«Είμαι Ένας Αναλφάβητος Βεδουίνος» - Η Συλλογή Διηγημάτων του Muammar Gaddafi

Σαν παιδί, θυμάμαι ότι μαγευόμουν κάθε φορά που ο Muammar Gaddafi εμφανιζόταν στο SBS World News: Φορούσε χρυσά γυαλιά Cartier και μεταξωτή ρόμπα, ενώ πόζαρε με μια αλαζονεία που ταυτόχρονα αναγνώριζε και αγνοούσε το πλήθος – σαν ζωντανό μνημείο στρατιώτη.

Αν δικτάτορας είναι κάποιος που κατέχει απόλυτη εξουσία, ο Gaddafi ταίριαζε σε αυτό το προφίλ. Εκ των υστέρων, υπάρχει μια αρκετά υγιής συζήτηση για το αν η δεσποτική κυριαρχία του ήταν αυτό που χρειαζόταν η Λιβύη. Αλλά ως παιδάκι, με γοήτευσε το στιλ και το θανατηφόρο χιούμορ του.

Ήθελα να καταλάβω πώς έμαθε να λέει αυτές τις ατάκες.

Το 1969, ένας νεαρός στρατιώτης από τη Λιβύη ονόματι Muammar Gaddafi, ίδρυσε έναν επαναστατικό πυρήνα που ανέτρεψε τη μοναρχία των Σενούσι στη Λιβύη, που τη στήριζε η Δύση. Τότε, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ο Gaddafi εδραίωσε την εξουσία του με βάση μια πολιτική φιλοσοφία που ονόμαζε Third International Theory (Τρίτη Διεθνής Θεωρία).

Ένα μείγμα ουτοπικού σοσιαλισμού, αραβικού εθνικισμού και επαναστατικής θεωρίας του Τρίτου Κόσμου, το DIY πολιτικό κίνημα του Gaddafi είχε αξιοπρόσεκτα επιτεύγματα. Κατάφερε να ανεβάσει το ποσοστό αλφαβητισμού της Λιβύης από 25% σε 87% και παρείχε στους πολίτες ηλεκτρισμό, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και μόρφωση. Η κυβέρνηση, επίσης, πρόσφερε γενναιόδωρες επιδοτήσεις για όσους αγόραζαν πρώτη κατοικία ή αυτοκίνητο.

Το 1975 ο Gaddafi διοχέτευσε τις ιδέες του σε ένα πολιτικό βιβλίο με τίτλο Το Πράσινο Βιβλίο (εκδ. Αλφειός), στα χνάρια του Mao, που έκανε το ίδιο με Το Κόκκινο Βιβλίο (εκδ. Γεροντή Μανώλη). Τα παιδιά στη Λιβύη ήταν υποχρεωμένα δυο ώρες τη βδομάδα να το μελετάνε ως μέρος του προγράμματός του, ενώ αποσπάσματά του μεταδίδονταν κάθε μέρα στην τηλεόραση και σλόγκαν εμφανίζονταν σε διαφημιστικές πινακίδες σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Λιβύης.

Το δεύτερο βιβλίο του Gaddafi εμφανίστηκε με πολύ λιγότερες φανφάρες. Το Escape to Hell (εκδ. Blake Publishing – Απόδραση στην Κόλαση) κυκλοφόρησε το 1993. Είναι μια συλλογή διηγημάτων και δοκιμίων που οι κριτικοί θεώρησαν φρικτό. Σήμερα έχει ξεχαστεί, αλλά σε μένα έδειξε πολλά πράγματα για τη σκέψη του αινιγματικού ηγέτη - του ηγέτη που τότε βρισκόταν ήδη αντιμέτωπος με τα τελευταία χρόνια της εξουσίας του.

Για να καταλάβουμε πώς σκεφτόταν ο Gaddafi, όταν έγραψε αυτές τις ιστορίες, πρέπει να εξετάσουμε τη δεκαετία πριν από εκείνη την εποχή. Όλα ξεκίνησαν το 1981, όταν το Αμερικανικό Ναυτικό κατέρριψε δύο πολεμικά αεροσκάφη της Λιβύης και βύθισε δύο πλοία στον Κόλπο της Σύρτης – μια περιοχή που η Λιβύη διεκδικούσε ως χωρικά της ύδατα. Σύμφωνα με το καθεστώς του Gaddafi, αυτό συνιστούσε πράξη πολέμου.

Από τη δεκαετία του 1980, η Λιβύη ξεκίνησε να δολοφονεί αντιφρονούντες. Πιο χαρακτηριστική ήταν η δολοφονία ενός αστυνομικού έξω από την Πρεσβεία της Λιβύης στο Λονδίνο. Στη συνέχεια, το 1986, πράκτορες από τη Λιβύη ήταν υπεύθυνοι για τη βόμβα σε ένα κλαμπ στο Βερολίνο που σκότωσε τρεις Αμερικάνους και τραυμάτισε άλλους 229. Αυτό οδήγησε τον Αμερικανό Πρόεδρο Reagan να διατάξει αεροπορικές επιδρομές στην Τρίπολη και τη Βεγγάζη, στις οποίες σκοτώθηκαν 35 άτομα.

Αλλά το γεγονός που κατέστρεψε τη διεθνή θέση του Gaddafi ήταν η βόμβα στην πτήση 103 της Pan Am πάνω από το Λόκερμπι, που οδήγησε στον θάνατο 243 επιβατών και 16 μελών του πληρώματος. Έναν χρόνο αργότερα, η κυβέρνηση της Λιβύης ήταν υπεύθυνη για τη βόμβα σε ένα γαλλικό αεροπλάνο, την πτήση UTA 772, πάνω από τον Νίγηρα, όπου σκοτώθηκαν 171 άτομα.

Tρώγοντας Καρπούς που Φυτρώνουν στα Πεζοδρόμια της Αθήνας

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook

Για όλους αυτούς τους λόγους, πριν από την κυκλοφορία του Escape to Hell, τα Ηνωμένα Έθνη επέβαλαν αυστηρές κυρώσεις στη Λιβύη, παραλύοντας το κράτος που είχε πλούσια πετρελαϊκά κοιτάσματα και καταστρέφοντας την ελπίδα του Gaddafi για μια αραβική ισλαμική δημοκρατία.

Το Escape to Hell συμπυκνώνει την αγανάκτηση του Gaddafi προς τη διεθνή κοινότητα. Ταλαντεύεται ανάμεσα στο να δικαιολογεί τις βίαιες ενέργειες του καθεστώτος του και να ανακαλεί το αντιδυτικό αίσθημά του. Σε ένα σημείο, μάλιστα, καλεί τα δυτικά κράτη να διαδώσουν τον παναφρικανισμό. «Επιστρέφω στον ρεαλισμό. Ο αραβικός κόσμος τελείωσε: η Αφρική είναι παράδεισος».

Το βιβλίο είναι κυρίως αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο, αποτελείται από 12 διηγήματα που ο Gaddafi περιέγραψε ως μυθιστορήματα – μάλλον μια ένδειξη ότι ο Αδελφός Ηγέτης δεν πίστευε στους επιμελητές. Σίγουρα δεν ήταν παιδί του Flaubert και τα διηγήματά του είναι συχνά πρόχειρες αφηγήσεις που θα έλεγε κάποιος σε μια παρέα. Είναι μια μείξη λογοτεχνικών ανοησιών και μύθων Βεδουίνων – όλα τελειώνουν διδακτικά, περισσότερο με επιπλήξεις παρά με λύσεις.

Στα πρώτα κεφάλαια, ο Gaddafi παρουσιάζει τον δυαδικό χαρακτήρα του κόσμου, σαν να είναι εμπνευσμένος από οδηγό για αρχάριους για τον Derrida. Χρησιμοποιεί απλές διχοτομίες, όπως πόλη ή χωριό, γη ή φαντασία, λογική ή προκατάληψη, πρόοδος ή παρελθόν.

Η πρώτη ιστορία λέγεται «Η Αυτοκτονία του Αστροναύτη» και ο Gaddafi τα βάζει με την κούρσα του διαστήματος, μέσω μιας συζήτησης ενός αστροναύτη και ενός αγρότη. Η αφήγηση ακολουθεί έναν αστροναύτη που πηγαίνει στο φεγγάρι, δεν βρίσκει τίποτα και όταν γυρίζει στη Γη, συνειδητοποιεί ότι τα προσόντα του ως εξερευνητή του διαστήματος τον έχουν καταστήσει ανίκανο για τη ζωή στον πλανήτη μας. Οι υπαρξιακές κρίσεις του αστροναύτη τον οδηγούν στην αυτοκτονία.

Έχοντας μεγαλώσει με πατέρα βοσκό στην έρημο της Σύρτης, στον Gaddafi πάντα άρεσε να παρουσιάζεται ως ταπεινός αγρότης. Ο επαναστάτης που συχνά κοιμόταν σε κλιματιζόμενη σκηνή γράφει: «Είμαι ένας αναλφάβητος βεδουίνος, που δεν ξέρει καν από βάψιμο σπιτιών ή αποχετευτικά συστήματα. Πίνω βρόχινο ή πηγαδίσιο νερό με τα χέρια, βγάζοντας τους γυρίνους με την κάπα μου».

Στα μάτια του Gaddafi, η γεωργία ήταν η βιωσιμότητα του κόσμου, ενώ η κούρσα του διαστήματος μια ακριβή περίσπαση. Τη δεκαετία του ’50, σε μια απόπειρα για εξόρυξη πετρελαίου στα νότια της Λιβύης, ανακαλύφθηκαν μεγάλα κοιτάσματα νερού που οδήγησαν στην ανάπτυξη του μεγαλύτερου project άρδευσης στον κόσμο, που ονομάστηκε The Great Man Made River Project.

Ο Gaddafi ονειρεύτηκε να κάνει την έρημο «πράσινη σαν τη σημαία της Λιβυκής Τζαμαχιρίας». Παρόλο που το project επισκιάστηκε από την κακή φήμη του Gaddafi, ήταν επιτυχημένο: Για παράδειγμα, όταν το νερό έφτασε στην απομονωμένη πόλη Αμπού Σιμπά, η καλλιεργήσιμη γη από 700 εκτάρια έφτασε τα 1.600 και οι αγρότες αυξήθηκαν από 117 σε 305.

Στη δεύτερη ιστορία, με τίτλο «Απόδραση στην Κόλαση», ο Gaddafi παρεκκλίνει από την αφήγηση και απλώς μονολογεί για την εγκατάλειψη της ερήμου για να ζήσει κανείς στην πόλη, την «κόλαση», όπως την αποκαλεί.

Ισχυρίζεται πως η πόλη εμπνέει έναν επικίνδυνο φιλελευθερισμό. Συγκρίνει τη ζωή στις πόλεις με το να είσαι θαμμένος ζωντανός: «Μου αρέσει η ελευθερία της μάζας, όπως κινείται ελεύθερα, αλλά χωρίς αφεντικά. Έχουν σπάσει τις αλυσίδες τους, τραγουδούν και χαίρονται μετά τον πόνο και τις δοκιμασίες τους. Πώς τους φοβάμαι, όμως!».
Αυτή η ιστορία είναι κατά πολλές έννοιες η πιο αποκαλυπτική, καθώς καταγράφει την απόλυτη αγωνία του: να σε απομακρύνουν οι μάζες από την εξουσία. «Νιώθω ότι τα πλήθη, που δεν δείχνουν έλεος ούτε καν στον σωτήρα τους, με ακολουθούν, με θάβουν με το βλέμμα τους».

Για τον Gaddafi, η μάζα είχε την απόλυτη δύναμη και δυσκολευόταν να συμφιλιωθεί με το γεγονός ότι δεν ήταν πια ένας κατώτερος βεδουίνος –ένα κομμάτι της μάζας–, αλλά δυνητικά ένας δικτάτορας, μια καρικατούρα αυτού που ήθελε να ανατρέψει.
Ο Gaddafi ήξερε πολύ καλά πως μπορεί να τελείωνε η καριέρα του, επισημαίνοντας τη βίαιη μοίρα των λαϊκιστών ηγετών: «Μέσα σ’ αυτήν τη μάζα των ανθρώπων που δολοφόνησαν τον Αννίβα και τον Ροβεσπιέρο, που σε αγάπησαν, αλλά δεν κράτησαν μια θέση για σένα στο σινεμά ή ένα τραπέζι σε μια καφετέρια…».

Η τελευταία ιστορία της συλλογής είναι ένας στοχασμός με τίτλο «Θάνατος», όπου ο Gaddafi αποπειράται μια φιλόδοξη εξερεύνηση του θανάτου ως χαρακτήρα, φύλου, τόπου και ιδέας. Ο Gaddafi ρωτάει, «Ο θάνατος είναι άνδρας και πρέπει να τον πολεμήσουμε ή γυναίκα που πρέπει να παραδοθούμε στην τρυφερή αγκαλιά της;».

Σε αυτήν την ιστορία, ο Gaddafi ταξιδεύει στην έρημο, για να γλιτώσει τον όχλο της Τρίπολης: μια προφητεία που θα πραγματοποιούνταν το 2011, όταν το ρεύμα του εμφυλίου γύρισε εναντίον του και αναγκάστηκε να πάρει τους σωματοφύλακές του και να οδηγηθεί στο τέλος που είχε ορίσει η Ιστορία.

Άλλη μια ανατριχιαστική προφητεία υπάρχει προς το τέλος αυτής της ιστορίας. Γράφει: «Το συμπέρασμα είναι ότι ο θάνατος συχνά χάνει τη μάχη, όταν έρχεται μέσα σε ένα μεγάλο σύννεφο σκόνης με μαύρα λάβαρα να κυματίζουν στην καρδιά της καταιγίδας». Σήμερα, τα μαύρα λάβαρα ανήκουν σε τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Al-Qaeda και το Ισλαμικό Κράτος, που είναι μόνο δύο από τις πολλές πλευρές που μάχονται για έλεγχο της Λιβύης, που προσπαθεί να κλείσει τις πληγές της μετά την Αραβική Άνοιξη.

Το τελευταίο βίντεο που είδα με τον Gaddafi ήταν τραβηγμένο από ένα κινητό. Ήταν μέσα στα αίματα και ικέτευε για τη ζωή του, καθώς ένας όχλος επαναστατών στη Μισράτα τον σοδόμιζε με μια ξιφολόγχη. Ικέτευε λέγοντας, «Μπορείτε να ξεχωρίσετε τι είναι δίκαιο και τι άδικο;».

Για μένα, τα διηγήματα του Gaddafi θέτουν ένα ακόμη πιο σημαντικό ρώτημα: ποιος έχει δίκιο από αυτούς που έχουν άδικο;

Για περισσότερα, ακολουθήστε τον Mahmood στο Twitter ή το Instagram

Περισσότερα από το VICE

Έξω τα Λατινικά, Μέσα η Κοινωνιολογία: Το Εκπαιδευτικό Σύστημα Αλλάζει Πάλι

Μια Μέρα στην Εγκαταλελειμμένη «Αετοφωλιά» του Δικτάτορα Παπαδόπουλου στην Πάρνηθα

Η «Βαριά Βιομηχανία» των Κινέζικων Προϊόντων στην China Τown της Θεσσαλονίκης