Ο Άλλος Πόλεμος της Ουκρανίας με τα Ναρκωτικά και το AIDS

To θέμα δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE UK.

Ο Anatoly κάθεται στο κρεβάτι του και παρακολουθεί τηλεόραση. Έφθασε στο Krasnoarmiis'k μόλις πριν από δύο μέρες. Διέσχισε τα σύνορα που χωρίζουν την Ουκρανία από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνμπας με τα πόδια, μια συνοριακή περιοχή σε εμπόλεμη κατάσταση, παρά τη φαινομενική κατάπαυση του πυρός. Ένας πόλεμος που καταστρέφει ανθρώπους, σπέρνει τον θάνατο και την καταστροφή.

Ο Anatoly είναι τοξικομανής. Διέφυγε από τη Makiivka, μια πόλη στο Ντόνμπας που συγκλονίζεται από όλμους και χειροβομβίδες, γιατί οι άνθρωποι σαν κι αυτόν δεν είναι επιθυμητοί εκεί, τώρα που η πόλη είναι υπό τον έλεγχο των φιλο-Ρώσων αυτονομιστών. Ο Anatoly κάνει χρήση ναρκωτικών εδώ και τριάντα χρόνια, από τότε που δοκίμασε για πρώτη φορά ως νεαρό αγόρι, παίρνοντας ψυχοτρόπα για να σκοτώσει την ανία της ζωής του στα βαρετά, σοβιετικής κατασκευής κτήρια της πόλης. «Ξαναγεννήθηκα πριν από πέντε χρόνια. Είχα πιάσει πάτο και παραλίγο να πεθάνω», λέει. «Έπειτα άρχισα να πηγαίνω στην κλινική επανένταξης στην πόλη μου, για να υποβληθώ σε θεραπεία με μεθαδόνη και, σιγά-σιγά, άρχισα να επανέρχομαι στη ζωή, να έχω κοινωνική ζωή». Αυτή η κλινική τώρα έκλεισε και ο Anatoly έπρεπε να έρχεται όλη αυτή την απόσταση στο Krasnoarmiis'k, για να συνεχίσει να προσπαθεί να ζήσει αυτή τη νέα ζωή. Αυτό που συνέβη στη Makiivka, συνέβη επίσης στην Horlivka και στις περισσότερες από τις άλλες πόλεις της Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντόνμπας· πολλές υπηρεσίες επανένταξης έκλεισαν χωρίς προειδοποίηση, σύμφωνα με τα άτομα που μίλησα. «Τον Σεπτέμβριο, περίμενα στην ουρά, όπως κάθε άλλο πρωί και έπειτα μια νοσοκόμα ήρθε και μας είπε ότι το κέντρο έκλεινε οριστικά», λέει ο Anatoly. Πρόκειται, σύμφωνα με ακτιβιστές, ασθενείς, ΜΚΟ και γιατρούς, για απόφαση της φιλορωσικής αυτονομιστικής κυβέρνησης του Ντόνετσκ: μέρος ενός σχεδίου για τη μετάβαση σε έναν «ρωσικό τρόπο» αντιμετώπισης του εθισμού στα ναρκωτικά, που σημαίνει καμία υπηρεσία και καμία βοήθεια. Υπάρχουν αναφορές για τοξικομανείς στις περιοχές των ανταρτών που πέφτουν θύματα εκφοβισμού και εξαναγκάζονται να εργαστούν, για παράδειγμα να σκάψουν χαρακώματα.

Το κέντρο διανομής μεθαδόνης στο Ντόνετσκ είναι το μόνο που έχει απομείνει στην περιοχή των ανταρτών. Αλλά δεν θα διαρκέσει πολύ. Οι προμήθειες εξαντλούνται και οι νέες προμήθειες μπλοκάρονται. «Είναι φρικτή η κατάσταση. Δεν μπορώ να βρω άλλο τρόπο να την προσδιορίσω» εξηγεί η Irina Klueva, διευθύντρια του τμήματος θεραπείας υποκατάστασης με οπιοειδή (OST) του νοσοκομείου του Ντόνετσκ. «Από τους 240 ασθενείς που είχαμε πριν από τον πόλεμο, έχουν απομείνει μόνο 90, γιατί δεν έχουμε αρκετή μεθαδόνη για να τους χορηγήσουμε. Αλλά και εκείνοι που έμειναν σύντομα θα πρέπει να φύγουν γιατί εξαντλούνται οι προμήθειές μας. Τους τελευταίους μήνες, έχουμε καταγράψει περίπου δέκα θανάτους, εδώ στο Ντόνετσκ. Όλοι ήταν άτομα που αναγκάστηκαν να σταματήσουν την αποκατάστασή τους. Είτε αυτοκτόνησαν, είτε πέθαναν από υπερβολικές δόσεις». Χιλιάδες άνθρωποι επέστρεψαν στους δρόμους, χρησιμοποιούν (κυρίως παράνομα) ξανά ναρκωτικά και ανταλλάσσουν σύριγγες, που σύμφωνα με την Klueva συχνά είναι μολυσμένες. Ανέπαφες δεν έχουν μείνει σ' αυτή την περιοχή της Ουκρανίας ούτε οι υπηρεσίες που επιχειρούν να μειώσουν τη βλάβη.

«Ο πόλεμος και η κατάσταση στα ανατολικά της χώρας, σήμερα έχουν καταστροφικές συνέπειες σε ολόκληρη την Ουκρανία και τα πράγματα θα γίνουν ακόμα χειρότερα». Η Natalia δεν έχει καμία αμφιβολία. Εργάζεται για την Ένωση Svitanok στο Kramatorsk, μια περιοχή υπό τον έλεγχο του Κιέβου, που προσφέρει βοήθεια σε οροθετικά άτομα τα οποία έχουν δραπετεύσει από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνμπας, καθώς και σε εκείνους που ακόμα ζουν στην ελεγχόμενους από τους αντάρτες περιοχές.

«Είναι κατά κύριο λόγο ναρκομανείς και πόρνες, δεν έχουν πλέον δικαίωμα πρόσβασης σε αντιρετροϊκές θεραπείες γιατί οι προμήθειες έχουν μπλοκαριστεί από την κυβέρνηση του Κιέβου σε αντίποινα εναντίον των αυτονομιστών». Έτσι, η Natalia και οι συνάδερφοί της, μία ή δύο φορές το μήνα, γεμίζουν τα αυτοκίνητά τους με φάρμακα, στέκονται ώρες στις ουρές σε σημεία ελέγχου, δωροδοκούν στρατιώτες στα σύνορα και μεταφέρουν αντιρετροϊκά φάρμακα στο Ντόνετσκ και του Λούχανσκ.

Ο πόλεμος δεν οδηγεί μόνο σε άμεσο θάνατο, καταστροφή και τραυματισμό. Οι πληγές του μπορεί να είναι τόσο βαθιές, που οι συνέπειές του διαρκούν πολύ περισσότερο από το σήμερα. Και αυτή είναι πολύ πιθανό να είναι η περίπτωση στην Ουκρανία, μια χώρα με 260.000-340.000 ανθρώπους που ζουν με τον HIV (τελευταία καταμέτρηση) και ρυθμό μετάδοσης στο 1,3% στις ηλικίες 15-49 ετών, σύμφωνα με την UNAIDS. Η χώρα έχει ένα από τα ψηλότερα ποσοστά μόλυνσης από τον HIV στην Ευρώπη, ωστόσο χάρη στην αφοσίωση αρκετών ΜΚΟ η Ουκρανία είχε καταφέρει, με το πέρασμα του χρόνου και πριν να ξεσπάσει ο πόλεμος στο Donbass, να μειώσει το ποσοστό της μόλυνσης με HIV. «Παρόλο που δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία από το Ντόνμπας, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί». Η Natalia εξηγεί πως «ο αριθμός των μολύνσεων αυξάνεται. Αυτό εν μέρει οφείλεται στις πολιτικές περιορισμού που εφαρμόζονται στο ΛΔΝ και επίσης στην κατάσταση στο μέτωπο, όπου οι στρατιώτες αναγκάζονται να μείνουν μακριά από τα σπίτια και τις οικογένειές τους για μήνες και έχουν σεξουαλικές επαφές με πόρνες θετικές στον HIV, συχνά χωρίς προστασία».

Σύμφωνα με στοιχεία από το ίδρυμα Elena Pinchuk ANTIAIDS Foundation, από τον Ιανουάριο έως τον Νοέμβριο του 2015, καταγράφηκαν περισσότερες από 13.000 κρούσματα στην Ουκρανία. Η άνοδος συνδέεται με την κατάρρευση του συστήματος υγείας, την καταστροφή των κτηρίων υγειονομικής περίθαλψης και το κλείσιμο όλων των βοηθητικών προγραμμάτων για άτομα θετικά στον HIV. Και στην κορυφή όλων αυτών βρίσκεται η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης στη χώρα και η υποτίμηση ύψους 300% του ουκρανικού νομίσματος - καταγράφηκε πτώση 25% στην αγορά και τη διανομή προφυλακτικών το 2014. Το να κάνουν οι άνθρωποι σεξ χωρίς μέτρα προφύλαξης είναι η πρώτη αιτία μετάδοσης του ιού στο γενικό πληθυσμό της Ουκρανίας, σύμφωνα με την Olga Rudneva, διευθύνουσα σύμβουλο στο Elena Pinchuk ANTIAIDS Foundation.

Η επιδημία του HIV διευρύνεται με τη συνεχιζόμενη παράταση ενός πολέμου που φαίνεται να έχει «παγώσει», ωστόσο δεν σταματάει ποτέ, ούτε νύχτα, ούτε μέρα. Έναν πόλεμο που αναγκάζει ανθρώπους να αφήσουν τα σπίτια τους, τις ζωές τους και να πάνε να ψάξουν για καταφύγιο στην άλλη πλευρά των συνόρων. Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για το πόσοι από το 1,4 εκατομμύρια Ουκρανούς (σύμφωνα με το IDMC) που έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό, είναι θετικοί στον HIV. Και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για το πού είναι αυτοί οι άνθρωποι ή πόσοι χρήστες ναρκωτικών είναι ανάμεσά τους. Δεν υπάρχει κανένας έλεγχος από την Κεντρική Κυβέρνηση, ούτε στην περιοχή που είναι ακόμα υπό ουκρανικό έλεγχο. Οι εκτοπισμένοι φτάνουν από το Ντόνμπας, από την Κριμαία και οι περισσότεροι από αυτούς φεύγουν για να πάνε στις μεγάλες πόλεις, να προσπαθήσουν να χτίσουν ξανά τη ζωή τους εκεί.

Αυτό δεν είναι εύκολο για κανέναν, αλλά είναι ιδιαιτέρως δύσκολο για εκείνους που ζουν με τον HIV, που έχουν χάσει τα πάντα και ζουν σε μια χώρα όπου οι θετικοί στον HIV άνθρωποι στιγματίζονται. «Έφυγα από τη Συμφερούπολη, στην Κριμαία, αφού έκλεισαν το πρόγραμμα θεραπείας υποκατάστασης (OST)» λέει ο Andrei, χρήστης ναρκωτικών, θετικός στον HIV. «Πήγα στο Κίεβο ελπίζοντας να αρχίσω μια νέα ζωή, αλλά είναι δύσκολο, πραγματικά δύσκολο. Όταν οι άνθρωποι ανακαλύψουν πως είσαι οροθετικός, σε κοιτούν επίμονα και το να βρεις δουλειά είναι πρακτικά αδύνατο εάν είσαι σαν κι εμένα. Διαφύγαμε από την Κριμαία γιατί δεν υπήρχε κανένα μέλλον για εμάς εκεί. Εάν έμενα εκεί, δεν είμαι σίγουρος ότι θα είχα επιβιώσει χωρίς θεραπεία. Δεν νομίζω ότι θα τα είχα καταφέρει».

Τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία, που χρονολογούνται πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, δείχνουν ότι το 21,7% εκείνων που κάνουν ενδοφλέβια ναρκωτικά και είναι άνω των 25 ετών, είναι θετικοί στον HIV στην Ουκρανία. Μεταξύ των οροθετικών στον ιό, το 25% ζει ή ζούσε στην περιοχή του Ντόνετσκ και του Λούχανσκ, όπου πόλεμος μαίνεται σήμερα. «Αναμένουμε αύξηση της μόλυνσης, ιδιαιτέρως στα Ανατολικά» λέει η Olga Rudneva, «ιδιαιτέρως μεταξύ των ατόμων που χρησιμοποιούν ενδοφλέβια ναρκωτικά και αυτό λόγω των περιοριστικών πολιτικών των αυτονομιστικών κυβέρνησεων, όπως της Λαϊκής Δημοκρατίας του Λούχανσκ. Αλλά επίσης προβλέπουμε αύξηση και σε όλες τις υπόλοιπες ομάδες υψηλού κινδύνου, γιατί υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την επιδημία: οι περικοπές στη χρηματοδότηση, ο εκτοπισμός εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων και η οικονομική κρίση». Αυτοί οι αριθμοί μπορεί να επηρεαστούν περαιτέρω, εάν το Global Found αποφασίσει να μειώσει τις επενδύσεις του στην Ουκρανία, κάτι που φοβούνται οι άνθρωποι με τους οποίους μίλησα. Όταν το 2010, το The Global Fund ολοκλήρωσε τη χρηματοδότηση των προγραμμάτων για πρόληψη και μείωση της βλάβης στη Ρουμανία, το ποσοστό των νέων μολύνσεων μεταξύ των εθισμένων στα ναρκωτικά, αυξήθηκε από 3% το 2010 στο 29, 23% το 2013, σύμφωνα με την «Έκθεση Προόδου Χώρας στο AIDS της UNAIDS (περίοδος αναφοράς: Ιανουάριος 2013)» για τη Ρουμανία.

Μια επίσκεψη στα προάστια του Κιέβου, εάν βρεθείς στις εργατικές συνοικίες της Troeschina, είναι εύκολο να δεις πόσο μακριά έχουν φτάσει τα ναρκωτικά σ' αυτή τη χώρα, ιδιαιτέρως μεταξύ των φτωχών. Krokodil, ηρωίνη, μορφίνη και αμφεταμίνες, μπορείς να βρεις ότι θέλεις στην Troeschina. Πολλά από αυτά τα ναρκωτικά, στην πραγματικότητα παρασκευάζονται επιτόπου σε διαμερίσματα που έχουν μετατραπεί σε εργαστήρια, όπως το σπίτι του Victor. Γέννημα-θρέμμα Κιέβου, σπούδασε στο καλύτερο λύκειο της πόλης, πήγε δύο χρόνια στο πανεπιστήμιο και έπειτα στην κόλαση. Τα ναρκωτικά είναι το μόνο πράγμα που τον κρατάει ζωντανό, ανεξάρτητα από τις συνέπειες ή τους κινδύνους. Στο σπίτι του Victor, οι σύριγγες πάνε από το ένα μπράτσο στο άλλο και τα ναρκωτικά, μερικές φορές σκόπιμα αραιώνονται με αίμα. «Είμαι οροθετικός, όλοι οι φίλοι μου είναι. Αυτή είναι η ζωή μου, δεν αξίζει τίποτα και δεν φοβάμαι να την χάσω» λέει ο Victor, ενώ κρατάει ένα καυτό κόκκινο τηγάνι όπου λιώνει φάρμακα για να αφαιρέσει κωδεΐνη που χρησιμοποιεί για να φτιάξει krokodil, το διαβόητο σπιτικό ναρκωτικό που καταστρέφει τους εσωτερικούς ιστούς, πριν αρχίσει να επιτίθεται στο δέρμα του χρήστη.

Παρόλο που ιστορικά, οι χρήστες ναρκωτικών ήταν πάντα η ομάδα σε μεγαλύτερο κίνδυνο στην Ουκρανία, σήμερα η επισφαλής οικονομική κατάσταση και πάνω από όλα ο πόλεμος στα ανατολικά της χώρας, έχουν αυξήσει τον κίνδυνο μετάδοσης τους περαιτέρω. Κι αυτό είναι παράπλευρες απώλειες λόγω πολέμου. Δεν είναι θάνατοι μόνο αυτοί στα χαρακώματα.

Μερικοί άνθρωποι που αναφέρονται σε αυτό το άρθρο ζήτησαν να μη συμπεριληφθούν τα επώνυμά τους, ώστε να προστατευθεί η ιδιωτική ζωή τους.

Περισσότερα από το VICE

Το Rap Over Είναι η Ελληνική Διαδικτυακή Εκπομπή που Πρέπει να Δεις αν Γουστάρεις το Ηip Ηop

«Εθισμένοι» με το Βινύλιο

Οι 10 Kαταζητούμενοι Bαρόνοι Nαρκωτικών στον Kόσμο