Τα Θετικά και τα Αρνητικά του Νέου Ντοκιμαντέρ για τη Ζωή της Amy Winehouse

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE UK.

Το να δει κανείς την πέμπτη κινηματογραφική δημιουργία του Asif Kapadia, με θέμα την Amy Winehouse, είναι δίκοπο μαχαίρι. Το «Amy», καταγράφει την καλλιτεχνική άνοδο της Winehouse και όλη της την πορεία μέχρι τον τραγικό θάνατό της και σου θυμίζει για μια ακόμη φορά, πως ήταν μια καλλιτέχνης που μπορούσε ταυτόχρονα να σε συγκλονίσει με το ταλέντο της, αλλά και να σε κάνει να ανησυχείς όπως ένας γονέας που περιμένει να γυρίσει το παιδί του στο σπίτι. Η ταινία όμως, για να δημιουργήσει αυτήν την αίσθηση στον θεατή, αναγκάζεται να υποπέσει σε μερικά από τα ίδια «φάουλ» που συνέβαλαν στην πτώση της Winehouse, με το πιο χαρακτηριστικό αυτών βέβαια να είναι ο αδιάκριτος φακός της κάμερας.

Για τον Kapadia, το νέο του ντοκιμαντέρ πατάει σε γνώριμα μονοπάτια, καθώς έχει ήδη δημιουργήσει και το box office hit «Senna», το 2010. Κι εκείνη η ταινία είχε θέμα μια ζωή που κόπηκε πολύ νωρίς λόγω ενός επικίνδυνου επαγγέλματος, εξετάζοντας την δεκαετή πορεία του Ayrton Senna ως οδηγού της Formula 1, από το ντεμπούτο του το 1984, μέχρι το θανατηφόρο ατύχημά του το 1994 στο Grand Prix του Monaco.

Όπως και το «Senna», έτσι και το «Amy» στηρίζεται εξ' ολοκλήρου σε αρχειακό υλικό και ανέκδοτες σπιτικές ηχογραφήσεις. Αν και υπάρχουν ηχητικές μαρτυρίες συνεργατών της, κοντινών της φίλων και μελών της οικογένειάς της, η ταινία γενικά δεν στηρίζεται στις συνεντεύξεις, κάτι που σου δίνει την αίσθηση πως οι εικόνες που βλέπεις είναι από το σήμερα, μέχρι βέβαια που κάποιος θα αναφερθεί στην Amy σε παρελθοντικό χρόνο. Σαν σύνολο είναι μια αρκετά αλλόκοτη εμπειρία.

Στις πρώτες σκηνές, το πόσο συμπαθής, ταπεινή και γεμάτη ενέργεια ήταν η Amy σε χτυπάει άμεσα. Την βλέπουμε αρχικά ως έφηβη, να έχει μια χροιά Marilyn Monroe, καθώς τραγουδάει το Happy Birthday. Στη συνέχεια τραγουδάει το Moon River, επιδεικνύοντας την ωριμότητά της, αλλά και την παιχνιδιάρικη διάθεσή της. Ενθυμούμενος την πρώτη φορά που έπαιξε για εκείνον, πριν υπογράψει το πρώτο της δισκογραφικό συμβόλαιο, ο Nick Gatfield της Island Records λέει πως: «Μπήκε μέσα και ήταν σαν στοιχείο της φύσης… ήταν μια ώριμη ψυχή μέσα σε ένα νεαρό σώμα. Κλείσαμε την συμφωνία πολύ γρήγορα». Η καλύτερη σκηνή πάντως, είναι αυτή που δείχνει την Winehouse σε κάποιες διακοπές της στην Μαγιόρκα, να μιλάει με μια ψευτο-ισπανική προφορά.

Η χαμηλών τόνων φύση της Winehouse, εκφραζόταν συχνά και από την εμφανή της «αλλεργία» στα media-κα κλισέ. Σε ένα πλάνο αρχείου, όταν μια δημοσιογράφος προσπαθεί να βρει κοινά στοιχεία στην ζωή της Winehouse και της Dido, εκείνη προσπαθεί να δείξει ότι την ακούει ειλικρινά, έστω και αν το πρόσωπό της δείχνει μια κούραση και μια αδιαφορία. Μάλιστα, από τα πρώτα «μέτρα» της ταινίας, ο Kapadia δείχνει ότι η Winehouse ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτική σχετικά με τους κινδύνους της δημοσιότητας και της ενδεχόμενης φήμης της: «Δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να το διαχειριστώ», είχε πει σε έναν δημοσιογράφο όταν εκείνος την ρώτησε σχετικά. «Νομίζω ότι θα τρελαινόμουν».

Αργότερα, σχολιάζοντας το γεγονός ότι τα μέσα ενημέρωσης την έψαχναν όλο και περισσότερο, η Winehouse είχε πει πως: «Όσο περισσότερο με βλέπουν, τόσο περισσότερο θα καταλαβαίνουν ότι το μόνο πράγμα στο οποίο είμαι καλή είναι η μουσική. Απλά αφήστε με ήσυχη». Τέτοιες ατάκες της καλλιτέχνιδας αποκτούν μια ακόμα πιο τραγική χροιά, όταν ο Kapadia τις «δένει» με εικόνες που την δείχνουν να καταδιώκεται από παπαράτσι, όταν πλέον η Winehouse είχε γίνει μια μόνιμη παρουσία της νυχτερινής ζωής του Camden. Το να την βλέπεις να μπαίνει σε αμάξια, κυνηγημένη από τα «πολυβολικά» φλας των φωτογράφων είναι ιδιαίτερα δύσκολο θέαμα για τον θεατή, μιας και γνωρίζει πως κατέληξε η ζωή της.

«Ένας καλλιτέχνης της τζαζ δεν θέλει να έχει 50,000 κόσμο μπροστά του», δηλώνει ο Tony Bennett, ο τραγουδιστής-θρύλος με τον οποίο η Winehouse κέρδισε (έστω και μετά τον θάνατό της) ένα Grammy για το ντουέτο τους στο «Body and Soul» το 2012. Όταν την βλέπουμε να ηχογραφεί μαζί του το τραγούδι, αντιλαμβανόμαστε πλήρως την ταπεινότητά της, καθώς βρίσκεται μπροστά σε ένα είδωλό της: το μόνο που την ενδιαφέρει είναι η δημιουργία της μουσικής και το να την βλέπεις να είναι πραγματικά τρακαρισμένη μπροστά του σε συγκινεί.

Η ζωή της ήταν ένας τοξικός φαύλος κύκλος: μην μπορώντας να διαχειριστεί την δημοσιότητα, η Winehouse θέλησε να κρυφτεί στις υπερβολές της ζωής ενός ροκ σταρ, ενός τρόπου ζωής που την εμπόδισε να βρει την βοήθεια που τόσο απεγνωσμένα ήθελε. Όπως τονίζει o σύμβουλος εξαρτήσεων Chip Somers κατά την διάρκεια της ταινίας, όταν ανακατεύονται στην ζωή κάποιου τα λεφτά και οι προσδοκίες, τότε είναι δύσκολο να κρατήσει τις ισορροπίες και να δει τα πράγματα καθαρά. Το παραπάνω μπορεί να εξηγήσει την συμπεριφορά αρπακτικού που επέδειξαν οι άνθρωποι που ήταν κοντά στην Winehouse στα τελευταία της χρόνια, αλλά δεν εξηγεί πλήρως τα πράγματα, μιας και τα λεφτά και η δημοσιότητα δεν είναι απαραίτητα δύο τόσο ζημιογόνες έννοιες.

Στα μισά της ταινίας, βλέπουμε την Winehouse να ετοιμάζεται για το comeback της, μετά από μια σειρά περασμάτων από κλινικές αποτοξίνωσης, για να ξεπεράσει τον εθισμό της σε ναρκωτικά και αλκοόλ. Φίλοι και μέλη της οικογένειάς της σημειώνουν πως ο καταλύτης για αυτά τις τα μπλεξίματα ήταν ο θάνατος της γιαγιάς της το 2006, αν και ο Kapadia βρίσκει και περισσότερες αιτίες, περιλαμβάνοντας πλάνα και μαρτυρίες που ασχολούνται με την καταθλιπτικές τάσεις της τραγουδίστριας, καθώς και τονίζοντας τις ανασφάλειες και τα άγχη που την άφησαν εκτεθειμένη σε καταχρηστικές σχέσεις και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Παρουσιάζοντας αυτήν την συλλογή μαρτυριών, χωρίς να παρεμβαίνει ο ίδιος, ο Kapadia προσπαθεί να κρύψει τις προθέσεις του πίσω από ένα πέπλο αντικειμενικότητας, αλλά μερικές από τις επιλογές του σκηνοθέτη καταδεικνύουν μια διάθεση να «κερδίσει» τις εντυπώσεις με υποθέσεις και κάπως πιο tabloid προσεγγίσεις. Και εκεί ακριβώς είναι το σημείο που «χάνει» η ταινία.

Το παραπάνω φαίνεται πιο ξεκάθαρα όταν η ταινία καταπιάνεται με τον Blake Fielder-Civil – ο οποίος υπήρξε σύζυγος της Winehouse από το 2007 μέχρι το 2009 και έχει παραδεχτεί πως την εισήγαγε στον κόσμο της ηρωίνης – και το «Amy» γίνεται πραγματικά άβολο για τον θεατή. Υπάρχει κάτι πραγματικά tabloid-ικό στον τρόπο που η ταινία «ντύνει» με αλλόκοτη drone μουσική τα πλάνα που συμπεριλαμβάνουν τον Fielder-Civil, έτσι ώστε ο θεατής να μην έχει αμφιβολίες για τον ρόλο του εν λόγω ατόμου. Σε μια προσπάθεια του Kapadia να προσθέσει βαρύτητα και νόημα σε αυτές τις σκηνές, ουσιαστικά τις μεταμορφώνει σε πειστήρια ενός αναπόφευκτου θανάτου.

Οι μαρτυρίες της στενής φίλης της Winehouse, Juliette Ashby είναι και αυτές ιδιαίτερα άβολες για τον θεατή, μιας και όχι μόνο την βλέπουμε σε σημείο συναισθηματικής κατάρρευσης, αλλά και γιατί ο Kapadia δεν τονίζει όσο ενδεχομένως θα έπρεπε το γεγονός ότι η Ashby αφήνει υπόνοιες για την συμπεριφορά του πατέρα της τραγουδίστριας Mitch Winehouse, προς την ίδια του την κόρη.

Αν και ο Kapadia αφιερώνει ένα κομμάτι της ταινίας στις διακοπές της Amy το 2010 στην St. Lucia, οι οποίες διεκόπησαν όταν εμφανίστηκε ο πατέρας της με ένα τηλεοπτικό συνεργείο για τα γυρίσματα ενός reality που παρουσίαζε, η δομή που έχει δώσει στην ταινία του, δεν του επέτρεψε να μιλήσει περαιτέρω με τον Mitch Winehouse. Έτσι, ενώ υποπτευόμαστε κάποια πράγματα από τα λόγια της Ashby, o Mitch απλά παρουσιάζεται ως ένα εγωιστικό παράσιτο, ένας ανέλπιστα διάσημος οδηγός ταξί, ο οποίος προσπαθεί ανεπιτυχώς να διαχειριστεί τα ίδια μέσα ενημέρωσης που κυνηγούσαν την κόρη του.

Το να είχε ξοδέψει περισσότερο χρόνο με τον Mitch Winehouse -και με τον μάνατζέρ της Raye Cosbert βέβαια που έπρεπε να αναλάβει την ευθύνη όταν την άφησε να βγει στην σκηνή στο Βελιγράδι μόλις μερικές εβδομάδες πριν τον θάνατό της, όπου και γιουχαρίστηκε έντονα- ίσως θα είχε επιτρέψει στον Kapadia να «σκιαγραφήσει» ένα πιο δίκαιο και ισορροπημένο πορτραίτο του πατέρα της τραγουδίστριας. Το ίδιο ασφαλώς ισχύει και στην περίπτωση του Fielder-Civil, ο οποίος εμφανίζεται μόνο σε μερικά διάσπαρτα πλάνα, τα οποία δεν τον παρουσιάζουν και ιδιαίτερα θετικά.

Είτε το θέλει, είτε όχι, το «Amy» κάνει το ίδιο λάθος που έκαναν και τα μέσα ενημέρωσης που την κυνηγούσαν. Με το να μετατρέπει την Winehouse σε ένα tabloid αντικείμενο, με το να την συνδέει με άδειες εικασίες και με το να την μετατρέπει απλά σε μια σειρά από πλάνα, στην προσπάθειά του να παρουσιάσει αποδείξεις και στοιχεία για τον θάνατό της, την κάνει αυτό ακριβώς που δεν ήθελε η ίδια να γίνει ποτέ: μια καρικατούρα, ένα κλασσικό παράδειγμα ροκ σταρ. Εντωμεταξύ, πλάνα του Frankie Boyle και του Jay Leno να διακωμωδούν την Winehouse στην χειρότερη στιγμή της, μας θυμίζουν με πόση άνεση όλοι αυτοί που με κροκοδείλια δάκρυα θρήνησαν τον θάνατό της, γελούσαν με τα προβλήματα και τις αδυναμίες της.

Στα καλύτερα σημεία της όμως, η ταινία του Kapadia καταφέρνει να μας παρουσιάσει την καριέρα της Winehouse σε ένα εύπεπτο δίωρο πακέτο. Παρά τα μειονεκτήματά του, το Amy μας χαρίζει απλά πλάνα της ίδιας της Whitehouse: γοητευτική και πανέμορφη, μεθυστική και άγνωστη και εν τέλει μια μορφή που ποτέ κανείς δεν κατάφερε να αγγίξει. Μια μορφή υπέρλαμπρη.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.