Η Κατερίνα Γώγου Mέσα από τις Συνεντεύξεις της

Βρισκόταν στο σανίδι από πέντε χρονών, έκανε αμέτρητες ταινίες με τη Φίνος Φιλμ και αρχαία τραγωδία με τον Κάρολο Κουν, συνεργάστηκε με τη Λαμπέτη, με τον Κυριάκο Σφέτσα, πήρε δυο βραβεία ερμηνείας και ένα σεναρίου και όσο ψάχνει για τίτλους μπορεί κάποιος να βρει κι άλλους. Το 1978 όμως έκανε το δικό της μεγάλο μπαμ δημοσιεύοντας την πρώη ποιητική της συλλογή: Τρία Κλικ Αριστερά. Κάπου εκεί, απέδειξε χωρίς να το έχει ανάγκη η ίδια, πως εκτός από τη μεγάλη της πορεία στο θέατρο και τον κινηματογράφο, ήταν ικανή να χαράξει μια σημαντική τροχιά και στη νεοελληνική ποίηση, κατορθώνοντας να περάσει στο συλλογικό επίπεδο τις αγωνίες της προσωπικής διαδρομής της στην τέχνη και τη ζωή. Η βαθιά πολιτική στάση της, η αναρχική της διάθεση, η περιθωριακή συνείδησή της και οι κοινωνικές ανησυχίες της διαπερνούν ολόκληρη την ποιητική της παραγωγή, που ξεκίνησε το 1978 και ολοκληρώθηκε το 2002, με τη μεταθανάτια έκδοση του Με Λένε Οδύσσεια.

Η Κατερίνα Γώγου δεν ήταν αυτός ο δεύτερος ρόλος που της δίνονταν στις κινηματογραφικές παραγωγές ή στο θέατρο. Ήταν μια φλεγόμενη ύπαρξη με χαραγμένη την αυτοθυσία στο μέτωπο της. Σήμερα μπορούμε να το δούμε καθαρά, όχι επειδή τα βιβλία της έγιναν ανάρπαστα - μόνο τα Τρία Κλικ μέσα σε μια εξαετία είχαν κάνει 17 εκδόσεις, αριθμός άπιαστος ακόμη και για λογοτέχνες πολύ σημαντικούς. Τα βιβλία της «Τρία Κλικ Αριστερά» και ο «Μήνας των Παγωμένων Σταφυλιών» μεταφράστηκαν στο Σαν Φρανσίσκο από τον Νάνο Βαλαωρίτη ο οποίος έμενε εκεί και ήταν ήδη από τότε δικτυωμένος με τους μπιτ. Άλλοι όπως ο Μικρούτσικος, έβρισκαν τα ποιήματα της «πρεζάκικα». Το βλέπουμε όμως καθαρά, γιατί ήταν η πιο αντιπροσωπευτική φωνή εκείνου του καιρού. Ίσως και του επόμενου καιρού, ποιος ξέρει; Το βέβαιο είναι πως δεν ήταν μια περίπτωση απ’ αυτές που πλέον έχουν βολευτεί στις συνειδήσεις μας, ούτε καν σήμερα. Όχι επειδή με απλές λέξεις μας έμαθε πως στο μυαλό είναι ο στόχος. Επειδή ήταν εκείνη που μίλησε ίσως για πρώτη φορά τόσο ανοιχτά, ντόμπρα, αληθινά, με λέξεις που σε πετάνε επάνω στους τέσσερις τοίχους του δωματίου σου. Και μίλησε έτσι για τις αυτοκτονίες στις φυλακές, για τις απεργίες πείνας στα αναμορφωτήρια και τα «τρελάδικα», για την ηρωίνη και τους εξαρτημένους, για τους ανύμπορους ή τους βολεμένους. Kαι οτιδήποτε γράφεται αληθινά, όποια τέχνη κι αν προορίζεται να «εξυπηρετήσει» είναι καταδικασμένο να μένει ανεξίτηλο στο χρόνο.

Οι εκδόσεις Καστανιώτη, όπως ανέφερε συνεχώς και η ίδια, υπήρξαν το δεκανίκι της, αφού ήταν ο εκδοτικός οίκος που απ' την αρχή την πίστεψε και «έσπρωξε» τα ποιήματά της μπρος στα μάτια όλων μας, όταν ακόμα και η ίδια αμφέβαλλε για το εάν είναι αρκετά αξιόλογα. Στο βιβλίο «Μου μοιάζει ο άνθρωπος με έναν ήλιο, που καίγεται από μόνος του» που κυκλοφόρησε μόλις τον Νοέμβριο του περασμένου χρόνου μπορεί κανείς να βρει τις ελάχιστες συνεντεύξεις που είχε δώσει, αδημοσιεύτα ποιήματα της, χειρόγραφα και λίγα λόγια ειπωμένα από ανθρώπους που τη γνώριζαν. Οι συνεντεύξεις της ίσως είναι ο καλύτερος τρόπος να κατανοήσει κανείς τη Γώγου, έξω από τα ποιήματά της, να δεθεί με τον ψυχισμό της, να καταλάβει γιατί οι λέξεις που έβαζε σε μια σειρά πάνω σε μια λευκή κόλλα χαρτί είχαν τόση ικανότητα να σε στροβιλίσουν και να σου πουν κατάμουτρα ο,τι δεν αντέχεις να δεις.

Μερικά αποσπάσματα, ενδεικτικά του πλούτου που κρυβόταν -τελικά καθόλου επιμελώς - μέσα της δημοσιεύονται σ' αυτό το βιβλίο. Οι περισσότερες και πιο τολμηρές συνεντεύξεις δόθηκαν στον Δημήτρη Γκιώνη και δημοσιεύτηκαν στην Ελευθεροτυπία. Στην πρώτη, που δημοσιεύτηκε τις 13-10-1980 με τίτλο «Να γκρεμίσουμε αφού δεν μας αφήνουν να χτίσουμε» είχαν τον παρακάτω διάλογο:

Το 1982, σε μια συνέντευξη της στο Έθνος, εξηγεί και την απέχθειά της για τις συνεντεύξεις, τις οποίες έδινε μόνο όταν υπήρχε η ανάγκη παρουσίασης ενός καινούριου βιβλίου ή όταν ήθελε να μιλήσει για τις φυλακές, την καταστολή και τα δεινά της εποχής. «Όπως και να ‘χει, συνέντευξη ίσον λούμπα. Δεν είμαι απ’ αυτούς που πιστεύουν πως μέσα απ’ τις "επαναστατικές απαντήσεις" μου θα ανατρέψω τον Αστικό Τύπο. Αυτό το "μπες μέσα να τ’ αλλάξεις" δεν περνάει πια. Πολύ απλά, οι συνεντεύξεις είναι στριπτίζ μπροστά στ’ αλλήθωρα μάτια μπανιστιρτζήδων αναγνωστών, ευτυχώς όχι όλων. Μπροστά σ’ ανώμαλους σεξουαλικά ειδικούς που τα ξέρουν όλα. Ο μόνος λόγος που θα σου μιλήσω είναι για να προπαγανδίσω, αν λέγεται προπαγάνδα η εξόντωση των Κυρίτση, Μοίρα, Σκανδάλη, κι όλων αυτών των κρατούμενων γενικά», θα πει τότε.

Στην ίδια συνέντευξη, προσπαθώντας να εξηγήσει τι σημαίνει για εκείνη Τέχνη, έδωσε ίσως τον πιο μπιτ ορισμό που έχει δωθεί ποτέ: «Στη Γη είναι όλα παλιά. Έχουν ειπωθεί όλα. Εκείνο που σώζει τον άνθρωπο σε ένα βαθμό είναι η Τέχνη. Και η Τέχνη δεν γίνεται από μια μικρή κάστα ανθρώπων, είτε "διανοούμενων", είτε "λαϊκών", που την καθοδηγεί και, την εκφράζει και τελικά τη λυμαίνεται, με το πρόσχημα ότι αυτοί είναι που ξέρουν κι οι άλλοι όλοι είναι πρόβατα. Τέχνη σημαίνει έρωτας. Κι ο έρωτας είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων. Έρωτας σημαίνει ν’ αγαπήσεις παράφορα τον στραπατσαρισμένο εαυτό σου, γιατί μονάχα έτσι θα αγαπήσεις τον δίπλα σου. Και έρωτας είναι η επιθυμία. Επιθυμία για ζωή, για τραγούδια, για σένα και για όλους. Και είναι η επιθυμία τέχνη επαναστατική με την αλήθεια του όρου, γιατί δεν σηκώνει "επιτρέπεται" και "απαγορεύεται". Για μένα δεν υπάρχει μεγαλύτερο έργο τέχνης απ’ τον άνθρωπο που περπατάει ολομόναχος μέσα στο χρόνο με οδυνηρές συγκρούσεις μέσα του. Πράξη κι όνειρο, ατομικό και κοινωνικό, μαύρο κι άσπρο. Μου μοιάζει ο άνθρωπος μ’ έναν ήλιο, που καίγεται από μόνος του. Κι η Τέχνη, σαν άρρωστος και γιατρός μαζί».

Όταν δημοσιεύτηκε η πρώτη ποιητική της συλλογή, όπως λέει η ίδια σε μια επόμενη συνέντευξη που παραχωρήθηκε στο Ποπ και Ροκ, «Ο Ελεύθερος Κόσμος έγραψε ένα άρθρο γι’ αυτή την "αναρχική θεατρίνα". Και σε άλλη εφημερίδα τα ίδια». Παράλληλα, με τη δημοσίευση της πρώτης συλλογής της, έγινε στόχος για την Αστυνομία. «Στο σπίτι μου ήρθαν και έψαξαν για όπλα. Στις διαδηλώσεις οι Αστυνόμοι μου πετάνε απειλές ανοιχτές. Φοβάμαι τους φασίστες της Κυψέλης», έλεγε.

Κι όμως, αν και μετά το ξεδίπλωμα του ταλέντου της, για το θέατρο έγινε ποιήτρια, και για τους ποιητές θεατρίνα, για την ίδια, το γράψιμο ήταν μια πράξη αναγκαιότητας: «Έγραφα για να μην τρελαθώ, για να μην αυτοκτονήσω», θα τονίσει. Όταν σε μια συνέντευξή της στο περιοδικό Ταχυδρόμος και στον δημοσιογράφο Δημήτρη Νόλλα έπρεπε να απαντήσει «Πόσο συγγενείς είναι μια ποιήτρια που παίζει με μια ηθοποιό που γράφει;», εκείνη εντελώς κρυστάλλινα αποκρίθηκε: «Όποιος γράφει, δίνει. Δεν παραπονιέμαι που δεν πήρα τίποτα σαν αντάλλαγμα. Κανείς δεν μου χρωστάει. Γράφω για να απαλλαγώ απ’ αυτήν την κοτρόνα που με πλακώνει. Αν δεν έγραφα θα βούιζαν τα αυτιά μου. Αν δεν κάνω αυτήν την κίνηση, αν δεν αραδιάσω λέξεις πάνω σ’ αυτό το λευκό χαρτί για να το ζωντανέψω, θα μπορούσα να κάνω πράγματα φρικιαστικά και αδιανόητα. Κι αυτό το φοβάμαι, δεν το θέλω. Αν και καμιά φορά, τις νύχτες γοητεύομαι μ’ αυτούς που διάλεξαν τον δρόμο χωρίς επιστροφή, τον δρόμο των εξαίσιων και ανεπανάληπτων χειρονομιών… Καλά τα λέω;».

VICE VIDEO: Συναντήσαμε μία από τις πιο Σπουδαίες Ελληνίδες Ποιήτριες

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Στην ίδια συνέντευξη, όταν ρωτήθηκε γι' αυτό το συχνά μασκαρεμένο «κουκούτσι ζωής» που βρίσκεται στα ποιήματά της, γι' αυτήν την κρυμμένη αισιοδοξία που προσπαθούσε να επιβιώσει έστω και αυτοκαταστροφικά μέσα της, για το τι είναι αυτό που κρατάει ένα ποιητή στη ζωή, η Γώγου απάντησε: «Και το κουκούτσι το κρυμμένο το βρήκες. Είναι εκεί. Κάτω από τις έννοιες και τις λέξεις. Εκεί που χουχουλιάζει για να μην κρυώνει η ψυχή του ποιητή. Και τη φυλάει την ψυχή του όχι γι’ αυτόν αλλά για όλους μας. Η τέχνη αγαπάει τον άνθρωπο. Αγαπάει τη ζωή. Με έρωτα βαθύ, απεγνωσμένο. Ο ποιητής είναι ο ενδιάμεσος».

Κάθε απάντησή της, είναι ένα μικρό λογοτεχνικό αριστούργημα:

Σε μια από τις τελευταίες συναντήσεις της με δημοσιογράφους, τον Μάιο του 1991, στη δημοσιογράφο Ελένη Γκίκα, η οποία δημοσιεύτηκε αφότου πέθανε, εξηγούσε: «Δεν είχα ξαναγράψει βιβλία, δεν είχα σκεφτεί να γράψω βιβλία, αλλά όταν καθόμουν μες τη φτώχεια σε ένα άδειο σπίτι και σπάγαν τα μολύβια, και σπάγαν από μόνα τους όταν έγραφα, ήμουνα σίγουρη ότι αυτό το βιβλίο πρέπει να φύγει, δεν είναι δικό μου. Δεν μου ανήκει.. Ήμουν ένα κορίτσι που έτρεχε στις διαδηλώσεις και έκανε ταινιάκια. Αυτό ήμουν. Και ξαφνικά ξεκίνησα να γράφω».

Παρά τις αυτοκαταστροφικές της τάσεις και τη βαρβαρότητα όσων έζησε στη ζωή της, η Κατερίνα Γώγου ήθελε να παραμείνει ζωντανή. Την εκτιμούσε τη ζωή, και ίσως τη γοήτευε και ο θάνατος, γιατί ήταν κάτι που δεν γνώριζε. Πάντως, στο δίλημμα αυτό, η ίδια είχε απαντήσει: Με όποιο τρόπο, η επιλογή της ήταν η ζωή. Ο Νικόλας Άσιμος, φίλος της και μετέπειτα αυτόχειρας, επίσης εγκλωβισμένος και αλυσοδεμένος στα κουτάκια της κοινωνίας, είχε απαντήσει διαφορετικά σ' αυτό το ερώτημα. Κι όμως η Κατερίνα Γώγου επέμενε στη ζωή, με τον ίδιο τρόπο που έγραφε. Φυσικά και «βίαια»:

Τα αποσπάσματα των συνεντεύξεων είναι από το βιβλίο Μου μοιάζει ο άνθρωπος με έναν ήλιο, που καίγεται από μόνος του [εκδ. Καστανιώτη]

Περισσότερα από το VICE

Ο Φεμινισμός στην Ελλάδα: Τα Πρώτα 100 Χρόνια

Οι Διαπραγματευτές της Αστυνομίας Δεν Λένε Ψέματα και Δεν Δίνουν Υποσχέσεις

«Τον Σταυρό σας!» - Τι Έγινε στην Πρώτη Φοιτητική Εξέγερση στο Νεοελληνικό Κράτος