Αναλύοντας τον Έλληνα Ροκ Σταρ της Αντι-Λιτότητας Γιάνη Βαρουφάκη

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE US.

Τo πρωί της Δευτέρας 6 Ιουλίου, ο Έλληνας (πρώην) Υπουργός Οικονομικών Γιάνης Βαρουφάκης ανακοίνωσε την παραίτησή του. Ο Βαρουφάκης είπε ότι «μου κατέστη γνωστό ότι ορισμένοι συμμετέχοντες στο Eurogroup και λοιποί εταίροι θα εκτιμούσαν την απουσία μου από τις συνεδριάσεις του» και έτσι παραιτήθηκε για να βοηθήσει τον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να επιτύχει μια συμφωνία. Είπε ότι «είναι τιμή μου η απαίτηση των δανειστών» και χαρακτήρισε «περίφημη» την ψήφο υπέρ του «όχι».

Οι ιδέες του Βαρουφάκη κατά της λιτότητας διατυπώνονται στο βιβλίο του «The Global Minotaur: America, Europe and the Future of the Global Economy» (Ο Παγκόσμιος Μινώταυρος: Αμερική, Ευρώπη και το Μέλλον της Παγκόσμιας Οικονομίας).

Παρακάτω δημοσιεύουμε τον πρόλογο αυτού του βιβλίου από τον Paul Mason, τον οικονομικό συντάκτη του βρετανικού Channel 4 News.

Στις 20 Φεβρουαρίου 2015, ο Γιάνης Βαρουφάκης μπήκε μόνος του -κυριολεκτικά και μεταφορικά- στην έδρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήρθε χωρίς συμβούλους, δημοσιογραφικό σύνδεσμο ή σωματοφύλακες - στο μεταξύ έτρεχαν τα σάλια του δημοσιογραφικού κόσμου των Βρυξελλών ενόψει αυτού που φαινόταν ως βέβαιη και αξιοθρήνητη υποταγή. Δεκαέξι μέρες νωρίτερα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) είχε ξεφουσκώσει την ευφορία από την εκλογική νίκη του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. αποσύροντας απότομα την τακτική δανειακή διευκόλυνσή της προς τις ελληνικές τράπεζες, βάζοντάς τις σε μηχανική υποστήριξη και προκαλώντας μια σιωπηλή εκροή τραπεζικών καταθέσεων.

Μέχρι να φθάσει ο Βαρουφάκης στις Βρυξέλλες, γνώριζε ότι έως και 1 δισ. ευρώ την ημέρα αποστραγγίζονταν από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Χωρίς συμφωνία θα αναγκαζόταν να επιβάλει ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων (capital controls), περιορίζοντας της αναλήψεις από τα Α.Τ.Μ. και εμποδίζοντας τη μεταφορά μετρητών στο εξωτερικό. Στο τέλος υπέγραψε μια συμφωνία, κάτι σαν μίνι υποταγή. Η Ελλάδα θα είχε το περιθώριο να εφαρμόσει μέτρα για να αντιμετωπίσει τη λιτότητα. Το υψηλό επίπεδο δημόσιου πλεονάσματος (4%), που απαιτούνταν από το πρόγραμμα διάσωσης του 2011, είχε ακυρωθεί.

Κατά τα άλλα, η Ελλάδα ήταν ακόμα μια αποικία χρέους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλά, της είχε χορηγηθεί ένα ίχνος τοπικής διακυβέρνησης και αυτό που συνηθίζαμε να αποκαλούμε ως «κομπραδόρικη αστική τάξη» -είναι οι εύκαμπτοι παράγοντες των αποίκων- είχαν φύγει.

Οι περισσότεροι κοινοί πολιτικοί θα είχαν κάνει μια λακωνική δήλωση, θα απαντούσαν σε μερικές ερωτήσεις και θα πήγαιναν στο χαμάμ του ξενοδοχείου τους. Αντ' αυτού, ο Βαρουφάκης απαντούσε ερωτήσεις για 40 λεπτά, χαιρετώντας τη συμφωνία ως μικρή νίκη - αν κατανοήσεις την Ευρωζώνη, ήταν. Ο Βαρουφάκης, εκείνες τις 16 μέρες, είχε φυλακίσει τον Μινώταυρο.

Στην πρωτότυπη έκδοση του βιβλίου του «The Global Minotaur: America, Europe and the Future of the Global Economy», έκανε ανάλυση της κρίσης του 2008 και των συνεπειών της, χρησιμοποιώντας μεταφορικά τον κρητικό μύθο του Μινώταυρου. Ο «Παγκόσμιος Μινώταυρος» ήταν ο αμερικανικός καπιταλισμός, κέντρο του οποίου είναι η Wall Street, αποσπώντας τον παγκόσμιο σεβασμό μετά το 1971. Η έλλειψη ενός Θησέα για να το σκοτώσει, το μυθικό τέρας σκοτώθηκε από τη μη βιώσιμη οικονομική κατάσταση. Όμως, το πνεύμα του Μινώταυρου ζει ακόμα. Οι πρακτικές λιτότητας και η υπεροχή των τραπεζών έναντι των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και των δημόσιων ταμείων, ήταν τα άρθρα της πίστης που καθοδήγησαν την Ευρωζώνη από τότε που άρχισε η ελληνική κρίση. Οπως η Αμερική επέβαλε τη μονόπλευρη συμφωνία της στον κόσμο, μετά την κατάρρευση του Bretton Woods, έτσι και η Γερμανία παρέμεινε αποφασισμένη να κρατήσει την πλεονεκτική πλευρά της διάταξης του ευρώ.

Με την άφιξη του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. στην εξουσία, ο ευρω-Μινώταυρος ξύπνησε. Κοίταξε ψηλά και έβαλε στόχο την πιο «πολύχρωμη» παρουσία μέσα στο λαβύρινθό του, τον Βαρουφάκη.

Αν και έχω ασχοληθεί με το έργο του επί χρόνια, συνάντησα τον Γιάνη Βαρουφάκη μόλις τρεις μέρες πριν από τις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015. Με σαφή και διαυγή τρόπο εξήγησε το επιχείρημα και το σχέδιό του: η Ελλάδα ήταν ουσιαστικά χρεοκοπημένη. Εφαρμόστηκε ευρωπαϊκό πρόγραμμα διάσωσης 320 δισ. ευρώ για τις βορειοευρωπαϊκές τράπεζες, προκειμένου να προστατευθούν από αυτό το πράγμα. Εκτός κι αν η Ευρωζώνη αποκτούσε έναν αποτελεσματικό μηχανισμό για την ανακύκλωση των δημοσιονομικών πλεονασμάτων και ελλειμμάτων -με την ενεργοποίηση των βουνών αδρανών λογαριασμών έτσι ώστε να γίνουν παραγωγικές επενδύσεις, ιδιαιτέρως όταν οι επενδύσεις υστερούν- «θα τελείωνε εντός διετίας».

Ωστόσο, ο Βαρουφάκης παρέμεινε πεπεισμένος, όπως και η πλειονότητα των οικονομολόγων-«γκουρού» του ΣΥ.ΡΙΖ.Α., όταν ένα «καλό ευρώ» ήταν εφικτό. Οι οιωνοί ήταν θετικοί. Ο Μάριο Ντράγκι (πρόεδρος της Ε.Κ.Τ.) ξεκίνησε την ποσοτική χαλάρωση -νομισματική τόνωση με 1,6 τρισ. ευρώ- και επιπλέον έκανε έκκληση για λιγότερη λιτότητα. Ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ (πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής/Κομισιόν) ξεκίνησε ένα ταμείο με στόχο να φέρει 300 δισ. ευρώ επενδύσεων στην πληγείσα Ευρωζώνη. Οι πολιτικές είχαν παραταχθεί υπέρ της Ελλάδας. Στο διάστημα από τις εκλογές έως τις 20 Φεβρουαρίου, ο Βαρουφάκης έμαθε ένα μάθημα για λογαριασμό ολόκληρης της ευρωπαϊκής Αριστεράς: οι πολιτικοί δεν ελέγχουν την Ευρώπη, ο Μινώταυρος το κάνει.

Δεν γνωρίζουμε εάν η αναστολή που κέρδισε ο Βαρουφάκης στις 20 Φεβρουαρίου θα διαρκέσει, θα διευρυνθεί ή θα λήξει. Ξέρουμε, όμως, ότι οι φρέσκιες ιδέες μπορούν από μόνες τους να φέρουν δύναμη. Η ευθύτητα με την οποία μιλάει ο Βαρουφάκης άλλαξε τον τρόπο λειτουργίας των ευρωπαϊκών Συνόδων Κορυφής, πιθανώς για πάντα. Η ετοιμότητά του να εκθέσει τα πεπραγμένα των ισχυρών στις Συνόδους και η πίεση απείλησε να θέσει σε αχρηστία τη δημοσιογραφική οικογένεια που ήταν αφιερωμένη στην υποδοχή τους. Σε κάθε συζήτηση υπήρχαν τρία κοινά: η Ελλάδα, οι δανειστές της και οι εργαζόμενοι κι η νεολαία της Ευρώπης.

Αυτό που ενόχλησε περισσότερο τους δανειστές ήταν ότι ο Βαρουφάκης φαινόταν και ακουγόταν σαν ένας από αυτούς. Ένας πετυχημένος επαγγελματίας οικονομολόγος, στη δυτικοευρωπαϊκή παράδοση, ο οποίος είχε γίνει αριστερός σε μια εποχή που άλλοι της γενιάς του μετακινούνταν προς τα δεξιά. Ο Βαρουφάκης γνωρίζει αρκετά από το πώς λειτουργεί ο νεοφιλελεύθερος κόσμος ώστε να κάνει κάθε σύγκρουση να φαίνεται και να δίνει την αίσθηση ότι είναι βασανιστική. Οι περισσότεροι πολιτικοί δεν μπορούν να είναι θεωρητικοί. Πρώτον, επειδή σπάνια είναι στοχαστές και δεύτερον λόγω του φρενήρη τρόπου ζωής που επιβάλλουν στον εαυτό τους δεν υπάρχει χρόνος για μεγάλες ιδέες. Αλλά πάνω απ' όλα, επειδή, για να είσαι θεωρητικός, πρέπει να αποδεχθείς την πιθανότητα να κάνεις λάθος -η προσωρινότητα της γνώσης- και να ξέρεις ότι δεν μπορείς να φύγεις έτσι απλά από ένα θεωρητικό πρόβλημα.

Στο βιβλίο του, ο Βαρουφάκης ξεσκεπάζει το βασικό πρόβλημα της παγκόσμιας οικονομίας: την έλλειψη ενός παράγοντα που θα δημιουργήσει νέους κανόνες, νέα παραδείγματα συμπεριφοράς, νέες δεξαμενές λαϊκής συναίνεσης. Εάν η Κίνα είναι ανέτοιμη, το ευρωπαϊκό κέντρο αντιδημοφιλές και η Αμερική πολύ σαθρή για να το κάνει, θέτει το ερώτημα «ποιος θα το κάνει;». Μέσα από την απόλυτη ανικανότητα και τη δωροληψία του πολιτικού κέντρου στην Ελλάδα και την αγανάκτηση των ανθρώπων του, η απάντηση ήταν «η ριζοσπαστική αριστερά».

Είτε κερδίσει, είτε χάσει τη μάχη του με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. έδειξε τη δύναμη της θεωρίας. Ο Βαρουφάκης προέβλεψε το καταστροφικό τέλος της ελληνικής ευημερίας, τη μη βιωσιμότητα της χρηματοδότησης που μοχλεύεται και τον κατακερματισμό της Ευρωζώνης - ακόμα κι αν οι αποδεκτές θεωρίες για τις Wall Street Journal και Financial Times έλεγαν το αντίθετο. Επίσης είπε στους συμβούλους του, από πολύ νωρίς, ότι θα έπρεπε να περιμένουν μια συμφωνία με την Ευρώπη μόνο «ένα λεπτό μετά τα μεσάνυχτα». Δηλαδή, είπε θεωρητικά τα πιθανά τυχαία αποτελέσματα της κρίσης.

Αυτό είναι που δίνει στο «The Global Minotaur» δύναμη και σπιρτάδα. Δεν γνωρίζουμε πώς θα τελειώσει η μάχη μεταξύ του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και της Ευρωζώνης, αλλά μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι θα περιλαμβάνει συμβιβασμό. Οι πολιτικοί ζουν στον κόσμο του συμβιβασμού. Οι θεωρητικοί όχι. Αλλά μέχρι να τελειώσει αυτό, η ριζοσπαστική αριστερά θα γνωρίζει τι σημαίνει να πολεμάς για ένα νέο, πιο δίκαιο είδος καπιταλισμού, στα δόντια του παλιού είδους που αντιστέκεται.

28 Μαρτίου 2015

Αυτό είναι ένα απόσπασμα από τον πρόλογο του Paul Mason για το «The Global Minotaur: America, Europe and the Future of the Global Economy», του Γιάνη Βαρουφάκη, που κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Zed Books.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.