συνέπεσε με ένα αυστηρό deadline για εξονυχιστικά reports, θα πατήσω pause στη στιγμή που έπρεπε να αναλάβω αυτό τον ρόλο και να «το πάρω πάνω μου». Δεν ήταν κάτι απλό, ούτε κάτι εύκολο. Αν και είμαι στην ομάδα της Μπιενάλε από το 2018, η αποστολή αυτή ήταν κάτι τελείως διαφορετικό και κάτι πολύ πιο απαιτητικό - ειδικά σε μία περίοδο που τα πάντα ήταν απρόβλεπτα.

Εάν θέλω να είμαι απόλυτα ειλικρινής, ακόμα αποκωδικοποιώ τον τελευταίο αυτό χρόνο, και το τεράστιο φάσμα των συναισθημάτων που έχω νιώσει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ήταν μια εμπειρία που με έκανε να ξεπεράσω τα όριά μου και να δω πτυχές του εαυτού μου που δεν ήξερα ότι ήταν εκεί. Και μπορεί να φαίνονται σε κάποιους κλισέ ή υπερβολικά αυτά, αλλά εάν δεν ζήσεις μία Μπιενάλε, δεν μπορείς να φανταστείς τι είναι και πώς μεταμορφώνει τους ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτή.

Η μεγαλύτερη πρόκληση που είχα να αντιμετωπίσω ήταν η χρονική συγκυρία της ίδιας της εκκίνησης της συνεργασίας μου με την AB7, δηλαδή το ότι «προσγειώθηκα» στην ομάδα ενώ οι προετοιμασίες ήταν ήδη κάτι παραπάνω από πυρετώδεις. Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε πολύ γρήγορα να προσαρμοστώ στην ομάδα και το νέο περιβάλλον, να διαχειριστώ υπό πίεση μια σειρά ζητημάτων και συνεχών προκλήσεων, όπως και να αφομοιώσω την κλίμακα της διοργάνωσης, τους καταιγιστικούς ρυθμούς και την αδιάκοπη ροή πληροφορίας. Σε αυτό το σημείο, δεν θα μπορούσα να αποφύγω την αναφορά στην κοινοτοπία της πανδημίας, με τις διάφορες πτυχές περιορισμών και εμποδίων που επιφύλασσε. Όμως, όπως συνέβαινε, συμβαίνει και θα συμβαίνει πάντα, με τη μέθοδο «βήμα-βήμα», και καμιά φορά με λίγες ασκήσεις αναπνοής, όλα λύνονται και όλα γίνονται. Το ζητούμενο είναι να διεκδικούμε αυτό που μένει να είναι κάτι ουσιαστικό, όχι μόνο για αυτό που παρουσιάζουμε, αλλά και τις σχέσεις που αναπτύσσουμε μεταξύ μας.

Σίγουρα όταν συμμετέχεις σε ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα όπως η διοργάνωση της 7ης Μπιενάλε της Αθήνας είναι αναμενόμενο να συναντήσεις δυσκολίες, που στην αρχή ίσως φαίνονται ανυπέρβλητες. Για παράδειγμα, όσο πλησίαζε η ημερομηνία των εγκαινίων και συνεχίζαμε να δουλεύουμε με αμείωτη ένταση, εμείς στην επικοινωνία, όπως και τα παιδιά της παραγωγής στο στήσιμο της έκθεσης, ο χρόνος έμοιαζε τουλάχιστον ανεπαρκής και το άγχος ήταν διάχυτο. Ωστόσο, φτάνοντας  στις  δύο μέρες πριν το άνοιγμα της έκθεσης , όταν τα πράγματα φαίνονταν να έχουν μπει στη σειρά που έπρεπε, ήρθε η συνειδητοποίηση της εμβέλειας που επρόκειτο να έχει αυτό που θα συνέβαινε  και πόσο άξιζε ο κόπος και το άγχος όλων μας, καθώς και το πόσο κοντά είχαμε έρθει μεταξυ μας στη διάρκεια αυτής της ομαδικής προσπάθειάς μας.

Περισσότερα από το VICE

Δεν Είμαστε Όλες Εδώ, Λείπουν οι Δολοφονημένες

Πώς Είναι να Ταξιδέψεις σε Όλο τον Κόσμο Ξοδεύοντας Σχεδόν Τίποτα – με Οτοστόπ

O Capten Έφτιαξε μία Έκθεση για να Θαυμάσεις Πάνω από 2.000 Κατσαρίδες

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.