Πέντε Πρώην Κρατούμενοι των Ελληνικών Φυλακών Μιλούν για την Ημέρα της Αποφυλάκισης

Το 1969 σε ένα live διαφορετικό απ' ότι συνήθιζε μέχρι τότε η μουσική βιομηχανία ο «άνθρωπος με τα μαύρα» τραγούδησε μπροστά στους φυλακισμένους του Σαν Κουεντίν στις ΗΠΑ τους εξής στίχους: «Σαν Κουέντιν εύχομαι να σαπίσεις και να καείς στην κόλαση. Εύχομαι οι τοίχοι σου να πέσουν και να ζήσω αρκετά για να το πω σε όλους

Εύχομαι ο κόσμος να ξεχάσει πως υπήρξες». Η ευχή του Johnny Cash δεν έπιασε. Η ανθρωπότητα από τότε συνέχισε να χτίζει φυλακές και όσοι έτυχε να περάσουν απ' αυτές, απλώς προσπαθούν να τις ξεχάσουν.

Η φυλακή διαπνέεται από μια μεγάλη αντίφαση: είναι μια θεσμικά κατοχυρωμένη μορφή βίας που στοχεύει στην καταστολή της βίας παράγοντας το αντίθετο αποτέλεσμα. Οι πόρτες της είναι περιστρεφόμενες. Όποιος τις περάσει μια φορά, το πιο πιθανό είναι ότι θα επιστρέψει εκεί. Η εμπειρία της είναι καθηλωτική. Οι άνθρωποι που την ένιωσαν στο πετσί τους και κατόρθωσαν να την υπερβούν, την αναβιώνουν απότομα κάθε φορά που διασταυρώνουν το καχύποπτο και απορριπτικό βλέμμα που συνοδεύει συνήθως την επίδειξη του ποινικού τους μητρώου.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι μόλις βγεις από τη φυλακή κανείς δε θα σε περιμένει, αφού η Πολιτεία δεν έχει μεριμνήσει για μια ολοκληρωμένη στρατηγική μετασοφρωνιστικής πολιτικής που θα μπορούσε να επανεντάξει τους αποφυλακισμένους στον κοινωνικό ιστό. Μόλις το 2007 ιδρύθηκε η Επάνοδος, ως μοναδικός φορέας παροχής υποστηρικτικών υπηρεσιών σε πρώην κρατούμενους που εποπτεύεται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Προσπαθεί να καλύψει τις πρώτες ανάγκες στέγασης και σίτισης και κατόπιν συμβουλευτικές υπηρεσίες που θα βοηθήσουν τους αποφυλακισμένους να αποκτήσουν έναν προσανατολισμό στη ζωή τους. Όπως μου εξηγεί η διευθύντρια του φορέα, Φωτεινή Μηλιώνη «από τη μια υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες γιατί οι ευκαιρίες απασχόλησης είναι περιορισμένες και η ελληνική κοινωνία είναι αρκετά κουμπωμένη απέναντι σε πρώην φυλακισμένους κι από την άλλη οι υποκειμενικές δυσκολίες που σχετίζονται με τα έντονα βιώματα της φυλακής».

Συναντώ πέντε ανθρώπους –πρώην κρατούμενους και τους ζητώ να θυμηθούν την πρώτη μέρα έξω από τα κάγκελα. Αυτό που μου διηγήθηκαν απείχε αρκετά απ' το φαντασιακό της ελευθερίας όσων προσεγγίζουν το ζήτημα του εγκλεισμού ως κοινωνιολογικό πεδίο ή από τη γλυκανάλατη ματιά του αμερικάνικου κινηματογράφου με τη γυναίκα της ζωής σου να σε αγκαλιάζει σφιχτά έξω από την πύλη. Και αυτό που διαπίστωσα ήταν ότι η εμπειρία της φυλακής είναι τόσο δυνατή που επισκιάζει και καθορίζει ίσως όχι μόνο την πρώτη σου μέρα έξω απ' αυτήν αλλά την κάθε σου μέρα.

Για τον Ανδρέα Κωνσταντινέα τα 8 χρόνια φυλακής ήταν απλώς η συνέχεια στα 12 χρόνια εγκλεισμού σε ορφανοτροφεία και αναμορφωτήρια. Μπαίνοντας στο σπίτι του στο Αιγάλεω αντίκρισα ένα χώρο που παρέπεμπε σε ατελιέ καλλιτέχνη με πίνακες ζωγραφικής, κολάζ, γλυπτά και τοίχους γραμμένους με στίχους και συνθήματα. Α! κι ένα στρωμένο τραπέζι, κληρονομιά αυτού του πρώτου πτυχίου μάγειρα που πήρε στα 18 του. «Έχω γράψει μερικά μυθιστορήματα και θέλω να τα εκδώσω» μου λέει. «Να γράψεις τη ζωή σου» του απαντάω. Κι αυτή σα μυθιστόρημα είναι.

Από τις Ειδικές Δυνάμεις, στη λιποταξία και τις Στρατιωτικές Φυλακές, κι από κει σώζοντας ζωές ως ναυαγοσώστης και μετά ληστεία τράπεζας, σύλληψη, ψυχιατρείο, φυλακή, απόπειρα αυτοκτονίας, εξεγέρσεις και μεταγωγές. «Το 2006 ήταν η τελευταία μου αποφυλάκιση από τις φυλακές της Πάτρας. Περπάτησα μόνος μου πολύ ώρα. Όση ώρα περπάταγε νόμιζα ότι ο κόσμος γύρω μου δεν είναι πραγματικός, ότι μπορεί να με καταπιεί. Στη φυλακή είχα κάνει πολλούς εχθρούς και φοβόμουν ότι δε θα μ' αφήσουν ήσυχο. Πήρα το ΚΤΕΛ και γύρισα στην Αθήνα. Βρήκα τη μητέρα μου και τα' αδέρφια μου. Δεν είχε κάποια ιδιαίτερη ιεροτελεστία. Το 'χαμε ξαναπεράσει αυτό. Πήγα στην εκκλησία για να καλύψω τις πρώτες ανάγκες. Όταν βγήκα από τη φυλακή είχα λεφτά ίσα ίσα για τα εισιτήρια». Ο Ανδρέας άρχισε να γράφει ποιήματα και να ζωγραφίζει μέσα στη φυλακή.

Σήμερα όλα αυτά που έμαθε θέλει να τα χρησιμοποιήσει για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των κρατουμένων. «Ελπίζω ότι δε θα ξαναμπώ. Για μένα ισχύει το τρις εξαμαρτείν. Μπαίνεις μέσα για ένα αδίκημα και βγαίνεις πρύτανης σε όλα τα εγκλήματα. Θέλω όμως να βοηθήσω. Αν δε μπορέσουμε να αλλάξουμε ένα τόσο μικρό και κλειστό σύστημα όπως οι φυλακές, πώς θα αλλάξουμε τον κόσμο;» Επειδή δεν είχα απάντηση στο ερώτημα, τον αποχαιρέτησα και ανανεώσαμε το ραντεβού μας στο art cafe που θέλει να φτιάξει.

Η Κριστιάν Φαμπριόν είναι σήμερα 56 ετών και πουλάει τα κοσμήματα που φτιάχνει στο μετρό της Δάφνης. Γεννήθηκε στη Γαλλία. Ήρθε στην Ελλάδα το 1979 και έζησε πολλά χρόνια σε συνθήκες χρήσης ναρκωτικών και παρανομίας. Στις 8 Μαρτίου το 2001 μετά από πέντε χρόνια στις φυλακές Κορυδαλλού και Θήβας, βγήκε έξω.

«Όταν με πήραν τηλέφωνο και μου ανακοίνωσαν ότι θα αποφυλακιστώ φοβήθηκα. Δεν ήθελα να φύγω. Μέσα στη φυλακή έμαθα να ζωγραφίζω, πήρα δίπλωμα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ένιωθα ασφάλεια. Ήταν πολύ δύσκολα έξω για μένα. Βγήκα, χαιρέτισα το φρουρό, όπως λέει και το τραγούδι και έφυγα. Το μεγάλο σοκ το έπαθα όταν συνάντησα το γιο μου. Είχα να τον δω πέντε χρόνια. Δεν ήξερε ότι ήμουν φυλακή και όταν τον έπαιρνα τηλέφωνο προσπαθούσα να μη καταλάβει τίποτα. Τον άφησα 12 χρονών και τον βρήκα 17. Περίμενα να δω ένα παιδί αλλά δεν ήταν πια ένα παιδί. Ευτυχώς είχα πουλήσει τους πίνακες μου και είχα λεφτά μαζί μου». Η Κριστιάν έκανε μια μικρή υποτροπή και ξαναμπήκε μέσα για 1,5 μήνα. Τώρα είναι στο πρόγραμμα απεξάρτησης 18ΑΝΩ και συγκατοικεί με μια φίλη της. Ο γιός της είναι φαντάρος. Δεν του χει πει ακόμα την αλήθεια. Είναι όμως εντελώς σίγουρη ότι την ξέρει. Όση ώρα μιλάμε θυμάται τις μέρες που έζησε στη φυλακή και κυρίως τις νύχτες που πέρασε στην απομόνωση όταν αρνήθηκε πρώτη φορά να υποστεί κολπικό έλεγχο. Και δεν ξεχνά την Κατερίνα Γκουλιώνη, τους αγώνες της ενάντια στον εξευτελισμό του κολπικού ελέγχου, το μαντάτο του ξαφνικού θανάτου της κατά τη διάρκεια της μεταγωγής και εκείνη τη μπαρουτιασμένη οροφή της πτέρυγας από την εξέγερση που ξέσπασε. «Να είσαι πιο σκληρή στη χειραψία» μου λέει φεύγοντας. Είναι δείκτης εμπιστοσύνης.

Η Δώρα είναι 33 ετών, είχε μια βραχύβια αλλά αρνητική εμπειρία στις φυλακές Θήβας. Έμεινε μέσα δύο μήνες για πορνεία. Κατά τη διάρκεια της ποινής της, ήρθε να επαφή με το πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ και αποφάσισε να συνεχίσει μόλις βγει. «Ήμουν σα χαμένη όταν βγήκα. Ήταν 7:30 το πρωί. Δεν ήξερα ούτε που να πάω, ούτε τι να κάνω. Ήμουν απλώς μόνη σ' ένα άγνωστο μέρος και περίμενα να ρθει να με πάρει κάποιος από την κοινότητα, όπως και έγινε. Μπήκα αμέσως στο ΚΕΘΕΑ. Δεν είχα τίποτα άλλο. Οι γονείς μου με είχαν διώξει και οι φίλοι μου ήταν στη χρήση. Ήμουν μόνο με τα ρούχα που φορούσα και μια αλλαξιά σε μια μαύρη πλαστική σακούλα».

Η Δώρα από το 2011 μέχρι σήμερα είναι καθαρή. Τελείωσε γραφιστική και τώρα δουλεύει. Έχει ακόμα μια συστολή και μια αμηχανία στην εκφραστικότητα της. Είναι το γραμμάτιο που ξεπληρώνει για τον καιρό της παραβατικότητας και της φυλακής. «Δε μπορώ να προβάλω σωστά τον εαυτό μου. Έχω ακόμα αυτό το κόμπλεξ κατωτερότητας. Γι' αυτό δεν θέλω να κρατήσω τίποτα από τη φυλακή. Δεν είχε και καμιά καλή εμπειρία. Όχι πως όλα τα άτομα που γνώρισα εκεί ήταν κακά αλλά τώρα είμαι σ' έναν άλλο κόσμο».

Τον Παναγιώτη Φραγκιά τον βρήκα στην Επάνοδο. Εργάζεται εντατικά για να φτιαχτεί η πρώτη Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση από πρώην κρατούμενους. «Νέοι Ορίζοντες» λέγεται. Είναι συμβολικό, το πέρασμα από το κελί στην κοινωνία. Ο ίδιος έζησε περίπου 6 χρόνια για παραβιάσεις του νόμου περί οικονομικού εγκλήματος σε διάφορα κελιά στον Κορυδαλλό, την Κόρινθο και το Ναύπλιο. Ήταν πετυχημένος επιχειρηματίας. Παρ' όλα αυτά μάζεψε 93 χρόνια μόνο από ακάλυπτες επιταγές, «από δικές του κραιπάλες» όπως παραδέχεται. Το Μάρτη του 2012 ήταν η τελευταία φορά που πήρε στα χέρια του το χαρτί της αποφυλάκισης. «Αυτό που ένιωσα την τελευταία φορά που βγήκα έξω, δεν το χω ξανανιώσει. Δεν ήξερα τι να πρωτοκάνω. Ήθελα να κάνω τόσα πολλά που δε μου έφτανε ο χρόνος. Πήγα αμέσως να δω τους δικούς μου. Έχω μια κόρη και πλέον μένουμε μαζί. Την επόμενη μέρα όμως πήγα κατευθείαν στο 18 ΑΝΩ. Όταν έψαχνα δουλειά, τουλάχιστον 3 φορές που είπα πολύ ειλικρινά ποιος είμαι με απέρριψαν. Αυτή τη στιγμή είμαι ικανοποιημένος. Αν προχωρήσει το πλάνο μας, θα μπορούμε να ζούμε αξιοπρεπώς απ' τη δουλειά μας και να προσφέρουμε έργο».

(Ο Γ. προτιμά να μη δημοσιοποιήσει τα στοιχεία του)

Ο Γ. είναι 35 χρονών. Ενώ έχει εγκαταλείψει τόσο τη χρήση, όσο και τη φυλακή, ξέρει ότι η «ρετσινιά» φεύγει πολύ πιο αργά, γι' αυτό προτιμά να μη δημοσιοποιήσει τα στοιχεία του. Ήταν χρήστης 18 χρόνια. Τον συνέλαβαν για διακίνηση ναρκωτικών κι έκατσε επτά μήνες στις φυλακές Κορυδαλλού. Έβγαλε στερητικά στη φυλακή, τον πήγαν στο Κρατικό Νικαίας και μετά από ένα μήνα ξαναπάτησε στα πόδια του. Όπως συμβαίνει όμως με την πλειοψηφία των κρατουμένων, ξανάπεσε στα ναρκωτικά κατά τη διάρκεια της κράτησης του. «Ναρκωτικά πάντα υπάρχουν στις φυλακές. Όποιος ισχυρίζεται το αντίθετο ή δεν τα ξέρει καλά ή είναι ψεύτης» λέει. Αποφυλακίστηκε το Μάιο του 2011.

«Ήταν τέτοια η τρέλα μου να φύγω που στην αρχή ούτε τα λεφτά από το λογιστήριο δεν ήθελα να πάρω. Τελικά τα πήρα. Φαντάσου, όταν έμπαινα στη φυλακή, έβλεπα το κηπάκι που έχει απ' έξω και παρατηρούσα ότι είναι όμορφο. Όταν βγήκα από την πύλη και το κηπάκι άσχημο μου φαινόταν. Ούτε την πλάτη μου δε γύρισα να κοιτάξω πίσω. Μπήκα σ' ένα ταξί και πήγα κατευθείαν στο σπίτι μου στον Πειραιά. Δεν θα σου πω ψέματα, το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να πάρω τηλέφωνο. Πήγα κι έγινα την ίδια μέρα. Ότι λεφτά είχα τα έδωσα λες κι ήταν η τελευταία βραδιά. Πριν το συνειδητοποιήσω κατέληξα να κάνω το ίδιο πράγμα που έκανα και πριν τη φυλακή. Γιατί δεν ήξερα και τίποτα άλλο να κάνω. Μερικά πρωινά που ξύπναγα νόμιζα ότι ήμουν ακόμα στη φυλακή. Άνοιγα το παράθυρο για να βεβαιωθώ ότι ήμουν έξω. Μέχρι που ξύπνησα ένα πρωί, κοίταξα τον εαυτό μου στον καθρέφτη, αηδίασα, ξυρίστηκα, πλύθηκα και μπήκα στο πρόγραμμα απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ».

Τώρα είναι καθαρός και δουλεύει. Γελάμε με τις ιστορίες για αυτούς που το παίζουν «σκληροί» στη φυλακή και βαράνε σιωπητήριο όταν ξεκινάνε τα τούρκικα. Δεν έχουν άλλωστε πολλές άλλες επιλογές. Ο Γ. περιμένει να ξεμπερδέψει από τις δικαστικές εκκρεμότητες που κουβαλάει από τα χρόνια της εξάρτησης. Τον ρωτάω αν φοβάται να ξαναμπεί φυλακή: «Δε φοβάμαι τη φυλακή. Φοβάμαι να μη χάσω αυτό που ζω τώρα. Νιώθω σημαντικός κι αυτό μέσα στη φυλακή δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα απ' το να βλέπεις την παλάμη της μάνας σου στο τζάμι του επισκεπτηρίου. Τώρα περνάω μπροστά απ' τους μπάτσους, βλέπουν τα τατουάζ με σταματάνε, με ελέγχουν και μ' αφήνουν ευγενικά. Δεν θα τους ξανακάνω τη χάρη να με πάνε μέσα».

Περισσότερα από το VICE

Έτσι Παρασκευάζεται τo Αυτοσχέδιο Tσίπουρο στις Ελληνικές Φυλακές

Η Φωτιά στο Μάτι Ξεκίνησε από Κάτοικο που Έκαιγε Ξύλα και Χόρτα

«Ήταν Όλοι Μαλάκες» - Ο Αφροαμερικανός Αστυνομικός που Διείσδυσε στην Κου Κλουξ Κλαν