Ο Άνθρωπος Προκαλεί την Έκτη Μαζική Εξαφάνιση των Ειδών

Σκέφτεσαι ότι δεν έχεις κανέναν λόγο να ασχοληθείς με την εξαφάνιση των ειδών, -αν το σκέφτεσαι. Οι νεοσσοί πιγκουίνοι ή η εξάλειψη των άλμπατρος, είναι τόσο έξω από εσένα και στην τελική έχεις και πιο σημαντικά πράγματα στο μυαλό σου: λίγο το καλοκαίρι που έφυγε χωρίς να το πάρεις χαμπάρι, λίγο ο πανικός του αν θα σε φτάσουν τα λεφτά για να πληρώσεις τους λογαριασμούς, λίγο οι φίλοι που ολοένα και μειώνονται διότι μεταναστεύουν στο εξωτερικό, και κάπως έτσι δεν μένει καιρός για δαρβινίστικες ανησυχίες. Έτσι κι αλλιώς, όταν το θυμάσαι κάνεις ανακύκλωση και έχεις κάνει και like στην σελίδα του PETA στο Facebook. Έκλεισες με το θέμα περιβάλλον. Ή, κάπως έτσι πάει το story που λες στον εαυτό σου.

Η πραγματικότητα όμως είναι ότι δεν κατοικείς μόνο σου σ' αυτόν τον πλανήτη κι ότι δεν είσαι άμοιρος των όσων συμβαίνουν εδώ. Ο τρόπος που ζούμε, επηρεάζει τις ζωές όλων των οργανισμών κι ας έχουμε ξεχάσει τα πάντα για την 'αλυσίδα' που ενώνει κάθε έμβιο ον. Μία αλυσίδα, της οποίας τους κρίκους, μεθοδικά και όλο και πιο τελεσίδικα διαρρηγνύουμε με μία δήθεν ανησυχία, που στην πραγματικότητα είναι αδιαφορία με το άλφα κεφαλαίο.

Πριν λίγο καιρό, έπεσα επάνω σε κριτική του βιβλίου Flight Ways, του Αυστραλού Ανθρωπολόγου και Φιλοσόφου, Thomas Van Dooren, ηγετική φυσιογνωμία στο τομέα των μελετών εξαφάνισης, με θέμα την μαζική εξαφάνιση των ειδών και τα στοιχεία ήταν τρομακτικά. Επικοινώνησα μαζί του και του ζήτησα να μου μιλήσει για το τι ακριβώς σημαίνει η μαζική εξαφάνιση των ειδών και πώς εξηγεί το γεγονός ότι όλοι αδιαφορούμε. Και, δυστυχώς η ετυμηγορία για την ανθρωπότητα δεν είναι η καλύτερη.

VICE: Γεια σου Thomas. Έμαθα ότι κυκλοφόρησες ένα καινούργιο βιβλίο πρόσφατα για την εξαφάνιση των ειδών. Πες μου λίγα λόγια για το Flight Ways. 

Thomas Van Dooren: Πρόκειται για μια συλλογή ιστοριών στο «χείλος της εξαφάνισης». Εστιάζει σε 5 ομάδες πουλιών -συμπεριλαμβανομένων των άλμπατρος, γυπών, πιγκουίνων, ακόμα και ένα σοβαρά απειλούμενο κοράκι (από τη Χαβάη)- τα οποία είτε απειλούνται με εξαφάνιση είτε αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα.

Η προσέγγισή μου στο θέμα είναι ιδιαίτερη, διότι είμαι φιλόσοφος και ανθρωπολόγος. Με απασχολούν δηλαδή, τα βαθύτερα ηθικά και φιλοσοφικά ζητήματα που εγείρει το ζήτημα της εξάλειψης των ειδών και επίσης πώς οι τοπικές κοινότητες, οι επιστήμονες και οι υπόλοιποι αντιλαμβάνονται και εμπλέκονται στα γεγονότα που αφορούν στην εξαφάνιση.

Στη βάση του, το βιβλίο είναι μια απάντηση σ' αυτή τη σύγχρονη περίοδο της απύθμενης απώλειας- την οποία πολλοί βιολόγοι αποκαλούν την 6η μαζική εξαφάνιση των ειδών (η πέπμτη έγινε πριν 65 εκατομμύρια χρόνια και είναι αυτή κατά την οποία εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι και πολλά άλλα είδη). Σε αυτό το πλαίσιο, ελπίζω ότι όσοι το διαβάσουν θα εκτιμήσουν (ή θα ξανα-εκτιμήσουν) αυτόν τον απίστευτα ζωντανό πλανήτη, αλλά και ότι θα αποκτήσουν μία νέα αντίληψη επάνω σε κάποια βασικά ερωτήματα όπως: τι είναι η εξάλειψη των ειδών και γιατί πρέπει να μας ενδιαφέρει, τι επιπτώσεις έχει στις ανθρώπινες κοινότητες και στη μη-ανθρώπινη ζωή, και τι πρέπει να κάνουμε εμείς για όλα αυτά.

Το πεδίο των "extinction studies" είναι ένα αρκετά καινούργιο πεδίο μελετών. Τι ακριβώς είναι; Τι έρευνα κάνεις τώρα;

Οι μελέτες για την εξαφάνιση ή αλλιώς το "extinction studies", είναι μία προσπάθεια των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών να φέρουν κοντά την θεωρία με την πράξη όσον αφορά στις σύγχρονες συζητήσεις που γίνονται για την εξαφάνιση των ειδών. Διερευνούμε τα ερωτήματα που εγείρει το ζήτημα της εξαφάνισης τόσο από φιλοσοφική όσο και από ιστορική σκοπιά, π.χ. διερευνούμε τις πολιτιστικές, αλλά και τις πολιτικές διαστάσεις της εξαφάνισης και της συντήρησης, τι ρόλο μπορούν να παίξουν οι καλλιτέχνες και οι λογοτέχνες σε όλο αυτό, και πολλά πολλά άλλα. Μας ενδιαφέρει μία όσο το δυνατόν ευρύτερη προσέγγιση στην προσπάθεια μας να απαντήσουμε το πώς εμείς, συλλογικά και ατομικά, αντιλαμβανόμαστε και αντιδρούμε στο φαινόμενο της εξαφάνισης.

Αυτή τη στιγμή η γη βρίσκεται εν μέσω της 6ης μαζικής εξαφάνισης των ειδών. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Πόσο άσχημη είναι η κατάσταση; 

Με μια λέξη, η κατάσταση είναι πάρα πολύ κακή. Χάνουμε είδη με φοβερά -φοβιστικά- γρήγορους ρυθμούς. Ζωντανοί οργανισμοί που εξελίχτηκαν σ'αυτόν τον πλανήτη, εδώ και εκατομμύρια χρόνια, αφανίζονται -συχνά χωρίς να το πάρουμε χαμπάρι. Το πιο στενάχωρο κομμάτι όλης αυτής της ιστορίας είναι το γεγονός ότι αυτή η εξαφάνιση οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στον άνθρωπο. Ενώ στο παρελθόν, άλλα γεγονότα μαζικής εξαφάνισης είχαν προκληθεί από εξωγενείς παράγοντες, όπως π.χ. από την σύγκρουση αστερεοιδών κλπ, η εξαφάνιση αυτή είναι καθαρά ανθρωπογενής, διότι οι πολλαπλές και ποικίλες επιπτώσεις που έχει στον πλανήτη η ανθρώπινη ζωή, παράγουν αυτά τα αποτελέσματα.

Φυσικά, κάποιες ανθρώπινες κοινότητες έχουν πολύ μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης από άλλες. Μέρος της δουλειάς που κάνουμε στο πεδίο των extinction studies, είναι να διερευνούμε τους άνισους τρόπους με τους οποίους η εξαφάνιση επηρεάζει τον κόσμο σε διάφορα σημεία της γης.

Πόσα είδη έχουν εξαφανιστεί; Ποια είδη εξαφανίζονται σήμερα;

Ο κατάλογος είναι απλά τεράστιος. Και δυστυχώς ακόμα δεν κατανοούμε πλήρως αυτόν τον πλανήτη στον οποίο ζούμε, με ποιους τον μοιραζόμαστε και τι επιπτώσεις έχουμε πάνω τους. Μερικές φορές, ίσως πάρουν τα αυτιά μας για κάποιο χαρισματικό θηλαστικό ή κάποιο πανέμορφο πουλί το οποίο απειλείται με εξαφάνιση. Σπανίως, μάλλον σχεδόν ποτέ, δεν ακούμε για τα φυτά, τους μύκητες και όλα τα άλλα ζώα και τα υπόλοιπα βασίλεια ζωής τα οποία απειλούνται και κινδυνεύουν. Το ζήτημα είναι ότι αυτά τα γεγονότα της εξαφάνισης επηρεάζουν όλες αυτές τις ομάδες που προανέφερα. Το Flight Ways δηλαδή θα μπορούσε άνετα να είναι ένα βιβλίο για βατράχια και μανιτάρια.

Τι επιπτώσεις έχει πάνω μας η εξαφάνιση των ειδών;

Μας επηρεάζει με πάρα πολλούς τρόπους και μάλιστα έτσι που οι περισσότεροι, δεν έχουμε σχεδόν καμία επίγνωση. Αυτό είναι και ένα από τα βασικά θέματα που διερευνά το Flight Ways, θέτοντας το ερώτημα του τι αντίκτυπο έχει η εξαφάνιση σε ποικίλες μορφές και τρόπους ζωής: από το πώς έχουν μεταμορφωθεί οι πρακτικές ταφής και το αυξανόμενο ρίσκο ορισμένων ασθενειών, μέχρι το χάσιμο "παραμυθιών" και πολιτιστικών πρακτικών, και αυτών, των πιο δύσκολα αντιληπτών εξαφανίσεων, οι οποίες συμβαίνουν λόγω της ελάττωσης της ποικιλίας της ζωής του πλανήτη μας. Η ανθρώπινη ζωή είναι συνυφασμένη με ένα μεγαλύτερο δίκτυο ζωντανών οργανισμών. Μερικοί από εμάς έχουμε ξεχάσει πώς να βλέπουμε αυτές τις συνδέσεις και να εκτιμούμε την σημασία τους.

Οι περισσότεροι από εμάς τείνουμε να δικαιολογούμε την ανθρώπινη αδιαφορία απέναντι σε αυτή την κρίση, λέγοντας πως οφείλεται σε έλλειψη συνειδητοποίησης του τι πραγματικά συμβαίνει. Άλλοι ισχυρίζονται ότι η έκταση του προβλήματος είναι τέτοια, που απλώς αδυνατούμε να την αντιμετωπίσουμε. Εγώ τείνω να πιστεύω πως η αδιαφορία είναι συνειδητή και αποτέλεσμα της εγωιστικής φύσης του ανθρώπου. Εσύ πώς εξηγείς την ανθρώπινη αδιαφορία; Μπορείς να "ξεμάθεις" την αδιαφορία; 

Δεν νομίζω ότι υπάρχει μία και μοναδική απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Πιστεύω όμως ότι η αδιαφορία μπορεί οπωσδήποτε με προσπάθεια να νικηθεί. Και ο λόγος είναι ότι μας μαθαίνουν για το τι πρέπει να νοιαζόμαστε στο κόσμο -συχνά με έμμεσους τρόπους μαθαίνουμε να επηρεαζόμαστε από κάποιες συγκεκριμένες εξαφανίσεις και όχι από άλλες.

Δέχομαι ότι οι άνθρωποι έχουν διαφορετικές προτεραιότητές με βάση τις συνθήκες διαβίωσης τους. Όμως, για εκείνους που μπορούν, υπάρχει πάντοτε χώρος για να εμπλακούν στον τερματισμό ή τουλάχιστον στην επιβράδυνση της εξαφάνισης ή αλλιώς αυτού του "great unmaking of life" όπως το αποκάλεσε η Deborah Rose.

Τι πρέπει να γίνει για να συνειδητοποιήσει ο κόσμος τι συμβαίνει; Μήπως είναι αργά πλέον; Είμαστε στο "point of no return";

Οι άνθρωποι βρίσκονται στο επίκεντρο της κρίσης. Είναι οι υπαίτιοι της. Αλλά κάποιοι άνθρωποι, κάποιοι τρόποι ζωής -ορισμένες μορφές κατανάλωσης και εμπορίου, ορισμένες γεωργικές μέθοδοι και προσεγγίσεις στη διαχείριση του περιβάλλοντος- είναι πολύ πιο επιβλαβείς από άλλες. Αυτές οι διαφορές πραγματικά μετρούν -στην απόδοση ευθυνών αν αυτό είναι που θέλουμε να κάνουμε, αλλά και στην αναζήτηση λύσεων.

Αυτή η κρίση δεν είναι κάτι που απλά συμβαίνει κάπου "εκεί έξω", στη φύση. Είναι κάτι το οποίο είναι συνυφασμένο με την καθημερινή μας ζωή, από τις αποφάσεις που παίρνουμε για το τι πρέπει να τρώμε και να φορέσουμε, μέχρι και το πώς να πάμε στη δουλειά, κλπ. Η πολυπλοκότητα αυτή μπορεί να είναι χαοτική για εμάς, μπορεί όμως να είναι και απελευθερωτική. Αυτό δεν σημαίνει ότι ένας άνθρωπος πρέπει να αλλάξει τα πάντα -η τελειότητα είναι αδύνατη. Η διαρκής, δημοκρατική αλλαγή είναι κάτι που χτίζεται κομμάτι-κομμάτι. Το μόνο που μπορώ να προτείνω είναι οι άνθρωποι να βρουν πράγματα για τα οποία παθιάζονται και τα οποία μπορούν να φέρουν μια αλλαγή στον κόσμο -όσο μικρή κι αν είναι- και να ξεκινήσουν άμεσα να το κάνουν.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.