Βρισκόμαστε Αντιμέτωποι και με Μία Νέα Επιδημία Ψυχικών Διαταραχών, Πέρα Από τον Κορονοϊό

Το VICE Greece δίνει βήμα σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άτομα, με τη δημιουργία της στήλης «Ρισπέκτ», στην οποία κάθε εβδομάδα δημοσιεύονται προσωπικές ιστορίες, άρθρα άποψης, φωτογραφίες, ρεπορτάζ ή άλλες υποθέσεις που ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε το κοινό και να ανοίξουμε διάλογο για ζητήματα με τα οποία καταπιάνονται και αξίζουν την προσοχή όλων.

Το συγκεκριμένο άρθρο υπογράφει η Δήμητρα Αθανασοπούλου, δημοσιογράφος στην Εφημερίδα των Συντακτών και Δρ Ψυχαναλυτικής Ανθρωπολογίας, και αποτελεί ομιλία στο πλαίσιο της τηλε-εκδήλωσης του Ομίλου Φίλων Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς Θεσσαλονίκης, COVID19- ΕΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΙΟΣ.

Ο χρόνος, ήδη, ορίζεται σε πριν και μετά την πανδημία. Και δεν έχουμε, ακόμα, τελειώσει με τον ιό. Η επίδραση του «ιού» πάνω στο κοινωνικό σώμα δεν σταματά, ως γνωστόν, με το τέλος της υγειονομικής κρίσης. Ποια θα είναι η αντανάκλαση του βιολογικού στο πολιτικό; Ποιο θα είναι το ψυχοκοινωνικό αποτύπωμα του Covid-19; Πως θα λειτουργήσει στο ανθρώπινο φαντασιακό η επιδημία; Και ποια θα είναι η συμβολή του ιου στην ανάδυση νέων κρατικών μηχανισμών; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που θέτουμε και επιχειρούμε να απαντήσουμε εδώ.

Ζωές και σχέσεις αποσταθεροποιήθηκαν, ο κοινωνικός δεσμός μεταλλάχθηκε ενώ διαταράχθηκε η σχέση μας με το σώμα. Το παρατηρήσαμε τόσο στη ραγδαία αύξηση κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας όσο και στην έξαρση των ψυχοσωματικών φαινομένων, καταθλίψεων και ψυχωτικών επεισοδίων. Και όλοι γνωρίζουμε πως οι ευπαθείς ομάδες μιας κοινωνίας είναι η αντανάκλαση της οργάνωσής της.

Είδαμε τους γιατρούς -σαν μικρούς θεούς- να αποφασίζουν ποιος αξίζει να ζήσει και ποιος να πεθάνει, δηλαδή τους θεράποντες να μετατρέπονται σε βιοδιαχειριστές και τους νοσηλευόμενους, σε ανθρώπους που πλεονάζουν, τα «καταραμένα αποθέματα» του 21ου αιώνα, φράση δανεική από τον Ζορζ Μπατάιγ.

Είδαμε τα σώματα που νοσούν να διαπομπεύονται, ιδίως σε περιοχές όπως η Σιγκαμπούρη όπου τα στοιχεία των φορέων του ιού -εκτός από τα ονόματα τους φυσικά- δημοσιεύτηκαν σε ειδικό ιστότοπο.

Είδαμε τη συνοδεία των ετοιμοθάνατων να γίνεται ψηφιακά, μέσα από οθόνες και ετοιμοθάνατους ηλικιωμένους να εγκαταλείπονται από το προσωπικό σε γηροκομεία. Είδαμε δηλαδή live τη μετάλλαξη του κοινωνικού δεσμού και τη νέα φονεύσιμη «γυμνή ζωή», για την οποία έγραφε η Χάνα Άρεντ.

Είδαμε την ανθρώπινη παρουσία στον δημόσιο χώρο να ποινικοποιείται στο όνομα της προστασίας της συλλογικής υγείας και τις συναθροίσεις να εκλαμβάνονται ως κάτι μεμπτό. Στη συνέχεια είδαμε συναθροισμένα σώματα σε κοινή θέα και τη συνάθροιση να εγγράφεται σε ένα κοινό συναισθηματικό επίπεδο και να αντιτίθεται σε αυτή την επισφάλεια.

VICE Meets: Έφη Αχτσιόγλου

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Είδαμε την κατάσταση εξαίρεσης να χρησιμοποιείται ως κανονικό πρότυπο διακυβέρνησης και τη μεταβολή σχέσης μεταξύ κυβερνήσεων και πολιτών. Παρατηρήσαμε, λοιπόν, τους εαυτούς μας να αιτούνται περισσότερους περιορισμούς και το κράτος να επεμβαίνει για να ελέγξει και να σώσει τον πληθυσμό.

Διαβάσαμε μελέτες που λένε πως δεν βρισκόμαστε αντιμέτωποι μόνο με την πανδημία Covid-19, αλλά και με μια νέα επιδημία ψυχικών διαταραχών. Είναι επιβεβαιωμένο πως σε συνθήκες κρίσης έχουμε έξαρση ψυχωτικών επεισοδίων, αυτοτραυματισμών, επιθέσεων βίας και αναγκαστικών νοσηλειών – φαινόμενα που δίνουν τη σκυτάλη σε κοινωνικοπολιτικούς μετασχηματισμούς. Αυτό συμβαίνει διότι ο επιβεβλημένος εγκλεισμός, ο φόβος της μόλυνσης, η ενοχή αναφορικά με τις επιπτώσεις της μετάδοσης και το άγχος του στίγματος μπορούν να λειτουργήσουν «διογκωτικά» στις όποιες ήδη υπάρχουσες ψυχικές διαταραχές, ενώ παράλληλα εκμαιεύουν τις κυοφορούμενες.

Ποια είναι λοιπόν η επίδραση της υγειονομικής κρίσης και των απόνερών της επάνω στην ψυχική υγεία του υποκειμένου της ύστερης νεωτερικότητας που έχει μάθει να απολαμβάνει δίχως περιορισμούς;

Ενδεικτικά παρατηρούμε τη δυσφορία των ατόμων που πάσχουν από διαχειρίσιμες ψυχικές διαταραχές –όπως ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση- να εντείνεται και τις ιδεοληψίες να αυξάνονται.

Ο πληθυσμός έχει γίνει πιο ευάλωτος απέναντι τόσο στην κρατική εξουσία και στον μεσσιανισμό, καθώς η επιδημία μάς φέρνει εξ’ ορισμού αντιμέτωπους με τη θνητότητα, αποδομώντας τον μύθο της ανθρώπινης αυτοδυναμίας, ενώ λειτουργεί σαν καθρέφτης. Μας δείχνει, δηλαδή, ακριβώς όπως είμαστε, απογυμνωμένους από κάθε λογής «πανοπλίες», σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο.

Η μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Psychological Medicine για το μετατραυματικό στρες των επιζώντων της Κίνας, κατέληγε πως θα πρέπει να υπάρχει μακροχρόνια φροντίδα ψυχικής υγείας σε όσους έχουν νοσήσει ή έχουν μπει σε καραντίνα. Το ίδιο ρίσκο διατρέχουν κι όλοι όσοι εργάστηκαν στην πρώτη γραμμή εναντίον του κορονοϊού και έχουν εξαιρετικά αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν συμπτώματα μετατραυματικού στρες.

Το ερώτημα είναι κατά πόσο έχουμε ένα σύστημα υγείας, ικανό να μεριμνήσει για τους ανθρώπους που έχουν πληγεί ψυχικά από μία τέτοια κρίση, εάν υπάρχουν δηλαδή διεπιστημονικές ομάδες ψυχικής υγείας από τις αρμόδιες Αρχές σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, εάν έχουμε αναγνωρίσει την ανάγκη για διαπολιτισμική προσέγγιση για τους μειονοτικούς πληθυσμούς και εάν υπάρχει επάρκεια υπηρεσιών σε άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Με άλλα λόγια, κατά πόσο έχει προβλεφθεί ένα σχέδιο για την «επόμενη μέρα» των ψυχικά νοσούντων.

Στην ελληνική ψυχιατρική πραγματικότητα, όχι μόνο απουσιάζουν τα περισσότερα από τα παραπάνω, αλλά συνεχίζονται οι πρακτικές καταστολής και «περιστρεφόμενης πόρτας», δηλαδή οι ασθενείς έπειτα από σύντομη νοσηλεία λαμβάνουν εξιτήριο δίχως να έχουν εν συνεχεία την απαραίτητη μετανοσοκομειακή φροντίδα με αποτέλεσμα να επιστρέφουν εκ νέου στο ψυχιατρείο ελλείψει άλλου υποστηρικτικού πλαισίου. Δεν υπάρχουν δηλαδή οι αναγκαίες κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας για να ανακουφίσουν την ψυχική οδύνη ενός «πληθυσμού σε κρίση».

Θα πρέπει, συνεπώς, να επινοήσουμε άμεσα τα μέσα και να διερευνήσουμε τους τρόπους επούλωσης των τραυμάτων πάνω στον ανθρώπινο ψυχισμό. Όπως και να επινοήσουμε μια νέα κανονικότητα.

Με ποιο τρόπο και κυρίως με τι κόστος θα επιτευχθεί η επιστροφή στη «νέα κανονικότητα», τώρα που τελείωσε η περίοδος υγειονομικής έκτακτης ανάγκης; Τι είδους υποκείμενο θα συγκροτηθεί μέσα στα υγειονομικά κράτη που έχουν αρχίσει να αναδύονται απ’ άκρη σ’ άκρη της υφηλίου; Και τι είδους θέση θα καταλάβουν τα νέα «βιολογικοποιημένα υποκείμενα» μέσα στον «επιστημονικό λόγο» που ομαδοποιεί νούμερα διαχωρίζοντας τη βιολογική από την ψυχική υπόσταση;

Δεδομένου πως μέσα από αυτή την κρίση βγήκαμε πιο αποσωματικοποιημένοι –χτίζοντας με μεγαλύτερη ευκολία ανέπαφες επαφές- και ταυτόχρονα πιο βιολογικοποιημένοι από την ίδια την επιστήμη -η οποία εξυπηρετεί κυριαρχικές λειτουργίες αποκλείοντας κάθε υποκειμενικότητα, όπως σημειώνει ο Λακάν στο κείμενο «Επιστήμη και Αλήθεια»- το στοίχημα είναι να παράξουμε έναν επιστημονικό λόγο που θα λαμβάνει υπόψη το ανθρώπινο υποκείμενο ως ψυχισμό και όχι μόνο ως βιολογικό σώμα. Για να μην μεταλλαχθεί η επιδημία του Covid-19 σε επιδημία ψυχικών νόσων.

Περισσότερα από το VICE

Τα «Τριάρια» στον Κολωνό και τα Σεπόλια Πωλούνται 280.000 Ευρώ σε Κινέζους

Ένα Πρόγραμμα στην Καβάλα Θέλει να «Αναμορφώσει» τους Δράστες Ενδοοικογενειακής Βίας

Ο Grizzle Ραπάρει Παρομοιάζοντας τους Ανθρώπους με Ποντίκια