Φωτογραφία εξωφύλλου: Άποψη του 5ου Λόχου του Α΄ Τάγματος Σκαπανέων με τον διοικητή του Γ. Κρητικό, Πάσχα 1948 (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).«Όταν στις 17/11/48 το πρωί ξεκινήσαμε για τη Μακρόνησο, δεν περιμέναμε να βρούμε την κατάσταση που αντιμετωπίσαμε. Ο Νίκος Πετροπουλάκης, που είχε έλθει από κει λίγες μέρες πριν, μας είχε πει πως οι Αλφαμίτες κάνουν πού και πού από καμιά επιδρομή όπου βασάνιζαν και από μερικούς, και ότι με την επιμονή μας κι ύστερα από μία πιο μικρή δοκιμασία θα μεταφερόμασταν στον αριστερό κλωβό που αριθμούσε τότε περί τους 350. Το ταξίδι πήγε καλά […] Όταν το απόγευμα φτάσαμε εκεί είδαμε να 'χουν παραταχθεί στην ακτή οι Αλφαμίτες με τα κλοπς στα χέρια. Μόλις οι βάρκες φτάναν στην ξηρά οι βασανιστές πέφτανε πάνω μας, κτυπώντας μας και πετώντας μας στη θάλασσα. Ώσπου να φτάσεις στον τόπο συγκέντρωσης, περνούσες από ένα ανηφοράκι στα πλάγια του οποίου στέκονταν αυτοί και σε χτυπούσαν σε κάθε σου βήμα. Όταν τελικά φτάσαμε στο υψωματάκι, έγινε ο πρώτος διαχωρισμός. Από τους 120 δήλωσαν υποταγή 40, τους 80 μας κούρεψαν και ύστερα από μία επιθεώρηση του διοικητή Σουλκ, άρχισαν να μας κτυπάνε […] Με πήραν. Μου 'κάναν τρεις φάλαγγες και μία εικονική εκτέλεση […] Βασανιστές».
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Η παραπάνω μαρτυρία ανήκει σε έναν από τους κρατούμενους στο κολαστήριο του στρατοπέδου συγκέντρωσης στη Μακρόνησο, ενός τόπου που θα «κατοικηθεί» για πρώτη φορά το 1947 από εξόριστους πολίτες και οπλίτες αριστερών φρονημάτων. Εκεί, το λεγόμενο δεξιό κράτος θα προσπαθήσει να τους «αναμορφώσει», εφαρμόζοντας μεταπολεμικά ένα πρωτοφανές σχέδιο προπαγάνδας, ψυχολογικού πολέμου και βασανισμού.Ανάλογες μαρτυρίες και πλείστα ιστορικά ντοκουμέντα μπορεί πλέον να βρει κανείς στο Ψηφιακό Μουσείο Μακρονήσου, ένα εξαιρετικά πλούσιο ψηφιοποιημένο αρχειακό υλικό για έναν από τους πιο μαρτυρικούς τόπους του εθνικού διχασμού. Οι φωτογραφίες, τα τεκμήρια, οι επιστολές, οι δηλώσεις μετανοίας, τα προπαγανδιστικά έγγραφα, οι μαρτυρίες εξόριστων, τα ημερολόγια, «προέρχονται από τις συλλογές των ΑΣΚΙ (Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας), τις συλλογές του Στέφανου Σαράφη, της Μίνας Μαρούλη, του Νίκου Μάργαρη, των Μιχάλη και Λεωνίδα Κύρκου, το αρχείο της ΕΔΑ και του ΚΚΕ», λέει ο ιστορικός Τάσος Σακελλαρόπουλος, ένας από τους συμμετέχοντες στο πρότζεκτ.Το Ψηφιακό Μουσείο «απευθύνεται σε κάθε είδους επισκέπτη, από τον μαθητή Γυμνασίου και τον φοιτητή, έως τον απλό άνθρωπο με πολιτικές ευαισθησίες και πολιτιστικά ενδιαφέροντα», αναφέρει ο κ. Σακελλαρόπουλος. «Όσοι το επισκεφθούν θα μπορέσουν να αποκτήσουν μία πιο εμπεριστατωμένη εικόνα για το τι ήταν το φαινόμενο "Μακρόνησος"».
Το Ψηφιακό Μουσείο για τη Μακρόνησο
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Η γέννηση του μαρτυρικού τόπου
«Η ιστορία της Μακρονήσου θα μπορούσε να διαιρεθεί σε τρεις ιστορικές περιόδους», λέει ο κ. Σακελλαρόπουλος. «Η πρώτη είναι αυτή μέχρι την άνοιξη του 1949, κατά την οποία στο επίκεντρο της βίαιης "αναμόρφωσης" βρίσκονται κυρίως στρατιώτες και αξιωματικοί. Η δεύτερη φτάνει μέχρι το καλοκαίρι του 1950, όταν στο νησί φτάνει ένας συνεχώς μεγαλύτερος αριθμός πολιτών που συλλαμβάνονται προληπτικά, χωρίς να είναι κατάδικοι ή να έχουν διαπράξει κάποια αξιόποινη πράξη. Η τρίτη περίοδος αφορά την τελευταία φάση των στρατοπέδων έως το κλείσιμό τους, όταν δεν υπάρχουν πια πολίτες, παρά μόνο "ύποπτοι" στρατιώτες, κάτι σαν τα τάγματα ανεπιθυμήτων, όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι συγκριτικά καλύτερες».Η πραγματικότητα όπως είναι, μέσα από το Newsletter του VICE Greece
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
100.000 ψυχές
Σήμερα, δεν έχουμε στη διάθεσή μας ακριβή δεδομένα για τον αριθμό των ανθρώπων που πέρασαν από τη Μακρόνησο. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνουν στη Βουλή το 1950 ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Γεώργιος Παπανδρέου, οι κρατούμενοι της περιόδου 1947-1950 φτάνουν τις 40.000, με το «ΚΚΕ και τους ίδιους τους κρατούμενους να αυξάνουν τον αριθμό στους 100.000 για το συνολικό διάστημα λειτουργίας του στρατοπέδου», σημειώνει ο Τάσος Σακελλαρόπουλος.Η ζωή στη Μακρόνησο ήταν σαν αυτήν ενός στρατοπέδου.
Τόπος βασανιστηρίων
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
«Η ζωή στη Μακρόνησο ήταν σαν αυτήν ενός στρατοπέδου. Οι κρατούμενοι ξυπνούν νωρίς το πρωί, κάνουν την προσευχή τους και ακολουθεί η ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Μετά, κάνουν εργασίες, έχουν ένα πρόγραμμα ασκήσεων που περιλαμβάνει και την "ηθική διαπαιδαγώγησή" τους. Ο ελεύθερος χρόνος των κρατουμένων είναι ελάχιστος. Όσοι υπογράφουν δήλωση μετανοίας, παρακολουθούν ομιλίες επιστημόνων, ηθοποιών και άλλων προσωπικοτήτων που στοχεύουν στην πολιτική μεταστροφή των κρατουμένων. Όσοι δεν υπογράφουν, μένουν σε μικρά κλουβιά με συρματόπλεγμα».
Εκτός από την καταρράκωση του ηθικού μέσω της βίας, η Μακρόνησος παίζει έναν ακόμη διττό ρόλο. Καταρχάς, ο περιορισμός στο νησί χιλιάδων «υπόπτων» νέων στερεί από τον ΔΣΕ μια μεγάλη δεξαμενή στρατολόγησης. Παράλληλα, η Μακρόνησος επιτελεί κεντρικό ρόλο στην κρατική προπαγάνδα. Το νησί επισκέπτονται το βασιλικό ζεύγος, υπουργοί, ανώτατοι στρατιωτικοί, ιεράρχες, καθηγητές πανεπιστημίου και διανοούμενοι, έλληνες και ξένοι δημοσιογράφοι, πρεσβευτές, οι οποίοι εκδηλώνουν τον ενθουσιασμό τους για το επιτελούμενο έργο. Η Μακρόνησος αναγορεύεται, έτσι, σε εθνικό σύμβολο και πρότυπο για τον αντικομμουνιστικό αγώνα, με διεθνή εμβέλεια.
Το αληθινό πρόσωπο της Μακρονήσου αποκαλύπτεται
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Οι αποκαλύψεις προκαλούν αίσθηση, καθώς ουσιαστικά για πρώτη φορά η ελληνική και διεθνής κοινή γνώμη πληροφορείται τα τεκταινόμενα στη Μακρόνησο. Υπό το κράτος των αντιδράσεων αυτών, μετά τα μέσα τοu 1950 (και ενώ από τις 15 Απριλίου έχει σχηματιστεί η κεντρώα κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα), η Μακρόνησος θα παραμείνει ως στρατόπεδο μόνο για αριστερούς οπλίτες. Η αντίστροφη μέτρηση για το κλείσιμο των στρατοπέδων ξεκινά και τον Φεβρουάριο του 1961 οι τελευταίοι στρατιώτες που φρουρούσαν τις εγκαταστάσεις εγκαταλείπουν τη Μακρόνησο.
Πολιτικοί εξόριστοι στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο (Μίκης θεοδωράκης, Μανώλης Παπουτσάκης, Μανώλης Φουρτούνης), 3/1949, (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη)
Το ταμπού των δηλώσεων μετανοίας
Η συντριπτική πλειοψηφία των κρατουμένων υπέγραψε δήλωση μετανοίας.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Οι δηλώσεις μετανοίας ήταν ένα από τα προπαγανδιστικά τεχνάσματα του καθεστώτος στα χρόνια του Εμφυλίου. Επαναλάμβαναν με στερεοτυπικό τρόπο τις θέσεις της κυβέρνησης για το Κομμουνιστικό Κόμμα και τον Εμφύλιο πόλεμο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα εμφανιζόταν ως ένα προδοτικό κόμμα, το οποίο με δόλια μέσα είχε παραπλανήσει τους ανύποπτους πολίτες να πιστέψουν ότι είχαν αγωνιστεί για την εθνική απελευθέρωση στα χρόνια της Κατοχής. Ο Εμφύλιος Πόλεμος παρουσιαζόταν ως ένα σχέδιο των Ελλήνων κομμουνιστών, οι οποίοι σε συνεργασία με τους κομμουνιστές των άλλων βαλκανικών χωρών απεργάζονταν τον διαμελισμό της χώρας.
Ο αριθμός των ανθρώπων που τελικά υπέγραψαν τη δήλωση μετανοίας παραμένει ταμπού. Σύμφωνα με τον κ. Σακελλαρόπουλο, «η συντριπτική πλειοψηφία των κρατουμένων υπέγραψε δήλωση μετανοίας, μόνο μερικές εκατοντάδες δεν το έκαναν». Αυτό δεν αναιρεί βεβαίως το γεγονός ότι οι δηλώσεις δεν ήταν προϊόν της ελεύθερης βούλησης των κρατούμενων. Η απόσπαση των δηλώσεων γινόταν με τη βία και με απειλές. Οι κρατούμενοι υπέγραφαν άλλες φορές κατά τη διάρκεια βασανιστηρίων, ώστε να σταματήσουν το μαρτύριό τους και άλλες φορές απέναντι στην επικείμενη καταδίκη, ώστε να ελαφρύνουν τη θέση τους. Η διοίκηση μάλιστα των στρατοπέδων φρόντιζε να χρησιμοποιεί τη δήλωση μετάνοιας, για να σπείρει τη διχόνοια στις τάξεις των κρατουμένων, στρέφοντας του «ανανήψαντες» ενάντια στους «αμετανόητους». Αξίζει να σημειώσουμε ότι ενώ η ΕΔΑ δεχόταν τους μετανοούντες, «το ΚΚΕ καταδίκαζε απερίφραστα όσους υπέγραφαν δήλωση μετανοίας, όσοι υπέγραφαν έφεραν στη συνέχεια το στίγμα του "δηλωσία", δηλαδή του προδότη του Κόμματος», σημειώνει ο κ. Σακελλαρόπουλος.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Φαίνεται πως η πρόσφατη ελληνική ιστορία ενδιαφέρει αρκετό κόσμο, μιας που το Ψηφιακό Μουσείο Μακρονήσου, «έχει δεχθεί χιλιάδες επισκέψεις από τις πρώτες μέρες λειτουργίας του», λέει ο κ. Σακελλαρόπουλος. Ένας φόρος τιμής για όσους έπραξαν τη γνώμη τους και στους ανθρώπους χαρίστηκαν, πέρα από το μέτρο.Ο δικτυακός τόπος «Μακρόνησος: Ψηφιακό Μουσείο» είναι συμπαραγωγή των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού. Επισκεφτείτε το Ψηφιακό Μουσείο Μακρονήσου εδώ.Περισσότερα από το VICEΟ Ακήρυχτος Πόλεμος που Έχει Ξεσπάσει στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς της ΑθήναςΑυτά τα Βίντεο του Αντετοκούνμπο από το All Star Game θα σου Φτιάξουν τη ΜέραΠήγαμε στο Μεταξουργείο, στο πιο Ροκ Καρναβάλι της Ελλάδας