Η Ανισότητα των Γυναικών Τρέφεται Από τις Παραδόσεις και τις Δοξασίες

Το VICE Greece δίνει βήμα σε επιλεγμένες ανθρωπιστικές οργανώσεις και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων με τη δημιουργία της νέας στήλης «Ρισπέκτ», στην οποία κάθε Δευτέρα θα δημοσιεύονται προσωπικές ιστορίες, άρθρα άποψης, φωτογραφίες, ρεπορτάζ ή άλλες υποθέσεις που ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε το κοινό και να ανοίξουμε διάλογο για ζητήματα, με τα οποία καταπιάνονται οι συγκεκριμένες οργανώσεις και αξίζουν την προσοχή όλων.

Το συγκεκριμένο άρθρο υπογράφει η Έλλη Ξένου, Υπεύθυνη Συνηγορίας και Προάσπισης Δικαιωμάτων των Γιατρών του Κόσμου.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 ακόμα, ο Βρετανός ανθρωπολόγος J. Campell είχε μελετήσει το ζήτημα του φύλου στην ελληνική κοινωνία, υποστηρίζοντας πως οι αξίες της τιμής και της ντροπής και οι δυνατοί συγγενικοί δεσμοί καθόριζαν σε μεγάλο βαθμό τις κοινωνικές σχέσεις στη Μεσόγειο.

Η βασική ιδέα ήταν πως οι χώρες της Μεσογείου χαρακτηρίζονται από ένα ιδιόμορφο πολιτισμικά αξιακό σύστημα, στο επίκεντρο του οποίου βρισκόταν οι έννοιες «τιμή-ντροπή». «Η τιμή», σύμφωνα με τον J. Pitt-Rivers, ήταν η «αξία ενός ανθρώπου στα μάτια του ίδιου αλλά και στα μάτια της κοινωνίας που τον περιβάλλει». Η τιμή και υπεράσπισή της δεν ήταν μόνο ατομική υπόθεση, αλλά οικογενειακή και ευρύτερα κοινωνική. Το καθήκον προάσπισης της τιμής ήταν ο ρυθμιστής των σχέσεων εντός οικογένειας καθορίζοντας τις συμπεριφορές, τις σχέσεις, την κοινωνική διαστρωμάτωση αλλά και τις διαπροσωπικές συγκρούσεις. Ήταν επίσης το βασικό αναλυτικό εργαλείο δια μέσω του οποίου προσέγγισαν και ανέλυσαν τις κοινωνίες αυτές οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι. Στο σχήμα «τιμή-ντροπή» εντάχθηκαν λοιπόν και οι σχέσεις ανδρών και γυναικών μέσα στην οικογένεια. Με απλά λόγια, η σεξουαλικότητα των γυναικών, οι οποίες όφειλαν να κατατρέχονται από το στίγμα της ντροπής, απειλούσε «την τιμή» των ανδρών και άρα οι άνδρες έπρεπε να την έχουν υπό τον έλεγχό τους.

Παρότι το δίπολο «τιμής- ντροπής» εξήγησε πολλά, μεταγενέστερες θεωρίες ήρθαν να προσθέσουν νέες διαστάσεις αναφορικά με τις σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στις γυναίκες και τους άνδρες. Η J. Dubisch, για παράδειγμα, το 1986, στο άρθρο της (Culture Enters though the kitchen) υιοθέτησε μια διαφορετική οπτική αναφορικά με τις αντιστίξεις άνδρας/γυναίκα, πολιτισμός/φύση, καθαρότητα/μιαρότητα, καταδεικνύοντας τους τρόπους με τους οποίους οι γυναίκες λειτουργούν τελικά ως ελεγκτές της καθαρότητας της δικής τους αλλά και των ανδρών δια μέσου του ρόλου τους ως «επεξεργαστές» των φυσικών προϊόντων του φαγητού και του μετασχηματισμού αυτών -δια μέσω του μαγειρέματος- σε πολιτισμικά προϊόντα. Κατά συνέπεια οι γυναίκες, κυρίως μέσω της πρωτοκαθεδρίας τους στον οίκο/το σπίτι, εμφανίστηκαν να διατηρούν διόδους επιρροής και άσκησης εξουσίας, έστω και αν η εξουσία αυτή δεν ήταν φανερή ή άμεση αλλά έμμεση και «μεταμφιεσμένη».

Μια πρώτη επισήμανση είναι ότι τα παραπάνω παρατηρήθηκαν και διατυπώθηκαν από τους ανθρωπολόγους για τις μεσογειακές κοινωνίες. Η Μεσόγειος -ως γεωγραφικός προσδιορισμός- περιλαμβάνει διαφορετικές φυλετικά, θρησκευτικά και πολιτισμικά κοινωνίες. Οι έννοιες της τιμής και της ντροπής ωστόσο, καθώς και ο κυμαινόμενος βαθμός μιας ντε φάκτο εξουσίας που τελικά οι γυναίκες διατηρούν -έστω και αν αυτή περιορίζεται θεσμικά και εφαρμόζεται κυρίως σε εθιμικό επίπεδο- φαίνεται πως υπερβαίνουν τα όρια της χώρας, της φυλής και της θρησκείας. Τα έθιμα είναι συχνά ισχυρότερα του νόμου άλλωστε, ιδιαίτερα σε κοινότητες που διατηρούν έντονα φυλετικά χαρακτηριστικά. Με απλά λόγια, οι διαφορετικές κοινότητες της Μεσογείου προφανώς περιλαμβάνουν πληθυσμούς από την Ευρώπη, το Ισραήλ και την Αραβική χερσόνησο. Δηλαδή χριστιανούς, εβραίους και μουσουλμάνους. Και όχι μόνο η θεωρία, αλλά και η εμπειρία των Γιατρών του Κόσμου στο πεδίο, δουλεύοντας χρόνια με τους πληθυσμούς αυτούς, καταδεικνύει τόσο ότι οι έννοιες τιμής-ντροπής είναι ισχυρές ανάμεσά τους όσο και ότι παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη ομοιομορφία σε συμβολικό και κοινωνικό επίπεδο, ανεξάρτητα από την διαφορετική θρησκεία ή κοινωνική δομή στην οποία εδράζουν οι πληθυσμοί αυτοί. Είμαστε τελικά τόσο διαφορετικοί αλλά είμαστε και τόσο ίδιοι;

Μια δεύτερη επισήμανση αφορά το αντικείμενο παρατήρησης, εν προκειμένω τις ίδιες τις γυναίκες. Οι σχέσεις των ανθρώπων ως κοινωνικών δρώντων είναι δυναμικές και ζητήματα δευτερογενούς και έμμεσης δύναμης και εξουσίας έχουν όντως την δυνατότητα να βρίσκουν τρόπους και διόδους να «ξεπετάγονται» από διάφορα μέρη με τον ίδιο τρόπο που ο ατμός βρίσκει τελικά τρόπο να δραπετεύσει μέσα από μια κλειστή χύτρα. Το γεγονός αυτό ωστόσο δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την διαιώνιση σχέσεων ανισότητας, υπο-εκπροσώπησης και εκμετάλλευσης, στη σύγχρονη πραγματικότητα.

Όχι μόνο οι άνδρες, αλλά και οι γυναίκες στην χώρα μας, όπως και οι γυναίκες στηνΜεσόγειο, τείνουν να ενσωματώνουν την λογική της ανισότητας έως σήμερα, δικαιολογώντας την επιπλέον με τις παραδοσιακές αξίες της τιμής της οικογένειας και των αμέτρητων πραγμάτων που θεωρούνται ντροπή για μια γυναίκα. Στο κατώφλι των Γιατρών του Κόσμου φθάνουν καθημερινά γυναίκες με ψυχοκοινωνικά ή και ψυχιατρικά σύνδρομα, αποτελέσματα μιας ασφυκτικής οικογενειακής και κοινωνικής πίεσης για το «πρέπον» και το «σωστό» σύμφωνα με την παράδοση ή/και σύμφωνα με τη θρησκεία ή/και σύμφωνα με τον πατέρα, τον σύζυγο, τον αδερφό, τον κόσμο. Από την Ελλάδα έως το Πακιστάν -να που ξεπεράσαμε και την λεκάνη της Μεσογείου- έχουμε συναντήσει και συντρέξει γυναίκες που υποφέρουν, γυναίκες θύματα οικογενειακής και κοινωνικής βίας, ανήλικες κόρες, θύματα παιδικών γάμων, δοσμένες ως ανταλλάγματα βεντέτας ή και μόνο στυγνού οικονομικού οφέλους. Προκειμένου να διατηρηθεί η τιμή της οικογένειας και συνήθως να ενισχυθεί παράλληλα και ο οικογενειακός κορβανάς. Το τερπνόν μετά του ωφελίμου δηλαδή. Γυναίκες αντικείμενο αγοραπωλησίας στα σύγχρονα σκλαβοπάζαρα του κόσμου αλλά και γυναίκες θύματα πολυδιάστατης εκμετάλλευσης στους σύγχρονους χώρους εργασίας των δυτικών μεγαλουπόλεων. Υπο-αμοιβόμενες και υπο-εκρποσωπούμενες.

Η ανισότητα βρίσκεται βαθιά ριζωμένη μέσα μας, θρεμμένη με παραδόσεις και δοξασίες. Και αυτό συμβαίνει ένθεν και ένθεν. Και αυτό δικαιολογεί πολλά και δεν πρέπει να μένει στο επίπεδο των διαπιστώσεων. Πρέπει αντίθετα να αποτελέσει το εφαλτήριο για περαιτέρω επαγρύπνηση και δράση. Ο δρόμος είναι μακρύς και δύσκολος και πολλοί θα πέσουν ακόμα στην πορεία. Στους Γιατρούς του Κόσμου θα συνεχίσουμε, είναι για το δικό μας αξιακό σύστημα, ζήτημα τιμής.

Περισσότερα από το VICE

Η «Βαλκανική Άνοιξη» Άργησε μια Μέρα

Η Πετρίνα και ο Στάθης Είναι Ακόμα Ερωτευμένοι στα 85 τους

Πώς Επηρεάζεται το Μέγεθος του Στήθους σου από τη Σεξουαλική σου Ζωή;