Φωτογραφίες που Δείχνουν Ότι Υπάρχει Ζωή Μετά και Έξω Από το Άσυλο

Υπάρχει κάτι ισχυρότερο από το τώρα, κάτι σφοδροτερο από το χθες. Είναι το μεταξύ τους διάστημα. Ιδιαίτερα, όταν αυτό αποτελείται από τις μέρες, τους μήνες και τα χρόνια ανθρώπων που στο παρελθόν έχουν αποστερηθεί τα πλέον βασικά και ουσιώδη: Την ελπίδα, την ελευθερία, τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα. Αυτά που εδραιώνουν τη ζωή στη βάση της. Η φωτογραφία ως έκφραση και τεκμήριο βρίσκεται σε ένα διαρκή αγώνα με τη λήθη. Σε μια αέναη διαπραγμάτευση με το παρελθόν. Υπάρχουν κάποιες «ευλογημένες» φωτογραφίες, όπου αποκαλύπτεται όχι απλώς μια κατάσταση, αλλά ένας κόσμος. Μια πραγματικότητα, που από τη στιγμή που δραπετεύσει από το σκοτεινό θάλαμο, τα φιλμ, τις κάρτες μνήμης και τους φακέλους, παλεύεις να την ορίσεις, να την κατανοήσεις. Τέτοιο είναι το μεγαλείο τους.

Έχω γράψει ξανά για το Οικοτροφείο της ΕΠΑΨΥ (Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας) στη Ερέτρια. Θα το κάνω και στο μέλλον. Όχι μόνο επειδή έχει μετατραπεί σε μια νησίδα ελευθερίας, αλλά επειδή η λειτουργία του διαποτίζεται από κάποιες θεμελιώδεις αρχές, όπως αυτές διατυπώνονται από το προσωπικό του. «Το Οικοτροφείο αυτό δεν είναι ο χώρος εργασίας μας. Είναι το σπίτι των ανθρώπων που το κατοικούν. Ο ρόλος μας είναι ένας: Να τους υπηρετούμε. Να τους προσφέρουμε όσα στερήθηκαν, να βιώσουν όσα δεν τους προσφέρθηκαν». Έτσι, εκμηδενισμένες ανάγκες ολοκληρώνονται, δυναμικές δεν καταστέλλονται, αλλά αξιοποιούνται. Ο άνθρωπος βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο, εντοπίζει το «παραστρατημένο» του στίγμα, σε μια διαρκή μάχη για την αποασυλοποίηση, ενάντια στην ιδρυματική λογική του κυρίαρχου ψυχιατρικού μοντέλου. Μπορεί η ψυχιατρική μεταρρύθμιση που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του '80 -με αφορμή την «ντροπή της Λέρου»- να περνάει από χίλια κύματα ακόμη και σήμερα, υπάρχουν, ωστόσο, άνθρωποι που παλεύουν ώστε οι δομές τους να μη μετατραπούν σε μικρά ψυχιατρεία.

Στο τέλος μιας κυκλικής σκάλας που οδηγεί στα δωμάτια δύο ενοίκων του Οικοτροφείου -15 χρονίσαντες ψυχιατρικοί ασθενείς στο σύνολο-, υπάρχει μια καφέ βιβλιοθήκη. Στο τελευταίο ράφι είναι αρχειοθετημένα περίπου σαράντα φωτογραφικά άλμπουμ με εικόνες των ενοίκων και του προσωπικού, από τις πρώτες ημέρες λειτουργίας της δομής το 2003, έως και σήμερα. Προερχόμενοι από τα μεγάλα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας, «παρίες» και «απόκληροι» μιας κοινωνίας και μιας ψυχιατρικής που πριμοδοτεί τον κοινωνικό αποκλεισμό, την ασυλικού τύπου περίθαλψη και τον ιδρυματισμό, οι ένοικοι του Οικοτροφείου μέσα από τις φωτογραφίες αυτές αγκαλιάζουν το υγιές παρελθόν τους. Μακριά από τον εγκλεισμό του ψυχιατρείου. Οι εικόνες αυτές είναι κάτι παραπάνω από μια οπτική αφήγηση της ζωής τους ή ένα εσωτερικό ενθύμιο. Αποτελούν το ιστορικό αυτό ντοκουμέντο που κραυγάζει πως υπάρχει ζωή μετά και έξω από το άσυλο. Σε αυτές τις εικόνες αξίζει να ρίξουμε όχι μία, αλλά χιλιάδες ματιές. Να εστιάσουμε.

Γιατί, όμως, ντοκουμέντο; Διότι τα άλμπουμ αυτά αναφέρονται στον κάματο των ενοίκων και του προσωπικού για μια νέα ζωή. Από την αρχή. Άνθρωποι με ψυχιατρική εμπειρία -βαριές περιπτώσεις όπως λέγονται στη γλώσσα της ψυχιατρικής- απολαμβάνουν τις διακοπές τους και ταξιδεύουν στον κόσμο, ενώ πριν τα βήματά τους οριοθετούνταν στο μακρόστενο διάδρομο ενός ψυχιατρικού τμήματος. Πίνουν τον καφέ τους, κάνουν μπάνιο, παίζουν ποδόσφαιρο, γιορτάζουν τα γενέθλιά τους. Αγαπούν και αγαπιούνται. Και αν στα δικά μας φωτογραφικά άλμπουμ αυτές οι φωτογραφίες δεν είναι κάτι περισσότερο από κοινοτοπία, για τους ενοίκους είναι το ζητούμενο, το μεγάλο το στοίχημα που έχει δώσει το προσωπικό της δομής και ο άθλος που επιτυγχάνεται.

Πριν από λίγες ημέρες πήραμε τα άλμπουμ από τη βιβλιοθήκη. Καθίσαμε σε ένα τραπέζι, που βρίσκεται σε ένα φρεσκοβαμμένο δωματιάκι στην αυλή του Οικοτροφείου και τα ξεφυλλίσαμε. Χαμογελούσαν επί δύο ώρες. Οι φωτογραφίες είναι όλες έγχρωμες. Υπάρχουν φωτογραφίες από τα ψυχιατρεία που είχαν νοσηλευτεί παλαιότερα; Από τα κρεβάτια, τους διαδρόμους, τα δωμάτιά τους; Τι χρώμα να έχει άραγε ο εγκλεισμός; Ο Γάλλος σημειολόγος Roland Barthes σημείωνε πως «αυτό που η φωτογραφία αναπαράγει επ' άπειρον δεν συμβαίνει παρά μόνο μια φορά». Στις φωτογραφίες του Οικοτροφείου της ΕΠΑΨΥ δεν πιστοποιείται μόνο η παρουσία και η ύπαρξη. Αλλά η ιστορία και ο διαρκής αγώνας για τους ανθρώπους με ψυχιατρική εμπειρία. Πάντοτε με τη συμμετοχή τους.

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες:

Περισσότερα από το VICE

Ο Χρήστος Χωμενίδης Φαντάστηκε την Ωραία Ελένη Ευτυχισμένη ως Ταβερνιάρισσα στα Μέθανα

Πορνοστάρ Aποκαλύπτουν Ποια Sex Toys Χρησιμοποιούν στο Σπίτι τους

Κάναμε Δέκα Ερωτήσεις στην Καίτη Γαρμπή Μέσω Twitter