Το Αφόρητο Κιτς των «Πολιτικών» Αγαλμάτων σε Σκόπια και Βόρεια Ελλάδα

Τις τελευταίες εβδομάδες, το κυρίαρχο θέμα στην πολιτική ατζέντα είναι ξανά το «Μακεδονικό». Κάθε φορά, η λεγόμενη πολιτική των αγαλμάτων και των συμβόλων επανέρχεται με τη δική της βασανιστική σημειολογία. Τις τρεις δεκαετίες που σοβεί η κόντρα, γλυπτά και αγάλματα λειτουργούν, και στις δύο πλευρές των συνόρων, ως φορτισμένα ψυχολογικά σύμβολα και μέσα έκφρασης πολιτικής με βαλκανικούς όρους -πάντως όχι ως έργα τέχνης για την αναβάθμιση του δημόσιου χώρου.

Το 2010 ο εθνικιστής Νίκολα Γκρούεφσκι ήταν ήδη τέσσερα χρόνια πρωθυπουργός στα Σκόπια. Εκείνη τη χρονιά, προκειμένου να τονώσει το εθνικό φρόνημα των συμπολιτών του και να εξασφαλίσει διαδοχικές νίκες στις εκλογές, ανακοίνωσε το περιβόητο project με τίτλο «Σκόπια 2014». Σε ελάχιστους μήνες, το κέντρο της πρωτεύουσας της ΠΓΔΜ θα μετατρεπόταν σε μια γκροτέσκ φάρσα. Το πρόγραμμα κόστισε τουλάχιστον 500 εκατ. ευρώ, μεγάλο μέρος των οποίων φέρεται να κατέληξε στις τσέπες κυβερνητικών στελεχών και αμφιλεγόμενων καλλιτεχνών.

Στις αρχές του 2014, είχα επισκεφθεί για άλλη υπόθεση τα Σκόπια και όλο αυτό έμοιαζε με κινηματογραφικό στούντιο. Έως τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, είχαν χτιστεί άλλα τόσα. Στην πρώτη τσιμεντένια γέφυρα, που οδηγεί στην είσοδο του κτιρίου της Γενικής Εισαγγελίας, τοποθετήθηκαν 26 μπρούτζινα αγάλματα, τα οποία αναπαριστούν ζωγράφους με καμβάδες στα χέρια, συγγραφείς, κλασικούς μουσικούς με παρτιτούρες, ως κι έναν ποπ τραγουδιστή που απεβίωσε το 2007 σε ηλικία 26 ετών και αποδόθηκε με μικρόφωνο στο χέρι.

Στην ανατολική όχθη του ποταμού στήθηκαν -μάλλον- οι Εννέα Μούσες σε ένα ημικυκλικό περιστύλιο, που έχει στην κορυφή του λιοντάρια. Λίγα μέτρα πιο κάτω, μια δεύτερη γέφυρα με 30 αγάλματα: Επίσκοποι της Εκκλησίας, ο Περσέας, ο Τίτος Φλάβιος και παραδόξως ο Παρμενίων, ο Αμύντας, ο Αρχέλαος, ο Περδίκας – κάποιοι με λάθος ημερομηνίες γεννήσεως και θανάτου στις μεταλλικές πινακίδες. Στην κοίτη του Βαρδάρη χτίστηκαν αρχαιοελληνικές τριήρεις-καφέ μπαρ και μέσα στο νερό τρεις μεγάλες νίκελ γλάστρες με δέντρο, που γράφουν love, hope, faith αντίστοιχα. Υψώθηκε ως και μια απομίμηση ρωμαϊκής αψίδας (Porta Macedonia), στολισμένη με αρχαίους πολεμιστές και σκηνές από την πορεία των κομμουνιστών εργατών προς τη νίκη.

Το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου («έφιππο πολεμιστή» τον αποκαλεί επισήμως η κυβέρνηση) σκεπάζει την πλατεία, έχοντας ύψος οκταόροφης πολυκατοικίας. Στη βάση του διακρίνονται πολεμιστές με δόρατα και ασπίδες και λέοντες που βγάζουν νερό από το στόμα. Νεροκουρτίνες και φώτα νέον. «Το άγαλμα του Αλέξανδρου είναι τόσο αυθεντικό όσο η απομίμηση του Μεγάλου Καναλιού της Βενετίας στο Λας Βέγκας» είχε γράψει ο απεσταλμένος του γερμανικού περιοδικού Spiegel, χαρακτηρίζοντας τα Σκόπια ως την πιο κιτς πρωτεύουσα στην Ευρώπη. Σε όλο αυτό, απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στο μουσουλμανικό αλβανικό στοιχείο της ΠΓΔΜ, γεγονός που περιπλέκει περισσότερο την κατάσταση.

Στην ελληνική πλευρά των συνόρων, η κατάσταση δεν έφθασε ποτέ στην αρχιτεκτονική/πολεοδομική προπαγάνδα επιπέδου Γκρούεφσκι. Όμως, ιδιαίτερα τη δεκαετία του '90, υπήρξαν παρεμβάσεις, που επηρέασαν το συλλογικό υποσυνείδητο με μπόλικη δόση κιτς, όχι εύκολα αντιληπτή σε κάποιον μόνιμο κάτοικο.

[VICE Video] Ο Γιάννης Μπουτάρης Λέει Ότι Είναι Ακόμα «Ονειροπαρμένος»

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Στον τοίχο κάθε σχολείου στη Βόρεια Ελλάδα καρφώθηκαν πανομοιότυπες μπρούτζινες πλάκες με τον ήλιο της Βεργίνας. Το σύμβολο του βασιλείου του Αλέξανδρου αναρτήθηκε σε σταθμούς υπεραστικών λεωφορείων, έγινε σφραγίδα επαγγελματικών σωματείων, δια-κόσμησε αίθουσες δεξιώσεων, τυπώθηκε ως σύμβολο δήμων και κοινοτήτων. Θνησιγενή ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης άνοιξαν στην επαρχία, με τον ήλιο της Βεργίνας ως logo. Στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, στην αίθουσα αφίξεων, σχεδιάστηκαν κιτς αρχαιοελληνικές τοιχογραφίες με τον έφιππο Αλέξανδρο. Σε κάθε δεύτερο πάρκο και παρτέρι στήθηκαν αγάλματα που αναπαριστούν αγωνιστές των Μακεδονικών πολέμων ή ανώνυμους Μακεδονομάχους – πολλές φορές σε «τυφλά» σημεία, που όλοι προσπερνούν. Το ίδιο, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, συνέβη σε πολλές ακόμη πόλεις ανά την Ελλάδα. Και σε πόσα χωριά, ένα κομμάτι γρανίτη δεν τοποθετήθηκε παράταιρα στο κέντρο της πλατείας;

Υπάρχει μια διαφορά, σημειώνουν όσοι παρακολουθούν την εξέλιξη της διπλωματίας των αγαλμάτων. Το κιτς στο κέντρο των Σκοπίων κατασκευάστηκε για να εκφράσει εθνικισμό και αλυτρωτικά μηνύματα, αντίθετα το ελληνικό κιτς της δεκαετίας του ΄90 προέκυψε ως άμυνα, αρχικά. Διότι, στη συνέχεια διαπέρασε τη μαζική αισθητική και - το χειρότερο - ήταν βούτυρο στο ψωμί ακροδεξιών, παραφρόνων, αλλά και τυχοδιωκτών, που έκαναν πολιτικές καριέρες και περιουσίες (σσ: από το οικονομικό εμπάργκο της δεκαετίας του '90, επωφελήθηκε πρωτίστως το οργανωμένο έγκλημα).

Το ορειχάλκινο άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην παραλία της Θεσσαλονίκης, έργο του γλύπτη Ευάγγελου Μουστάκα, είχε στηθεί πάντως δύο δεκαετίες νωρίτερα. Το 1974 ήταν μία «αθώα» εποχή. Τη δεκαετία του '90 το άγαλμα έλαβε συμβολική διάσταση, προκαλώντας συγκίνηση στον απλό κόσμο που διαδήλωνε. Ταυτόχρονα, όμως, ταλαιπωρήθηκε από ακροδεξιούς και περιθωριακά στοιχεία. Η Χρυσή Αυγή προσπαθούσε επί χρόνια, κάθε Άνοιξη, να διοργανώσει εκεί ακριβώς εκδήλωση για τα «γενέθλια» του Μέγα Αλέξανδρου. Ενδεικτικό, του βάρους της «διπλωματίας των αγαλμάτων» είναι το γεγονός ότι μέχρι και σήμερα, ακραίοι κύκλοι στα Σκόπια, ως επιχείρημα για την καταγωγή του Αλέξανδρου σημειώνουν ότι ανδριάντας του δεν έχει στηθεί ποτέ στην Αθήνα.

Μια ανάσα από τον έφιππο Αλέξανδρο στην παραλία της Θεσσαλονίκης, καταγράφηκε μια επίσης απίθανη πολιτική κόντρα. Στα τέλη του 2010, ο Γιάννης Μπουτάρης είχε μόλις εκλεγεί δήμαρχος. Ένα από τα κεντρικά θέματα της προεκλογικής περιόδου ήταν η χωροθέτηση ενός νέου αγάλματος του Κωνσταντίνου Καραμανλή - πολιτικού ο οποίος είχε συνδεθεί με το «Μακεδονικό». Το θέμα εγκρίθηκε το 1998, ωστόσο το είχε επαναφέρει ο Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, σε μια τελευταία προσπάθεια να συσπειρώσει την εκλογική του βάση.

Η κόντρα αφορούσε το σημείο όπου θα στηνόταν ο ανδριάντας Καραμανλή. Ο Παπαγεωργόπουλος επέμενε στην Πλατεία Αριστοτέλους, στο πλακόστρωτο πάνω από τη Μητροπόλεως, μεταξύ του «Ολύμπιον» και του «Ηλέκτρα Παλλάς». Η αντιπολίτευση αντιδρούσε, με το επιχείρημα ότι δεν είναι δυνατόν να στηθεί ο,τιδήποτε στον άξονα της Αριστοτέλους, διότι θα ακύρωνε τον ανοιχτό ορίζοντα και την προοπτική ως απέναντι στον Όλυμπο, επομένως την ίδια τη φιλοσοφία του σχεδιασμού της Αριστοτέλους από τον Εμπράρ. Ακόμη και το άγαλμα του Αριστοτέλη (σσ: δασκάλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου), έλεγε η τότε αντιπολίτευση, είχε στηθεί στην άκρη της πλατείας, σε καθήμενη στάση, ακριβώς για να αναδεικνύονται τα περιστύλια και η προοπτική της. Τελικά, ο ανδριάντας του Καραμανλή στήθηκε στη Νέα Παραλία, απέναντι από το καινούριο δημαρχείο, μια ανάσα από τον έφιππο Αλέξανδρο, κατά τη διάρκεια μιας παράδοξης τελετής, με τους Παπαγεωργόπουλο και Μπουτάρη να έχουν γυρίσει μουτρωμένοι τις πλάτες.

Οι καιροί αλλάζουν, όμως τα αγάλματα επιμένουν στη Θεσσαλονίκη. Πρόσφατα, ο Ιβάν Σαββίδης χρηματοδότησε την κατασκευή ενός αγάλματος της δούκισσας της Ρωσίας Όλγας Κονσταντίνοβνα. Επέβαλε στον – δήμαρχο πια– Γιάννη Μπουτάρη την τοποθέτησή του σε μια αλέα επί της οδού Βασ. Όλγας. Το άγαλμα μεταφέρθηκε νύχτα στη Θεσσαλονίκη και τοποθετήθηκε σχεδόν εν κρυπτώ. Κανείς δεν αντέδρασε, πλην ελάχιστων στο δημοτικό συμβούλιο.

Η πόλη δεν χρειαζόταν ακόμη ένα άγαλμα. Από τα στοιχεία που παρέθεσε στο VICE η Διεύθυνση Αρχιτεκτονικού, σε δρόμους, πλατείες και παρτέρια, μόνο του κεντρικού δήμου, υπάρχουν 96 γλυπτά, με τη σημείωση ότι ο αριθμός αφορά την καταμέτρηση ως το 2010, καθώς «έκτοτε η απογραφή δεν αναθεωρήθηκε».

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες από τα Σκόπια:

Φωτογραφίες από τη Θεσσαλονίκη:

Περισσότερα από το VICE

Ο Αγγελιοφόρος του Άρη Βελουχιώτη στην Ήπειρο Μιλάει για τις Μέρες του Δίπλα στον Καπετάνιο

Ο Χρήστος Ρούσσος Σκότωσε τον Σύντροφό του και Έζησε 15 Χρόνια στη Φυλακή με Κινηματογραφικούς Έρωτες

«Είμαστε Τρελοί κι Ευτυχισμένοι»: Μια Γερή Φωτογραφική Βουτιά στα Εξάρχεια του 1980