«Ποιος έχει AIDS, ποιος έχει AIDS; Εσύ;».

Έτσι φώναζε ένας αστυνομικός σε μέλος ομάδας δρόμου κατά τη διάρκεια διαδικασίας ελέγχου και σωματικής έρευνας της οποίας υπήρξα μάρτυρας στο κέντρο της Αθήνας τον Μάιο του 2014. Ήταν η πρώτη νύχτα που συνόδευσα μια ομάδα συμμετεχόντων σε δράσεις δρόμου του Athens Checkpoint, μιας ομάδας πρόληψης του HIV η οποία διανέμει προφυλακτικά, όταν ξεκίνησα την έρευνα σχετικά με τις καταχρηστικές πρακτικές της αστυνομίας στο κέντρο της Αθήνας.

Τα τελευταία χρόνια, στην Αθήνα έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν χάσει τη δουλειά τους, έχουν υποστεί έξωση από τα σπίτια τους και έχουν πληγεί από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ορισμένοι ζουν στον δρόμο, ενώ άλλοι πηγαίνουν εκεί για να βρουν ναρκωτικά ή εκδίδονται εκεί και αναζητούν πελάτες. Με την εφαρμογή μέτρων λιτότητας, τα κρούσματα HIV, οι αυτοκτονίες και η κατάθλιψη έχουν αυξηθεί και εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν αποκλειστεί εντελώς από το σύστημα υγείας. Όμως η παρενόχληση των συμμετεχόντων σε δράσεις δρόμου και των ανθρώπων που ζουν στον δρόμο κάθε άλλο παρά αποτελεί λύση σε αυτά τα προβλήματα.

Διαφορετικοί αστυνομικοί υπάλληλοι μάς σταμάτησαν για έλεγχο δύο φορές σε διάστημα 10 λεπτών. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου ελέγχου και της σωματικής έρευνας, οι αστυνομικοί βρήκαν ένα χάπι αντιρετροϊκής αγωγής στα προσωπικά αντικείμενα ενός μέλους της ομάδας δρόμου. Ένας από τους αστυνομικούς τινάχτηκε προς τα πίσω και άρχισε να φωνάζει στη μέση του δρόμου, εκθέτοντας το εν λόγω πρόσωπο.

Κατά τις συνεντεύξεις που πραγματοποίησα στο κέντρο της Αθήνας, διαπίστωσα ότι οι αστυνομικοί χρησιμοποιούν την εξακρίβωση στοιχείων ως μέσο παρενόχλησης των ανθρώπων τους οποίους θεωρούν ανεπιθύμητους. Στοχοποιούν τους άστεγους, τους χρήστες ναρκωτικών και τα εκδιδόμενα άτομα ενώ περπατούν στον δρόμο, περιμένουν το λεωφορείο ή επισκέπτονται ένα κέντρο ημέρας όπου μπορούν να σιτιστούν, να πλυθούν ή να λάβουν στήριξη. Στη συνέχεια, οι αστυνομικοί θέτουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα υπό κράτηση τα άτομα τα οποία σταματούν για έλεγχο, προκειμένου –όπως ισχυρίζονται– να εξακριβώσουν την ταυτότητά τους. Τα άτομα από τα οποία πήρα συνέντευξη δήλωσαν ότι θεωρούν πως στοχοποιούνται λόγω της εμφάνισής τους και όχι για κάτι που έκαναν.

Στο διάστημα μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου του 2014, μίλησα με δεκάδες ανθρώπους. Περιέγραψαν ότι τους σταματούσαν στον δρόμο, τους έθεταν υπό περιορισμό σε αστυνομικά λεωφορεία ή υπό κράτηση σε αστυνομικά τμήματα –ενίοτε μακριά από το κέντρο της πόλης– επί ώρες, παρεμποδίζοντας την πρόσβασή τους σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και άλλες υπηρεσίες που έχουν ανάγκη. Όταν πήγα ξανά τον Απρίλιο, μετά την ανάληψη καθηκόντων της νέας κυβέρνησης, και μίλησα με συμμετέχοντες σε δράσεις δρόμου και έξι άτομα από τις ίδιες ομάδες, φάνηκε ότι δεν έχουν αλλάξει και πολλά.

Εκείνη την πρώτη νύχτα που συνόδευσα την ομάδα δρόμου, αστυνομικοί πήραν τις ταυτότητές μας, μας έθεσαν υπό κράτηση και μας προσήγαγαν στο αστυνομικό τμήμα Ακρόπολης για να εξακριβώσουν τα στοιχεία μας. Ενώ καθόμουν στην αίθουσα αναμονής και συζητούσα με τον αξιωματικό υπηρεσίας –ο οποίος δεν ενεπλάκη στον έλεγχο– οι δύο συμμετέχοντες στη δράση δρόμου οδηγήθηκαν σε άλλο χώρο και υποβλήθηκαν σε σωματική έρευνα για να διαπιστωθεί εάν έκρυβαν ναρκωτικά, όπως μου είπε αργότερα ο ένας εξ αυτών. Μας άφησαν ελεύθερους μετά από μία ώρα, αφού ο άμεσος προϊστάμενος των αστυνομικών ζήτησε συγγνώμη για το περιστατικό και αναγνώρισε την έλλειψη ενημέρωσης που επικρατεί στην αστυνομία σχετικά με τον HIV.

Κάτι παρόμοιο συνέβη στον Αναστάση, έναν 45χρονο πρώην αξιωματικό του στρατού, ο οποίος κάνει ενδοφλέβια χρήση ηρωίνης τα τελευταία 11 χρόνια για να αντιμετωπίσει την απώλεια της εργασίας του και τη ζωή στον δρόμο. «Με κοιτάξανε πίσω», ανέφερε, περιγράφοντας τον εξευτελισμό που υπέστη όταν οκτώ αστυνομικοί τον σταμάτησαν στον δρόμο για έλεγχο. «Μου είπαν, "Άνοιξέ τα ρε" και κοιτάξανε κανονικά με φακό. Και έσκυψα έτσι. Και γελάγανε». Οι αστυνομικοί τον χτύπησαν όταν αυτός αρνήθηκε.

Άκουσα πολλά ακόμη ανησυχητικά περιστατικά σωματικής κακοποίησης και παρενόχλησης εκ μέρους αστυνομικών.

Αυτό που κάνουν οι εν λόγω αστυνομικοί συνιστά διάκριση και είναι παράνομο. Οι αστυνομικοί έχουν καθήκον να σέβονται και να προστατεύουν τους ανθρώπους από σκληρή, απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία.

Η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, που εξελέγη τον Ιανουάριο, έχει υποσχεθεί ότι θα ακολουθήσει διαφορετική προσέγγιση όσον αφορά την αστυνόμευση στο κέντρο της Αθήνας. Οι ελληνικές αρχές πρέπει να οριοθετήσουν αυστηρά τις εξουσίες της αστυνομίας όσον αφορά τους ελέγχους και τη σωματική έρευνα και να θεσπίσουν σαφείς και δεσμευτικές κατευθυντήριες γραμμές για τις αρχές επιβολής του νόμου, περιλαμβανομένων των επιτρεπόμενων λόγων για τη διεξαγωγή ελέγχου και για την προσαγωγή ατόμου σε αστυνομικό τμήμα για περαιτέρω εξέταση των εγγράφων του.

Οι αστυνομικοί που διεξάγουν ελέγχους χρειάζονται κατάλληλη εκπαίδευση, εξοπλισμό και καθοδήγηση για το πώς να διενεργούν την εξακρίβωση στοιχείων χωρίς να παραβιάζουν τα δικαιώματα των ανθρώπων. Τέλος, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να διασφαλίσει, αφενός, την εμπεριστατωμένη διερεύνηση των ισχυρισμών περί καταχρηστικών ενεργειών της αστυνομίας και, αφετέρου, τη λογοδοσία των υπευθύνων.

Για να κάνει πραγματικά τη διαφορά, η νέα κυβέρνηση πρέπει να αλλάξει τους προβληματικούς νόμους και τις πρακτικές που δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο την ήδη δύσκολη ζωή στους δρόμους της Αθήνας.

*Η Eva Cossé είναι ειδική επί θεμάτων που αφορούν την Ελλάδα στο Τμήμα Ευρώπης και Ανατολικής Ασίας της Human Rights Watch.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.