«Στο Καστρί είχε συγκεντρωθεί πολύς κόσμος. Μέσα στο σπίτι επικρατούσε το αδιαχώρητο. Κατευθύνθηκα προς το γραφείο και συγχάρηκα θερμά και με συγκίνηση τον Ανδρέα (…) Κάθισα σε μία καρέκλα απέναντι του. Αστειευόταν με όλους, γελούσε, έδειχνε ευχαριστημένος, ξένοιαστος, ανέφερε στιγμιότυπα της προεκλογικής εκστρατείας και μιλούσε για το τι έπρεπε να γίνει, από την επομένη κιόλας. Ήταν μία ατμόσφαιρα όπου επικρατούσε χαρά και όπου ο καθένας εκφραζόταν αυθόρμητα, χωρίς σκοπιμότητες». Με αυτά τα λόγια, στις 18 Οκτωβρίου 1981, ο Κώστας Σημίτης περιγράφει την κορυφαία στιγμή στην πολιτική ζωή του συντρόφου του, Ανδρέα Παπανδρέου. Είναι η νίκη της «Αλλαγής», που άλλαξε την σύγχρονη ελληνική ιστορία.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Πριν γίνει ο ηγέτης που πολλοί λάτρεψαν και άλλοι τόσοι μίσησαν, ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένας απλός άνθρωπος, με τα πάθη και τις αδυναμίες του. Λιγότερο γνωστές πτυχές από τη ζωή του Ανδρέα επιχειρεί να διηγηθεί στο νέο του βιβλίο «Ανδρέας Παπανδρέου: Μεγάλες Προσδοκίες» ο Θάνος Βερέμης, Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όπως λέει, «πάντα ήθελα να γράψω ένα βιβλίο για τον Ανδρέα. Ανήκω στη γενιά που έζησε τόσο τον ίδιο, όσο και τις συνέπειες των πολιτικών του. Μέσα από τη συγγραφή θέλησα να καταλάβω βαθύτερα τι είναι αυτό το περίεργο φαινόμενο που λέγεται Ανδρέας Παπανδρέου».Διαβάστε: Ο Άνθρωπος που Ζωντάνεψε Ξανά την Άφιξη του Ανδρέα Παπανδρέου με Φιγούρες Playmobil
Ένας έξυπνος άνθρωπος με καταθλιπτικές τάσεις
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ένα ευαίσθητο παιδί που δεν βίωσε την πατρική στοργή
Όταν γεννιέται ο Ανδρέας, ο πατέρας του Γεώργιος είναι ένας νέος και φιλόδοξος πολιτικός. Υπηρετεί ως γενικός διοικητής των νήσων του Αιγαίου. Θα περίμενε κανείς ότι το αστικό οικογενειακό πλαίσιο θα εξασφάλιζε ήρεμα παιδικά χρόνια στον πρωτότοκο γιο της οικογένειας Παπανδρέου. Όμως η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. «Οι πρώτες αναμνήσεις και εμπειρίες του μικρού Ανδρέα ήταν σκληρές. Ο χαρισματικός πολιτικά Γεώργιος δεν ήταν φτιαγμένος για τις χαρές της οικογένειας και σύντομα έφυγε από το σπίτι. Ο Ανδρέας ήταν τότε γύρω στα πέντε και η απουσία του πατρικού προτύπου επρόκειτο να τον σημαδέψει έντονα στη μετέπεια προσωπική και πολιτική ζωή του, αφού εκεί θα π αναζητούσε όσα δεν του πρόσφερε ο πατέρας του», λέει ο κ. Βερέμης.«Τα σύντομα ταξίδια του στην Αθήνα συνοδεύτηκαν από κάποια ψυχοσωματικά προβλήματα»
«Κύριε πρόεδρε, θα μου σκίσετε τις κάλτσες»
«Δεν αγαπούσε τις τέχνες, τα γράμματα, την ποίηση. Ήταν ένας σκληρός τεχνοκράτης»
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Μυημένος από μικρός στις μαρξιστικές ιδέες, ο Ανδρέας τρέφει από νωρίς μέσα του έναν έντονο ριζοσπαστισμό. Όπως γράφει ο Μιχάλης Μακράκης στο βιβλίο Το Ξεκίνημα, ο Ανδρέας εκδίδει στα 15 του χρόνια με τη βοήθεια άλλων συμμαθητών του στο Κολλέγιο Αθηνών ένα περιοδικό με έντονη σοσιαλιστική ρητορική. Το περιοδικό κυκλοφορεί στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά και θέτει σε κίνδυνο το σχολείο, μιας που μπορεί εύκολα να κατηγορηθεί για συνεργασία με τους αριστερούς. «Το Κολλέγιο Αθηνών έχει τότε διευθυντή τον φιλελεύθερο αμερικανό Homer Davis», λέει ο Θάνος Βερέμης. «Κατά τη διάρκεια της θητείας του, βρήκαν καταφύγιο στο Κολλέγιο Αθηνών πολλοί αριστεροί που εκδιώκονταν από το δημόσιο σχολείο. Όταν το περιοδικό, που θεωρήθηκε κομμουνιστικό, έπεσε στα χέρια του διευθυντή, αυτός επισκέφθηκε αμέσως τον Γεώργιο Παπανδρέου και οι μαθητές τιμωρήθηκαν. Όμως ο κίνδυνος να φυλακιστεί ο Ανδρέας για τις πολιτικές του ιδέες, οι οποίες στα φοιτητικά του χρόνια κινήθηκαν προς την κατεύθυνση των τροτσκιστών, ήταν μεγάλος και έτσι ο πατέρας του αναγκάστηκε να τον στείλει στην Αμερική».
Ο απολιτίκ Ανδρέας
«Ανδρέα, θα μας καταστρέψεις. Οι Έλληνες είναι συντηρητικοί και θέλουν πατρίδα, θρησκεία και οικογένεια»
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ο Ανδρέας επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα μετά από απαίτηση του πατέρα του. Λίγο οι τύψεις για τα δύσκολα παιδικά χρόνια, λίγο η λαχτάρα του Γεωργίου Παπανδρέου να ζήσει τα εγγόνια του στη δύση της ζωής του, οδηγούν τον Γέρο της Δημοκρατίας στην απόφαση να χρίσει τον πρωτότοκο Ανδρέα πολιτικό του διάδοχο. Ήξερε ότι αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να τον κρατήσει στην Ελλάδα. Στις εκλογές του 1963, ο Ανδρέας θέτει υποψηφιότητα στην Πάτρα και τελικά, όπως έλεγε το λογοπαίγνιο του πατέρα του, «επαναπατρίστηκε». Ο κ. Βερέμης λέει ότι «ο Γεώργιος κατάφερε να φέρει τον γιο του στην Ελλάδα χάρη στη βοήθεια του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Η συγκυρία για συνεργασία μεταξύ των δύο πολιτικών ήταν ευνοϊκή, αφού ο Καραμανλής ήθελε να χτίσει μία γέφυρα επικοινωνίας με την Ένωση Κέντρου, για να αντιμετωπίσει την αντιπολίτευση της ΕΔΑ».
Αυτή ήταν η αρχή μίας πολιτικής καριέρας που θα άλλαζε τη ζωή του Ανδρέα και της χώρας. Από την ακραία ρητορική κατά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, ο Πατρινός οικονομολόγος σύντομα θα υιοθετούσε την realpolitik και τον ρεαλισμό. «Έκτοτε ο Ανδρέας έβλεπε τον κόσμο με τον αμερικανικό πραγματισμό. Δεν αγαπούσε τις τέχνες, τα γράμματα, την ποίηση. Ήταν ένας σκληρός τεχνοκράτης. Ήξερε ποιο ήταν το πνεύμα της εποχής, τι ήθελε να ακούσει ο λαός. Είχε ουσιαστικά καταλάβει τη λογική του Thomas Jefferson, ενός από τους πατέρες του αμερικανικού έθνους. Ο Jefferson, ένας πανέξυπνος και μορφωμένος άνθρωπος, έλεγε ότι το πρότυπο της Αμερικής δεν είναι ο πρώτος και ο άριστος, αλλά ο μικρός καθημερινός άνθρωπος. Φαίνεται οξύμωρο να το λέει αυτό ένας άνθρωπος που μιλά πέντε γλώσσες. Όμως ήξερε τι έλεγε, διότι αυτός ο μέσος άνθρωπος ήταν η πλειοψηφία της αμερικανικής κοινωνίας που θα στρεφόταν κατά της βρετανικής αριστοκρατίας, είτε αυτή βασιζόταν στην καταγωγή, είτε στην ευφυΐα. Αυτό ακριβώς έκανε και ο Ανδρέας. Στόχευσε στον πολυπληθή παρανομαστή του μικρομεσαίου οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά Έλληνα, που είχε μείνει έξω από το πολιτικό σύστημα. Του είπε ότι ήταν αδικημένος απέναντι στην ολιγαρχία, είτε αυτή ήταν οι πλούσιοι και μορφωμένοι είτε οι αριστοκράτες. Ο Ανδρέας εφάρμοσε το αμερικανικό marketing και προσπάθησε να κατακτήσει την πλειοψηφία που θα του εξασφάλιζε την εξουσία», λέει ο Θάνος Βερέμης.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
H ικανότητα του Ανδρέα να αγγίζει με μία λαϊκιστική ρητορική τους πολλούς, συνδυάστηκε με πολιτικές θέσεις που έδειχναν να ικανοποιούν τον ψηφοφόρο κάθε ιδεολογικής τοποθέτησης. Τον λάτρευαν οι μαρξιστές, όταν έλεγε ότι το ΠΑΣΟΚ «στηρίζεται στην αρχή ότι πρέπει να περάσουμε πέρα από τον καπιταλισμό, σε σοσιαλιστικό μετασχηματισμό». Τον λάτρευαν οι επικριτές του υπαρκτού σοσιαλισμού, όταν έλεγε ότι το ΠΑΣΟΚ είναι μαρξιστικό κόμμα, υπό την έννοια «της αποδοχής της μαρξιστικής μεθόδου ανάλυσης των κοινωνικών φαινομένων» και όχι την «αποδοχή δογμάτων ή την χρήση εξτρεμιστικής ορολογίας». Ικανοποιούσε τους δεξιούς, όταν σε μία εθνικιστική έξαρση καλούσε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να βυθίσει το Χόρα και αργότερα υιοθετούσε τη σκληρή πολιτική του «μη διαλόγου» απέναντι στην Τουρκία. Και φυσικά ικανοποιούσε την πλειοψηφία των ψηφοφόρων όταν έδινε οικονομικές υποσχέσεις.«Έτρεφε μία πραγματική κακία για τους ανταγωνιστές του. Ο Ανδρέας δεν ήταν ο πολιτικός που θα μιλούσε φιλικά εκτός Βουλής»
«Ποιος είσαι εσύ που λες κακό λόγο για τον γίγαντα Ανδρέα;»
«Ο Καραμανλής, αυτός ναι, μπορεί να είναι δεξιός αλλά είναι ένας σημαντικός πολιτικός της νεότερης Ελλάδας»
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Με αυτόν τον Έλληνα, ο Ανδρέας υπέγραψε συμβόλαιο που τον διατήρησε στην εξουσία για πάνω μία δεκαετία. Ο λαός τον λάτρεψε. «Και συνεχίζει να τον λατρεύει», προσθέτει ο Θάνος Βερέμης. «Μία μέρα, ένας ηλικιωμένος κύριος με έπιασε και μου είπε: "Ρε, ποιος είσαι εσύ που βγαίνεις στην τηλεόραση και λες τον Ανδρέα λαϊκιστή; Ποιος είσαι εσύ που λες κακό λόγο για αυτόν τον γίγαντα; Ένα τίποτα είσαι". Για πολλούς ο Ανδρέας παραμένει εικόνισμα».Σε αντίθεση με τον Γεώργιο Παπανδρέου, «ο Ανδρέας συνδεόταν συναισθηματικά με τις γυναίκες. Ο πατέρας ήθελε απλώς να τους "βάλει χέρι", όμως ο γιος ήταν "ερωτευμένος". Λόγω του ελλείμματος στοργής από την πατρική σχέση, ο Ανδρέας είχε ανάγκη αγάπης και στοργής από τη γυναίκα-τροφό. Του άρεσε να γοητεύει τις γυναίκες και να γοητεύεται από αυτές. Ο λαός και οι γυναίκες φαίνεται πως κάλυψαν ένα συναισθηματικό κενό στην ψυχή του Ανδρέα που αναζητούσε εναγωνίως θαυμασμό και αποδοχή», λέει ο Θάνος Βερέμης και αναφέρει ένα περιστατικό από την προσωπική ζωή του πολιτικού: «Πριν από τις εκλογές του 1981, ο Ανδρέας συνδέθηκε συναισθηματικά με μία γυναίκα, με την οποία ανέπτυξε παράλληλη σχέση. Είναι η εποχή που η ελληνική κοινωνία ήταν συντηρητική και δεν αποδεχόταν ακόμη τον γυναικά ηγέτη. Έτσι ο Μένιος Κουτσόγιωργας τον πιάνει και του λέει: "Ανδρέα, θα μας καταστρέψεις. Οι Έλληνες είναι συντηρητικοί και θέλουν πατρίδα, θρησκεία και οικογένεια". Με τα πολλά, ο Ανδρέας απομακρύνεται από τη σχέση και πέφτει σε κατάθλιψη. Συνεργάτες του τον περιγράφουν λυπημένο, απαρηγόρητο και αξύριστο να κάθεται με τις πιτζάμες του και να βλέπει όλη μέρα τηλεόραση. Ο Ανδρέας ήταν πολύ συναισθηματικός με τις γυναίκες. Με εξαίρεση τη Λιάνη, καμία γυναίκα του δεν ήταν εντυπωσιακή με την έννοια της σεξοβόμβας. Αυτό μάλλον δείχνει ότι πάνω από όλα είχε ανάγκη τον συναισθηματικό δεσμό».
Λαός και γυναίκες: Οι δύο έρωτες του Ανδρέα
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
VICE Video: Το Μπλοκάκι
Μάλιστα, ο Ανδρέας είχε δείξει κατά καιρούς μία περιφρόνηση για την προσέγγιση των γυναικών αλά Γεώργιος Παπανδρέου. «Ο Διαμαντής Πεπελάσης, που για 15 χρόνια έζησε με τον Ανδρέα στην Αμερική, έχει πει για τη σχέση του με τις γυναίκες: "Όταν του έδειχνα γυναίκες στο δρόμο και του έλεγα "τι είναι αυτό, τι είναι τούτο', εκείνος μου απαντούσε: "Έλα ρε Διαμαντή, εσύ ακόμα εκεί είσαι; Με αυτά ασχολείσαι;", λέει ο Θάνος Βερέμης.Αν ο Ανδρέας δεν μπορούσε να διαχειριστεί κάτι, αυτό ήταν η πηγαία αντιπάθειά του προς τους πολιτικούς του αντιπάλους. «Δεν μπορούσε να διαχειριστεί την αντιπαλότητα και έτρεφε μία πραγματική κακία για τους ανταγωνιστές του. Ο Ανδρέας δεν ήταν ο πολιτικός που θα μιλούσε φιλικά εκτός Βουλής. Όποιος δεν τον αγαπούσε ή του πήγαινε κόντρα, τον μισούσε με πάθος και έπρεπε να τον εξοντώσει. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, στον οποίο δεν συγχώρεσε ποτέ την αποστασία του '65 και το εξέφραζε αυτό σε κάθε ευκαιρία. Από την άλλη, έτρεφε μία πραγματική συμπάθεια για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Όταν κάποτε τον ρώτησα: "Τι γνώμη έχετε για τον Καραμανλή;", μου απάντησε χωρίς να το σκεφτεί: "Ο Καραμανλής, αυτός ναι, μπορεί να είναι δεξιός αλλά είναι ένας σημαντικός πολιτικός της νεότερης Ελλάδας, ξεχωρίζει"», λέει ο κ. Βερέμης.Ο Ανδρέας Παπανδρέου διακόπτει -like a boss- την ομιλία του πολιτικού του αντιπάλου Κωνσταντίνου Μητσοτάκη για το σκάνδαλο Κοσκωτά.
Μάλιστα, ο Ανδρέας είχε δείξει κατά καιρούς μία περιφρόνηση για την προσέγγιση των γυναικών αλά Γεώργιος Παπανδρέου. «Ο Διαμαντής Πεπελάσης, που για 15 χρόνια έζησε με τον Ανδρέα στην Αμερική, έχει πει για τη σχέση του με τις γυναίκες: "Όταν του έδειχνα γυναίκες στο δρόμο και του έλεγα "τι είναι αυτό, τι είναι τούτο', εκείνος μου απαντούσε: "Έλα ρε Διαμαντή, εσύ ακόμα εκεί είσαι; Με αυτά ασχολείσαι;", λέει ο Θάνος Βερέμης.
«Ο Ανδρέας μισούσε με πάθος»
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ναι στον Άκη, όχι στον Σημίτη
«Ο Ανδρέας ήθελε να ελέγχει τους πάντες»
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Από την άλλη, «ο Ανδρέας δημιούργησε έναν λαϊκισμό που έμεινε στην Ελλάδα και μετά τον θάνατό του. Προσπαθώντας να αναδειχθεί μέσα από τον μικρό άνθρωπο, του έδειξε υπερβολική προσοχή και του έμαθε ότι μπορεί να αισθάνεται ξαφνικά κυρίαρχος, επειδή απλώς το θέλει. Του έμαθε ότι αυτός πρέπει να είναι ο μέσος όρος της κοινωνίας και όχι ο "βλάκας" που σπούδασε και δούλεψε σκληρά για να πετύχει», λέει ο κ. Βερέμης.Η ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης.
«Τσοβόλα, δώσ' τα όλα»
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Σχετικά με τα παραπάνω χαρακτηριστικά που μάλλον καλλιεργήθηκαν από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, ο Θάνος Βερέμης αναφέρει ότι «ένα από τα λάθη του Ανδρέα ήταν ότι παρείχε στο μέσο Έλληνα κακή πολιτική παιδεία και κολάκευσε στον λαό τα στοιχεία που δεν έπρεπε ποτέ να έχει κολακεύσει. Την περίοδο της επικράτησης του ΠΑΣΟΚ, κατασκευάστηκε ο μύθος ότι η δημοσιονομική σταθεροποίηση δεν ήταν παρά μία ακόμη μορφή καταπάτησης των λαϊκών δικαιωμάτων. Η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ διέδιδε ότι η ανεξέλεγκτη αγορά υπήρξε το κόλπο των νεοφιλελεύθερων για να υπονομεύσουν τη μεγάλη αλλαγή».«Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» - αντιπαράθεση μεταξύ Ανδρέα Παπανδρέου και Κωνσταντίνου Καραμανλή στη ΒουλήΗ δύση του Ανδρέα Παπανδρέου ξεκινάει στα τέλη της δεκαετίας του '80. Ο γιος του Ανδρέα, Νίκος Παπανδρέου, έχει γράψει για εκείνη την εποχή: «Από το 1989 και μετά, κάτω από το βάρος των κατηγοριών περί διαφθοράς για το θέμα Κοσκωτά, με τους πρώην πολιτικούς φίλους να τον αποφεύγουν, με το θορυβώδες και πολιτικά ακριβό διαζύγιο και τον ψυχολογικά φθοροποιό γάμο, ο Ανδρέας απομονώνεται από τους δικούς του. Όσο προχωράει στη νέα του έγγαμη ζωή, όλο και περισσότερο θα μετανιώνει».Το τέλος του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν αμφιλεγόμενο. Χωρίς να εξαρτάται πια από τα σχόλια και τη γνώμη των άλλων, ακολούθησε χωρίς φόβο αλλά με πολύ πάθος τον δρόμο πλάι στη Δήμητρα Λιάνη-Παπανδρέου. Έγινε η ελληνική εκδοχή του Silvio Berlusconi, η οποία ωστόσο ήταν καταβεβλημένη από τα γηρατειά και δεν θύμιζε σε τίποτα τον παλιό ανίκητο Ανδρέα, που πλέον υπέγραφε χαρτιά και διατάγματα για δύο ώρες και μετά γυρνούσε σπίτι για να δει γουέστερν. «Ο Ανδρέας έγινε αυτό που οι περισσότεροι Έλληνες ήθελαν να γίνουν, αλλά συχνά ντρέπονταν να παραδεχτούν ακόμη και στον εαυτό τους. Ήταν αρκετά έξυπνος για να καταλάβει ότι οι Έλληνες τον ήθελαν γκομενιάρη, μάγκα, σκληρό, έναν πολιτικό που τα βάζει με τους ισχυρούς. Έτσι έφτιαξε αυτήν την εικόνα, η οποία ωστόσο δεν ήταν ο πραγματικός Ανδρέας. Για να κατακτήσει την αγάπη και την αποδοχή του λαού, ο Ανδρέας έγινε κάτι σαν το changeling, το μυθικό ζώο που κατά τη βρετανική παράδοση αλλάζει συνεχώς μορφή ανάλογα με την περίσταση, με αποτέλεσμα κανείς να μην ξέρει πώς πραγματικά είναι. Ο Ανδρέας έγινε ο απόλυτος Ρωμιός για τους Ρωμιούς, το όνειρο κάθε Έλληνα, με πολλά πρόσωπα για να ικανοποιεί τους πάντες. Ήταν ένα φαινόμενο ανεπανάληπτο στην ελληνική πραγματικότητα, που δεν ξέρουμε αν ποτέ θα επαναληφθεί».Ακολουθήστε τον Θοδωρή Χονδρόγιαννο στο Facebook και το Twitter.Περισσότερα από το VICE«Να Πάρετε τους Πρόσφυγες στα Σπίτια σας» - Μια Οικογένεια Ανέργων τούς ΠήρεΤο Χθεσινό Facebook Live του Παναγιώτη Χατζηστεφάνου Ήταν μια Όαση Μέσα στο Καθωσπρέπει Ελληνικό ΊντερνετΟ Φλοριάν Μάρκου Eίναι ο Αλβανός Βασιλιάς των Ρινγκ από τη Θεσσαλονίκη