Δυο Έλληνες Επιστήμονες του Διεθνούς Δικαίου Χαρτογραφούν τη Σχέση Ισραήλ και Παλαιστίνης

Photo via VICE News

Στις 7 Ιουλίου του 2014 το Ισραήλ άρχισε επίθεση κατά των Παλαινιστίων στην Λωρίδα της Γάζας.  Την πρώτη εβδομάδα της επιχείρησης το Ισραήλ έριξε πάνω από 400 τόνους βομβών σκοτώνοντας πάνω απο 130 Παλαιστίνιους, εκ των οποίων οι μισοί σχεδόν ήταν άμαχος πληθυσμός. Μέχρι τις 29 Ιουλίου ο αριθμός των νεκρών έχει ξεπεράσει τους 1000 συμπεριλαμβανομένων των νεκρών Ισραηλιτών στρατιωτών που συμμετέχουν στην επιχείρηση.

Ζητώ από δύο Έλληνες επιστήμονες του Διεθνούς Δικαίου, τον Ηλία Πλακοκέφαλο, μεταδιδακτορικό ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και τον Σωτήρη Λέκκα, υποψήφιο διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, την επιστημονική τους γνώση και εμπειρία για το ζήτημα και αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι μπορεί το Διεθνές Δίκαιο να θεωρεί πώς πάντα υπάρχουν λύσεις σε περίπτωση πολέμου, στην περίπτωση όμως του Ισραήλ και της Παλαιστίνης η λύση προϋποθέτει ηγεσίες, βούληση, αγνές προθέσεις και τεράστιες ιστορικές υποχωρήσεις και από τις δυο πλευρές.

Photo via VICE

VΙCE: Τι  ακριβώς συμβαίνει στην Λωρίδα της Γάζας;

Σ.Λ.:Τη στιγμή που μιλάμε; Αυτή τη στιγμή στη Γάζα εκτυλίσσεται μία εκτεταμένη επιχείρηση των Ισραηλινών Δυνάμεων Άμυνας (IDF) με στόχο την εξουδετέρωση οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στρατιωτικά στη Γάζα. Στην πράξη πρόκειται για μία επιδρομή που έχει προκαλέσει μία τρομακτική ανθρωπιστική κρίση με χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες αμάχους και παιδιά και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Γάζας παγιδευμένο σε επισφαλή καταφύγια. Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί είναι η επίθεση (25/07) από Ισραηλινές δυνάμεις με όλμους κατά σχολείου του ΟΗΕ που στέγαζε αμάχους με αποτέλεσμα 15 νεκρούς.

Βέβαια και πριν από τις πρόσφατες επιθέσεις η κατάσταση στη Γάζα από ανθρωπιστικής άποψης ήταν απελπιστική. Το Ισραήλ απέσυρε τα στρατεύματά του από τη Γάζα το 2005 αφήνοντας πίσω μία περιοχή με μηδαμινές υποδομές. Αφότου η Γάζα περιήλθε στον έλεγχο της Χαμάς το 2007, το Ισραήλ προέβη σε σχεδόν πλήρη αποκλεισμό της περιοχής από ξηρά, θάλασσα και αέρα. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι το Ισραήλ ελέγχει την εισαγωγή υλικών στη Γάζα και απαγορεύει εκείνα που θα μπορούσαν κατά την κρίση του να χρησιμοποιηθούν για τη διεξαγωγή εχθροπραξιών (όπως π.χ. όπλα αλλά και υλικά που γενικά χρησιμοποιούνται για μη στρατιωτικούς σκοπούς όπως π.χ. τσιμέντο και σίδερα για κατασκευές, με την αιτιολογία ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή στρατιωτικών εγκαταστάσεων). Έτσι, ενώ τυπικά η Γάζα δεν τελεί υπό στρατιωτική κατοχή, ουσιαστικά το Ισραήλ ασκεί σχεδόν πλήρη έλεγχο. Για παράδειγμα, η περιοχή εξαρτάται πλήρως από το Ισραήλ για την ηλεκτροδότησή της, ενώ η δημιουργία ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων στη Γάζα είναι αδύνατη λόγω του αποκλεισμού.

Photo via VICE News

Πώς ξεκίνησε όλο αυτό;

Η.Π.: Το επιχείρημα του Ισραήλ και η επίσημη δικαιολογία του για την επίθεση στην Γάζα, ήταν ο θάνατος τριών Ισραηλινών φοιτητών στην περιοχή της Χεβρώνας, στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη, που αποδίδονται από το Ισραήλ στο ισλαμιστικό κίνημα Χαμάς. Ωστόσο ήδη εξτρεμιστές Ισραηλινοί είχαν απαγάγει και σκοτώσει έναν 16χρονο Παλαιστίνιο για αντίποινα.

Σ.Λ.:Όλο αυτό δεν ξεκίνησε προφανώς στις αρχές Ιουλίου. Το Παλαιστινιακό είναι στην ουσία ένα παγκόσμιο πρόβλημα που διαρκεί δεκαετίες. Ωστόσο, ενδέχεται τα τελευταία 6-7 χρόνια το κλίμα να έχει επιβαρυνθεί από την πολιτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Από τη μία πλευρά, η Χαμάς εντάσσεται σε μία ομάδα ισλαμιστικών κινημάτων που έχουν ενδυναμωθεί τα τελευταία χρόνια στην περιοχή. Η πιό ακραία τους έκφανση είναι η ISIS. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, στοιχείο είναι η ακροδεξιά στροφή του Ισραήλ.

Photo via VICE

Τι προβλέπει το διεθνές δίκαιο;

Σ.Λ.:Τα νομικά ζητήματα που προκύπτουν από το Παλαιστινιακό γενικά και την κατάσταση στη Γάζα είναι πολλά και περίπλοκα. Το πιο σημαντικό όμως αυτή τη στιγμή είναι η προστασία των αμάχων. Ένα πρώτο ζήτημα είναι η προστασία του πληθυσμού κατά τη διεξαγωγή των εχθροπραξιών που βασίζεται σε αδρές γραμμές σε δύο αρχές. Αφενός, είναι αδιάφορο ποιό αντιμαχόμενο μέρος ξεκίνησε τη σύγκρουση ή γενικά έχει το δίκιο με το μέρος του. Αφετέρου, πρόσωπα και πράγματα διακρίνονται σε στρατιωτικούς στόχους και μη. Η εσκεμμένη στοχοποίηση προσώπων που δεν μετέχουν στις εχθροπραξίες και αντικειμένων που δεν επιτελούν στρατιωτικές λειτουργίες απαγορεύεται απολύτως και αποτελεί έγκλημα πολέμου. Η απαγόρευση αυτή συνοδεύεται από διάφορες διαδικαστικές εγγυήσεις, όπως η υποχρέωση λήψης προληπτικών μέτρων για την ελαχιστοποίηση απωλειών.  Ωστόσο το τί αποτελεί στρατιωτικός στόχος εναπόκειται πρακτικά σε πρώτη φάση στα αντιμαχόμενα μέρη. Επίπλέον, επιθέσεις που έχουν στόχο τη πρόκληση δυσανάλογως απωλειών αποτελούν εγκλήματα πολέμου. Επ’ αυτής της βάσης, η Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, Navi Pillay, πρόσφατα έκανε λόγο για πιθανά εγκλήματα πολέμου του Ισραήλ κατά του πληθυσμού της Γάζας καταδικάζοντας ταυτόχρονα και τη ρίψη ρουκετών από την Χαμάς. Ένα δεύτερο ζήτημα είναι η γενικότερη ασφάλεια του πληθυσμού της Γάζας και πρόσβασή του σε στοιχειώδεις υποδομές για την επιβίωσή του. Βίαιος εκτοπισμός ή εποικισμός της περιοχής ελέγχεται από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Παράλληλα, ο έλεγχος που ασκεί το Ισραήλ μέσω του αποκλεισμού στη Γάζα σημαίνει ότι υποχρεούται να συνεχίζει να παρέχει πρόσβαση στα στοιχειώδη, ιδίως ηλεκτρικό ρεύμα και πόσιμο νερό.

Σε μία δεύτερη φάση το ζήτημα που θα ανακύψει είναι η εφαρμογή αυτών των υποχρεώσεων και ο ρόλος διεθνών οργανισμών ιδίως του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την διαπίστωση παραβιάσεων και την τιμωρία των υπευθύνων. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ΔΠΔ αρνήθηκε να ξεκινήσει έρευνα σχετικά με την προηγούμενη αιματηρή Ισραηλινή επιχείρηση στη Γάζα – επιχείρηση Cast Lead – ωστόσο τα δεδομένα δεν είναι τα ίδια στην παρούσα φάση.

Photo via VICE

Η.Π.:Υπάρχουν δύο βασικά θέματα. Το ένα είναι το εδαφικό, δηλαδή τι γίνεται στα κατεχόμενα. Όταν υπάρχει κατοχή μετά από ένοπλη σύρραξη το κράτος το οποίο είναι η δύναμη κατοχής δεσμεύεται από τις συμβάσεις της Γενεύης του 1949 και από τους κανονισμούς της Χάγης του 1907, να κάνει μια σειρά από πράγματα για να προστατευτούν οι άμαχοι. Οι δύο βασικές αρχές είναι: η αρχή της αναλογικότητας. Δεν μπορείς να λαμβάνεις μέτρα επιθετικά να κάνεις δηλαδή πόλεμο με δυσανάλογο τρόπο από την επίθεση που δέχεσαι. Δεν γίνεται να σου πετάει ο άλλος μια ρουκέτα και εσύ να πας να τους ισοπεδώσεις. Η δεύτερη είναι η αρχή της διάκρισης. Κάθε φορά σε κάθε επιχείρηση θα πρέπει να κάνεις διάκριση μεταξύ αμάχων και στρατιωτικών δυνάμεων. Αυτά τα δύο εδώ δεν υπάρχουν. Το Ισραήλ επίσης έχει ένα γενικότερο επιχείρημα ότι δεν είναι κατοχική δύναμη. Αφενός γιατί οι περιοχές αυτές δεν ανήκουν σε κάποιο κράτος. Αφετέρου γιατί το 2005 ο Σαρόν απέσυρε μονομερώς τα στρατεύματα από την περιοχή. Με την διαφορά βέβαια ότι το Ισραήλ ελέγχει τα σύνορα, την ηλεκτροδότηση, την υδροδότηση, τα λιμάνια. Δεν σημαίνει οτι επειδή έφυγε ο στρατός το Ισραήλ δεν ασχολείται πια με την Παλαιστίνη.

Το δεύτερο βασικό θέμα Διεθνούς Δικαίου είναι οι έποικοι κυρίως στην Δυτική Όχθη. Παράνομοι κατά το Διεθνές Δίκαιο ξεκάθαρα και έχει όντως καταδικαστεί πάρα πολλές φορές από το Συμβούλιο Ασφαλείας και από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.

Νομικά καταλαβαίνεις πως εάν το Ισραήλ δεσμεύεται από τη σύμβαση της Γενεύης, δεσμεύεται και από το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στην ουσία όλα αυτά έχουν συζητηθεί, γράφτηκαν άρθρα επί άρθρων από την δεκαετία του '60 μέχρι και την πρώτη Ιντιφάντα, δεν έχουμε απορίες αν το Ισραήλ παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο, είναι σαφές.

Από την άλλη πλευρά με τους Παλαιστίνιους υπάρχει ένα πρακτικό πρόβλημα. Η δομή του διεθνούς δικαίου αφορά τα κράτη. Οι δρώντες που αναγνωρίζει το διεθνές δίκαιο ως έχοντες πλήρη δικαιώματα και υποχρεώσεις είναι τα κράτη. Η Παλαιστίνη δεν είναι κράτος και η Παλαιστινιακή αρχή δεν είναι κυβέρνηση. Είναι αυτό που ονομάζεται «μη κρατικοί δρώντες» και σημαίνει οτι μπορεί να έχουν πολύ συγκεκριμένα δικαιώματα από το διεθνές δίκαιο, δεν έχουν όμως πλήρη νομική προσωπικότητα. Αυτό σημαίνει οτι Ισραήλ και Παλαιστίνη δεν βρίσκονται νομικά στο ίδιο επίπεδο. Σύμφωνα με τον χάρτη του ΟΗΕ απαγορεύεται η χρήση βίας από κράτος σε κράτος. Αυτό δεν σημαίνει ότι επιτρέπεται η χρήση βίας σε μη κρατικούς δρώντες, αλλά πάντως δεν την ρυθμίζει. Στην συγκεκριμένη περίπτωση εκτός από ελάχιστες υποχρεώσεις που έχουν υπό το ανθρωπιστικό δίκαιο, υπάρχει πρόβλημα στο να ενταχθούν στο διεθνές δίκαιο.

Photo via VICE News

Ποια είναι η στάση της Διεθνούς κοινότητας;

Σ.Λ.:Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για μία ενιαία στάση και συνεπώς για «κοινότητα». Το βασικό ζητούμενο είναι να σταματήσουν άμεσα οι πολύνεκρες επιχειρήσεις. Ωστόσο, δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια κίνηση για αποφασιστκές λύσεις. Προς το παρόν το σχέδιο εκεχειρίας που προτάθηκε από τον ΓΓ του ΟΗΕ, τις ΗΠΑ, την Τουρκία και το Κατάρ απορρίπτεται από το Ισραήλ. Το μόνο ενθαρρυντικό είναι ότι ασκούνται πιέσεις στο εσωτερικό δυτικών χωρών για άμεση λύση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, και ενώ η Κυβέρνηση προς το παρόν τηρεί ίσες αποστάσεις, υπάρχει πίεση από εκπροσώπους όλων των κομμάτων για την λήψη απτών μέτρων – μέχρι και κυρώσεων - για την προστασία του πληθυσμού της Γάζας.

Η.Π.:Το Συμβούλιο Ασφαλείας έκανε αυτό που έπρεπε. Έβγαλε ένα ψήφισμα. Καταδίκασε πρώτα την τρομοκρατία, καθώς η Χαμάς θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση για το Ισραήλ,τις ΗΠΑ και πολλές άλλες χώρες, ασχέτως αν έχει εκλεγεί με διαφανείς διαδικασίες να είναι η κυβέρνηση του υποτιθέμενου κράτους της Παλαιστίνης.  Έπειτα καταδικάζει και διάφορες ενέργειες  που κάνει το Ισραήλ.

Πολιτικά υπάρχουν ηγεσίες που στηρίζουν το Ισραήλ. Για παράδειγμα, η Γερμανία είναι πολύ δυσκολο για λόγους ιστορικής πολιτικής ευθύνης να πει το οτιδήποτε κατά του Ισραήλ.

Υπάρχει όμως και κάτι πραγματικό. Το Ισραήλ είναι μια δημοκρατία σε μια περιοχή που δεν υφίσταται η δημοκρατία, με εξαίρεση μια προσπάθεια στο Λίβανο. Εκεί η αριστερά διαδηλώνει κατά της επέμβασης. Είναι άνθρωποι πλησίεστερα σε εμάς τους δυτικούς. Μπορείς να βρεις κοινά σημεία. Τέτοια κοινά σημεία δεν υπάρχουν με την Χαμάς. Η Δύση δεν μπορεί να βρει βάση συνεννόησης με την Χαμάς, που πιστεύει και διακυρήσσει ότι το Ισραήλ και οι Εβραίοι πρέπει να εξαφανιστούν από το χάρτη. Είναι δραματικό αυτό που συμβαίνει αλλά πραγματικά πιστεύω οτι αν η στρατιωτική ισχύς ήταν αντίστροφη θα βλέπαμε ακριβώς το ίδιο πράγμα από την άλλη πλευρά. Αυτοί οι άνθρωποι υποφέρουν, έχουν τρομακτικά προβλήματα, είναι 1,5 εκατομμύριο στοιβαγμένοι σε μια περιοχή 40 χλμ. Είναι εξαθλιωμένοι, εξαρτώνται πλήρως από το Ισραήλ. Στην δυτική όχθη αλλοιώνεται η δημογραφική σύσταση της περιοχής, που κι αυτό απαγορεύεται. Δεν γίνεται να πάρεις μία απόσταση όταν βλέπεις παιδάκια να σκοτώνονται. Στην πραγματικότητα το ζήτημα είναι ιδιαίτερα περίπλοκο. Η νομική έχει ένα πολύ συγκεκριμένο ρόλο ο οποίος έχει μπει στην άκρη, τόσο επειδή η ακαδημαϊκή συζήτηση έχει σταματήσει σχεδόν όσο και από πρακτική άποψη. Ο Vaughan Lowe, καθηγητής διεθνούς δικαίου στην Οξφόρδη, έλεγε – και είναι αλήθεια - πως το διεθνές δίκαιο δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα γιατί μιλάμε για κράτη που καλούνται να το εφαρμόσουν. Έχει μια δομική ιδιαιτερότητα. Δεν υπάρχει διεθνής αστυνομία, δεν υπάρχει διεθνής στρατός, δεν υπάρχει δικαστήριο που να έχει υποχρεωτική δικαιοδοσία, παραδείγματος χάριν στο διεθνές δικαστήριο της Χάγης όποιος θέλει πάει.

Photo via VICE News

Ο ρόλος της Ελλάδας;

Η.Π.:Η Ελλάδα παραδοσιακά καταδικάζει, αυτή είναι η θέση μας, όπως όλες οι ηγεσίες του Συμβουλίου Ασφαλείας. Αλλά και συναισθηματικά λόγω των προσφύγων, των αμάχων αλλά και την σχέση που είχε η Ελλάδα με την ηγεσία του παλαιστινιακού λαού επί Ανδρέα Παπανδρέου και Γιάσερ Αραφάτ. Άλλωστε πολιτική άκρη με την οργάνωση της Χαμάς δεν βγαίνει, ακόμη κι αν λάβουμε υπ’ όψιν μας  την στάση του Ισραήλ.

Γιατί οι ηγεσίες των χωρών είναι με το Ισραήλ και οι λαοί με την Παλαιστίνη;

Η.Π.:Στην πραγματικότητα φοβάμαι πως δεν υπάρχει καμία διαφωνία των λαών με τις ηγεσίες. Ας πούμε ότι αύριο γίνεται ένα τεράστιο συλλαλητήριο αλληλεγγύης προς την Παλαιστίνη, στην Αθήνα. Αυτό δεν έχει κανένα πρακτικό αντίκρυσμα. Μενει η στεναχώρια και η συμπόνοια. Δεν υπάρχει καμιά τρομερή διαφορά ηγεσίας και μέσου πολίτη. Δεν είναι θέμα μόνο βούλησης, είναι και ένα  πολιτικό παιχνίδι συσχετισμού δυνάμεων.  Οι ηγεσίες μπορούν να έχουν μια πιο δυναμική θέση με την λογική να υποχρεώσουν τις δυο πλευρές να καθίσουν να βρουν μια λύση. Όμως υπάρχει η διεθνής διπλωματία και οι διεθνείς σχέσεις.

Photo via VICE News

Υπάρχει πραγματική λύση;

Η.Π.:Στην γενική απαγόρευση της χρήσης βίας, υπάρχουν δύο εξαιρέσεις: η νόμιμη άμυνα και η εξουσιοδότηση του συμβουλίου ασφαλείας. Υπάρχει λύση νομικά. Ενδεχομένως αν η Αμερική ασκήσει βέτο κατά του Ισραήλ στο Συμβούλιο ασφαλείας και δημιουργηθεί ένας στρατός που θα επέμβει στην περιοχή.

Αυτό όμως δεν συνεπάγεται πολιτική και ιστορική λύση. Υπάρχει τέτοιο προηγούμενο, τέτοιο συσσωρευμένο μίσος τα τελευταία 100 χρόνια που πρέπει η κάθε πλευρά να κάνει μια πολιτική και ατομική υπέρβαση. Να βρεθούν ηγέτες με βούληση αλλά πώς να μην σκεφτούν το παρελθόν; Η Χαμάς κάνει τρομερό κοινωνικό έργο στην Παλαιστίνη. Συνάμα όμως κάνει κατήχηση στον φανατισμό. Όση συμπάθεια και να έχεις για τα θύματα, βλέπεις πόσο προβληματική είναι η οργάνωση. Ας μπούμε στην θέση ενός αριστερού Ισραηλινού. Πώς νιώθει; Δεν νομίζω οτι λύνεται αυτό. Ακόμη και δυο κράτη να γίνουν, πώς θα γίνουν; Θα υπάρχει επικοινωνία; Ποιος θα έχει τον έλεγχο; Τι θα γίνει με τους πρόσφυγες; Θα υπάρχει κυβέρνηση Χαμάς στην Παλαιστίνη; Υπάρχουν γενιές μεγαλωμένες στη βία.

Πώς αναμένεται να τελειώσει;

Σ.Λ.:Η τρέχουσα επιχείρηση; Κανείς δεν ξέρει. Το μόνο σίγουρο είναι πως για μια ακόμα φορά ο πληθυσμός της Γάζας θα πληγεί ανεπανόρθωτα με ελάχιστες πιθανότητες βελτίωσης της ανθρωπιστικής κατάστασης. Με άλλα λόγια, ο μόνος τρόπος για να τελειώσει είναι να χαλαρώσει με κάποιον τρόπο ο αποκλεισμός προκειμένου τουλάχιστον ο λαός της Γάζας να αποκτήσει κάποια ελπίδα.

Ποιοι έχουν τελικά δίκιο;

Η.Π.:Σίγουρα δεν έχουν και οι δυο δίκιο. Υπάρχει τρομερή διαφορά ισχύος. Πρόκειται για ισοπεδωτική αντίδραση και πολιτικά και νομικά από την πλευρά του Ισραήλ. Έχουν παραβιαστεί κάμποσοι κανόνες δικαίου με το που έκαναν τους πρώτους βομβαρδισμούς, πόσο μάλλον με την χερσαία επιχείρηση. Όλοι γνωρίζουν ποιός παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και πάνω σε ποιά ζητήματα.

Σ.Λ.:Σε τελική ανάλυση, ο άμαχος πληθυσμός που στην παρούσα φάση είναι ο ιδιαίτερα ευάλωτος πληθυσμός της Γάζας. Το ζήτημα, ωστόσο, δεν είναι ποιοί έχουν δίκιο, αλλά αυτοί που το έχουν πού και πώς θα το βρουν.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.