Maximón: O Διαβολικός Θεός των Μάγια που Λατρεύουν στη Γουατεμάλα

Ένας βωμός για τον Maximón στο Santiago Atitlan, στη Guatemala. Όλες οι φωτογραφίες ανήκουν στον συγγραφέα.

Αναλόγως  ποιον θα ρωτήσετε, ο Maximón μπορεί να είναι είτε ο Σατανάς, είτε ένας καθολικός άγιος, είτε ένα απομεινάρι της προ-αποικιακής θρησκείας των Μάγια. Ωστόσο, όλοι συμφωνούν τουλάχιστον ως προς το τι μοιάζει: Είναι ένας κομψός μυστακοφόρος κύριος με μαύρο κοστούμι και σομπρέρο. Είναι πάντα αναγνωρίσιμος, γιατί μονίμως καπνίζει ένα τσιγάρο ή μεγάλο πούρο και οι χώροι λατρείας του είναι γεμάτοι με αναμμένα κεριά, μπουκάλια ρούμι ή  αλκοολούχο ποτό Quetzalteca, και άλλες προσφορές από ικέτες του.

«Είναι φίλος με τους αγίους», λέει για τον Maximón ένας ηλικιωμένος Μάγια που ονομάζεται Πάμπλο, καθώς διασχίζουμε μια σειρά από σκοτεινά, στενά, καπνισμένα σοκάκια στο δρόμο για το σπίτι της θεότητας, στην παραλίμνια πόλη του Santiago Atitlan, στη νότια Γουατεμάλα.

Το Santiago Atitlan είναι το μέρος όπου η λατρεία του Maximón [προφέρεται Ma-shi-mon στις διαλέκτους των Μάγια] παίρνει την πιο αρχαία και αυτόχθονα μορφή. Εκεί σπάνια -σχεδόν ποτέ δεν αναφέρονται σε αυτόν ως San Simon, όπως τον αποκαλούν πολλοί Καθολικοί. Το άγαλμα του θεού φυλάσσεται από μια ομάδα ανδρών που αναλαμβάνουν εκ περιτροπής τη στέγαση του. Κάθε χρόνο μια διαφορετική ιδιωτική κατοικία μετατρέπεται σε καταφύγιο του Maximón.

Μια που ο Maximón αποτελεί απομεινάρι μιας παλιάς πίστης αλλά και φιγούρα που λατρεύεται από πολλούς Καθολικούς, οι βωμοί του είναι γεμάτοι με όλα τα είδη αντικρουόμενων εικόνων, όπως εικόνες της Παναγίας, αλλά και ταριχευμένων ζώων που κρέμονται από το χαμηλό ταβάνι. Οι ιερείς, που μιλούν για αυτόν στη διάλεκτο Tz'utujil των Μάγια, παραμένουν συνεχώς μεθυσμένοι με Quetzalteca (ένα απαραίτητο μέρος της διαδικασίας) και η ατμόσφαιρα είναι αποπνικτική, γεμάτη με καπνό από πούρα και τσιγάρα.

Την ημέρα που επισκέφθηκα το Santiago Atitlan, δύο εντελώς μεθυσμένοι σαμάνοι,  ντυμένοι με τις παραδοσιακές φορεσιές των αυτοχθόνων, γονάτισαν και στις δύο πλευρές ενός ανθρώπου που ήταν «άρρωστος στο κεφάλι», σύμφωνα με τον Pablo. Χειρονομούσαν άγρια ανάμεσα σε μικρά μπουκάλια Quetzalteca που βρίσκονταν διάσπαρτα στο πάτωμα, εκλιπαρώντας το θεό τους να θεραπεύσει τον ικέτη του.

Σκηνές όπως αυτή είναι ο λόγος που η Καθολική Εκκλησία έχει αρκετά κακή γνώμη για τον Maximón. «Είναι ο διάβολος», δήλωσε πρόσφατα ο ιερέας Hugo Estrada στην εφημερίδα Prensa Libre της Γουατεμάλας.

Ο Abelardo Ruiz Perez, ένας ηγέτης της Αρχιεπισκοπής της Solala, μιας περιοχής κοντά στο Santiago Atitlan που αποτελεί το σπίτι πολλών ιθαγενών, είπε πως ο «Μaximón είναι ένα από τα σοβαρότερα φαινόμενα θρησκευτικής διαφθοράς. Μόνο ο Θεός μπορεί να γνωρίζει την καταστροφή των ψυχών και των σωμάτων».

Η Εκκλησία θεωρεί επίσημα τις προσευχές προς τον Maximón ως μαγεία, ενώ μεταξύ της χριστιανικής κοινότητας κυκλοφορούν άγριοι, αποτρόπαιοι αστικοί μύθοι σχετικά με το ποίμνιό του -αν και πολλοί από τους οπαδούς του Maximón είναι Καθολικοί που τον θεωρούν άγιο (ή όπως τον αντιλαμβάνεται ο Pablo, τουλάχιστον ως μέλος του κοινωνικού κύκλου των αγίων).

Πιστοί του Maximón μπροστά από το άγαλμά του, στο San Andrés Itzapa.

Η λατρεία του Maximón πιστεύεται ότι είχε αρχίσει κάπου κοντά στην κατάκτηση από τους Ισπανούς και από τότε έχει αυξηθεί στην Κεντρική Αμερική, ενώ άπλωνε τις ρίζες του ο Καθολικισμός. Ο χαρακτηρισμός του Maximón ως αγίου των Καθολικών από πολλούς λάτρεις του, είναι μια κλασική περίπτωση θρησκευτικής ανάμειξης. Ο San Simon έχει επιτρέψει σε πολλούς Μάγια να κρατήσoυν ανέπαφες τις παραδοσιακές τελετές και τα φάρμακα, ενώ εξακολουθούσαν να συμμετέχουν στην κυρίαρχη θρησκεία των αποίκων. Όχι τυχαία, η λατρεία του Maximón δίνει στους ανθρώπους έναν τρόπο για να προσευχηθούν για κοσμικά αγαθά (μια πρακτική που συνήθως δεν εγκρίνεται από τον Χριστιανισμό), ενώ καπνίζουν πούρα και πίνουν ρούμι.

Βεβαίως, οι προσευχές προς τον Maximón θα μπορούσαν να θεωρηθούν αρκετά δαιμονικές. Η Oracion del Puro («Προσευχή Αγνότητας'» ή «Προσευχή του Πούρου»), η οποία πιστεύεται ότι χορηγεί ατομική προστασία, αρχίζει με μια δυσοίωνη επίκληση: «Σε εξορκίζω με αγνότητα, στο όνομα του Σατανά, του Luzbel και του Εωσφόρου… Σκυλιά γαυγίζουν, γάτες αλυχτούν, παιδιά κλαίνε και έτσι όπως κατέκτησες την καρδιά του πατέρα σου και της μητέρας σου, έτσι θα έχεις κατακτήσει την καρδιά του [τάδε] για μένα, έτσι ώστε να βγω να τραγουδήσω σε όλες τις περιοχές, μέχρι την έβδομη περιοχή».

Κυρίως, όμως, ο Maximón είναι λιγότερο διάβολος, παρά συναλλακτικός θεός. Ο Oracion de las Siete Velas («Ο Λόγος των Επτά Κεριών»), ένα σημαντικό κείμενο για τους οπαδούς του Maximón, απαριθμεί όλα τα διαφορετικά πράγματα που μπορούν να του ζητήσουν. Τα πράσινα κεριά συνδέονται με τις Τετάρτες και τον πλανήτη Ερμή και φέρνουν ελπίδα, κυριαρχία πάνω σε ένα αγαπημένο πρόσωπο, ένα καλό αποτέλεσμα σε μια επιχειρηματική διαπραγμάτευση, την απασχόληση ή το λαχείο, τη θεραπεία για κάποιο κακό ή από κακές επιρροές και την εξορία των κακών πραγμάτων. «Τα μαύρα κεριά από την άλλη, συνδέονται με τα Σάββατα και τον Δία και καίγονται για να συγχύσουν τον εχθρό, τους αμφισβητίες, τους φθονερούς και τους προδότες, αλλά και για να διώξουν έναν κακό γείτονα και τις κακές γλώσσες».

Οι σαμάνοι καίνε αντικείμενα προς τιμήν του Maximón, έξω απ' τον ναό του, στο San Andrés Itzapa.

Η λατρεία του Maximón διαφέρει πολύ από άτομο σε άτομο και από τόπο σε τόπο. Tο San Andrés Itzapa είναι μια πόλη που δεν απέχει πολύ από το Santiago Atitlan, βαθιά ξετρελαμένη με το θεό, αλλά αντί να διατηρούν κατοίκον ιερά, οι κάτοικοι κατασκεύασαν ένα τεράστιο ναό για τον Maximón, στο ακριβώς αντίθετο από την Καθολική εκκλησία άκρο της πόλης.

Είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς ναούς του Maximón στην περιοχή -οι άνθρωποι ταξιδεύουν από όλόκληρη τη Γουατεμάλα, το Μεξικό, το Ελ Σαλβαδόρ και το Μπελίζ για να κάψουν προσφορές προς το θεό. Μπροστά, σαμάνοι βάζουν φωτιά σε σωρούς από λουλούδια, καλαμπόκι και κεριά σε δημόσιες θυσίες κάθε μέρα. Κοντά του υπάρχει μια καντίνα, όπου οι προσκυνητές μπορούν να αγοράσουν διάφορα χρωματιστά κεριά, μπουκάλια Quetzalteca και πούρα. Μια επιγραφή μεταφέρειένα μήνυμα από τον Maximón: Σε αυτό το ιερό, δεν επιτρέπεται η αρνητικότητα. «Σε παρακαλώ να μην έρχεσαι σε μένα με μια χούφτα κεριά για να ζητήσεις το κακό εναντίον του αδελφού σου, επειδή η ζημιά που ζητάς γι 'αυτόν θα δοθεί σε εσένα», λέει. «Μην σπαταλάς τον χρόνο μου ερχόμενος ντυμένος σαν πρόβατο, αν από μέσα είσαι λύκος».

Οι προσκυνητές κάνουν ουρά από τη μία πλευρά της κυρίως αίθουσας του ναού και σιγά σιγά να ανεβαίνουν στο βωμό, όπου αφήνουν ρούμι, ψωμί, Quetzalteca, πούρα ή χρήματα. Οι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με χριστουγεννιάτικα σχοινιά (εξάλλου είναι η εποχή τους), και πολύχρωμα κεριά καλύπτουν σειρές από απλά μεταλλικά τραπέζια. Κατά την επίσκεψή μου, μια μπάντα mariachi εκτελούσε ύμνους προς τον Maximón ή San Simon -τα ονόματα εδώ εναλλάσσονται.

Μέσα στον ναό, στο San Andrés Itzapa.

Εκείνοι των οποίων οι προσευχές έχουν απαντηθεί αγοράζουν ανάγλυφες πλάκες οι οποίες θα κρεμαστούν στο ναό. Αυτές οι πλάκες συνήθως περιλαμβάνουν τα ονόματα των ικετών, τον τόπο από όπου έρχονται και το τι ζήτησαν. Τιμούν όλα τα είδη χάρης: Βοήθεια στην αγάπη, καλή υγεία και επιχειρηματική επιτυχία. Το «σας ευχαριστώ για τα χρήματα» τείνει να είναι δημοφιλές, όπως και το «σας ευχαριστώ για τη νέα μοτοσικλέτα San Simon».

O Τύπος της Γουατεμάλας έχει ισχυριστεί ανεπίσημα ότι η λατρεία του Maximón έχει μειωθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης των ευαγγελικών εκκλησιών, αλλά αυτό είναι δύσκολο να μετρηθεί με βεβαιότητα. Σε κάθε περίπτωση, ο Μaximón αποτελεί ακόμα ένα ισχυρό σχήμα στο Santiago Atitlan και το San Andrés Itzapa. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί: Η κυβέρνηση της Γουατεμάλας αποδεικνύεται ανίκανη να θέσει τέλος στη φτώχεια, τη διαφθορά και τη βία που μαστίζει τη χώρα και ο Ιησούς δεν είναι ακριβώς ο άνθρωπός σου όταν χρειάζεσαι μια νέα μοτοσικλέτα. Ο Maximón είναι ένας χρήσιμος ψυχολογικός αγωγός για πολλούς ανθρώπους που θέλουν να εκφράσουν την επιθυμία να βελτιώσουν τη ζωή τους.

Τελικά, η πτυχή της μαύρης μαγείας βοηθά επίσης. Ένας κάτοικος του Santiago Atitlan, ο Marcos Lopez, εξήγησε στον Prensa Libre γιατί πολλοί φοβούνται να απαλλαγούν από τα προσωπικά τους αγάλματα του Maximón: «Αλήθεια ή όχι, εδώ θεωρείται ότι αν σταματήσεις τη λατρεία, μπορεί να έρθει δυστυχία. Άλλοι πιστεύουν ότι τίποτα δεν θα συμβεί. Για να είσαι ασφαλής, όμως, καλύτερα να τον αφήνεις σε ησυχία».