Ο Απόστολος Δημηστάνος κρατάει μία αξίνα στα χέρια, σκάβει για να φτιάξει ένα παρτέρι. Θα σπείρει αρωματικά φυτά. Γυμνός από τη μέση και πάνω, το κορμί του είναι ιδρωμένο. Κυριακή απόγευμα, κοντεύει να σουρουπώσει, όμως οι «αγρότες» της κρίσης δουλεύουν τη γη. Άλλος σκαλίζει, άλλος ξεχορταριάζει, ένας ακόμη φυτεύει. Είναι οι ΠΕΡιαστικοί ΚΑλλιεργητές (ΠΕΡ.ΚΑ.) στο πρώην στρατόπεδο Καρατάσιου Θεσσαλονίκης. Βρίσκονται στον μεγαλύτερο αυτοοργανωμένο λαχανόπηκο.
Η λέξη ΠΕΡ.ΚΑ είναι πολύ γνωστή στην Πολίχνη Θεσσαλονίκης. Από το 2011 ιδρύθηκε η πρώτη ΠΕΡ.ΚΑ., ένας μικρός χώρος γης μέσα στο πρώην στρατόπεδο των 689 στρεμμάτων, εγκαταλειμμένο από κάθε δραστηριότητα, που άρχισε να καλλιεργείται από κατοίκους. Πρώτα ήταν τα μέλη της Κίνησης Πολιτών Καρατάσιου, των ανθρώπων που κινητοποιήθηκαν για να αποδοθεί στην τοπική κοινωνία το πρώην στρατόπεδο και να μην τσιμεντοποιηθεί. Τη χώρισαν σε κομμάτια και όποιος ενδιαφερόταν έπαιρνε το δικό του - με διαδικασίες και ύστερα από γενικές συνελεύσεις. Χωρίς φράχτες, μόνο με μικρά δρομάκια να χωρίζουν τον κάθε κήπο. Καλλιεργούσε ό,τι προϊόν ήθελε, αρκεί να μη χρησιμοποιούσε λιπάσματα και χημικά, και να βασιζόταν σε παραδοσιακούς σπόρους. Οι αρχές της παραδοσιακής καλλιέργειας. Αυτής που μάθαμε στα χωριά μας. Η ιδέα της καλλιέργειας, ειδικά μέσα στην οικονομική κρίση, συγκέντρωσε πρωτοφανές ενδιαφέρον. Γρήγορα συγκροτήθηκε η Ομάδα Αστικών και Περιαστικών Καλλιεργητών (ΠΕΡ.ΚΑ) και τα κομμάτια καλλιεργήσιμης γης αυξάνονταν το ένα μετά το άλλο. Σήμερα καλλιεργούνται τμήματα μέχρι και την ΠΕΡ.ΚΑ. 7. Οι αστικοί αγρότες υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τους 130.
Ο Πέτρος Καρατζούλης είναι 43 χρονών και ιδρυτικό μέλος της κίνησης των περιαστικών καλλιεργητών. Τον βρήκαμε στον κήπο του, στην ΠΕΡ.ΚΑ. 1, να ξεριζώνει με τα χέρια του τα χόρτα. Είναι η προετοιμασία για τις χειμερινές σπορές. Καθαρίζει ήδη τον χώρο όπου θα φυτέψει μπρόκολα και μαρούλια - στο ίδιο σημείο όπου είναι στημένη μία ξύλινη κατασκευή, στην οποία έμπλεκαν τα κλωνάρια τους οι ντοματιές το καλοκαίρι. Το «κομμάτι» του έχει ακόμα χρώμα καλοκαιριού, αφού ο καιρός του επιτρέπει να μαζεύει πιπεριές και μελιτζάνες. «Η αρχική ιδέα ήταν πολυσυλλεκτική. Άπλωνε τα δίχτυα της σε διάφορες μορφές καλλιέργειας: της γης, αλλά και των ανθρώπινων σχέσεων. Εδώ καλλιεργήθηκαν και τα δύο», λέει και σκύβει να ξεριζώσει μία συστάδα χόρτων. Περιγράφει την «έκρηξη» που υπήρχε στην αρχή, το 2011, ειδικά στην κορύφωση της οικονομικής κρίσης. «Μετά υπήρξε μία περίοδος παρακμής, αποχώρησαν διάφοροι. Κι εκεί που άρχισε ν’ απαξιώνεται η καλλιέργεια, με το lockdown γέμισε πάλι το στρατόπεδο. Εδώ είχε 500-600 άτομα τη μέρα».
Ο Πέτρος δεν στράφηκε στους κήπους της ΠΕΡ.ΚΑ του Καρατάσιου επειδή έμεινε άνεργος, όπως αρκετοί άλλοι. «Είναι μία ιδεολογία να κρατήσουμε τους χώρους ζωντανούς και πράσινους», λέει. «Μέσα από τις συνελεύσεις επαναλαμβάνουμε αυτή την αρχική ιδέα», τονίζει. Ο γείτονάς του στην ΠΕΡ.ΚΑ 1, ο Απόστολος Δημηστάνος, άρχισε να καλλιεργεί το κομμάτι του από το 2012 και τότε ήταν άνεργος. Έκανε μία σχεδόν διετή διακοπή και επανήλθε. «Η καλλιέργεια εδώ ήταν κυρίως οικονομική διέξοδος για μένα. Εξασφάλιζα τα λαχανικά μου, που ειδάλλως έπρεπε να αγοράζω. Αλλά και ψυχολογικά με βοήθησε, αφού μου αρέσει να δουλεύω τη γη», λέει στη VICE. Δουλεύει τον μπαχτσέ του μαζί με την Ελένη Καραγιαννίδου.
Η κοπέλα έχει πιάσει ένα ποτιστήρι και ρίχνει νερό στο φρεσκοσκαμμένο χώμα που θα «υποδεχτεί» τους σπόρους των χειμερινών λαχανικών. Άμαθη στα αγροτικά, «είμαι στα σκαριά» λέει. «Ήρθα να ψάξω να πάρω μόνη μου, αλλά είναι δύσκολο αν δεν ξέρεις». Η σχέση που είχε με την καλλιέργεια ήταν οι δέκα -ίσως και λίγο παραπάνω- γλάστρες του σπιτιού. «Είναι ωραία. Μόνο που βγαίνεις, είσαι στη φύση και περιμένεις τι θα βγει από αυτό που φύτεψες».
Η ανεργία οδήγησε στην ΠΕΡ.ΚΑ. και τον Θανάση Τέγο. Είναι από το 2013 στο Καρατάσου και δεν έχει φύγει από τότε. Έχει δημιουργήσει μία ολόκληρη εγκατάσταση. Ξύλινη κατασκευή με δίχτυ, κάτι σαν θερμοκήπιο. «Δεν είναι δύσκολο. Λίγη ώρα τη μέρα να αφιερώνεις και όλα καλά». Πηγαίνει πρωί-βράδυ στον κήπο του και είναι αποφασισμένος ν’ αντιδράσει εάν επιχειρήσουν να τον βγάλουν. «Θα αντιδράσουμε εάν μπουν μπουλντόζες», ξεκαθαρίζει δείχνοντας ότι έχει δεθεί με την ΠΕΡ.ΚΑ.
Περπατάμε μέσα στο παλιό στρατόπεδο, ανάμεσα σε θάμνους, χωμάτινους δρόμους και παλιά κτίρια. Στην ΠΕΡ.ΚΑ. 1 βρήκαμε τον Θεοφάνη Δοσίου. Έπαιρνε σπόρους από το κομμάτι του Πέτρου Καρατζούλη. Αλληλεγγύη. Πρόθυμος μάς οδηγεί στην ΠΕΡ.ΚΑ 3. Το δικό του κομμάτι είναι μικρότερο, όμως αριστοτεχνικά επιμελημένο. Έχει ήδη φυτέψει μαρούλια, πράσα, παντζάρια και άπλωσε πριονίδι. «Για να είναι μαλακό το χώμα», εξηγεί. Έχει κρεμασμένη μία φιάλη με ψεκαστικό, που έχει πράσινο σαπούνι. Φυσική μέθοδος απομάκρυνσης των ψειρών από τα φυτά. Γνώστης της κηπουρικής, αφού εργαζόταν χρόνια στο μεγαλύτερο φυτώριο της Θεσσαλονίκης, τον γνωστό Κήπο του Καλού. «Εδώ κάνω ψυχοθεραπεία, ξεκουράζομαι», σημειώνει. Είναι αυτός που «έμπλεξε» στην ίδια ΠΕΡ.ΚΑ. ένα γνωστό πρόσωπο της Θεσσαλονίκης, τον πρόεδρο του Εργατικού Κέντρου, Χάρη Κυπριανίδη.
Τον συναντάμε να ξεχορταριάζει το κομμάτι του που καλλιεργεί μαζί με την Κική Λεσπουρίδου. «Τα χόρτα είναι λίγο δύσκολα», χαμογελάει βλέποντας το δικό τους κομμάτι. Λίγοι μήνες μόλις που τους φιλοξενούν στην ΠΕΡ.ΚΑ του Καρατάσιου. Ενδιαφέρθηκαν όταν περνούσαν κατά τη διάρκεια της καραντίνας. «Ερχόμασταν για περπάτημα εδώ, ρωτήσαμε πώς γίνεται να συμμετάσχεις, βρήκαμε τα παιδιά και μάθαμε». Έχουν γίνει μία μεγάλη παρέα. Ανταλλάσσουν ιδέες για την καλλιέργεια, απόψεις για τα τεκταινόμενα, κυρίως κρατούν ζωντανό το παλιό στρατόπεδο. «Δεν είναι μόνο τα φυτά, είναι και οι φίλοι. Εδώ κάνεις και φίλους και εχθρούς», μεταφέρει ο Αλέξανδρος Σιδεράς, ένας εκ των περιαστικών καλλιεργητών στην ΠΕΡ.ΚΑ. 3. «Είμαστε μία μικρή κοινωνία, ένα μικρό χωριό», συμπληρώνει η Κική Λεσπουρίδου.
Διηγούνται στιγμές κατά τη διάρκεια της φυτείας, της συγκομιδής, τα κουνούπια του καλοκαιριού, τις χιονισμένες βραδιές που οργανώνει ο Αλέξανδρος με σόμπα, κιθάρα στους… -15 βαθμούς Κελσίου. Και όλοι σκέφτονται τι θα γίνει εάν έρθει η ώρα αξιοποίησης του στρατοπέδου. «Αν γίνει μητροπολιτικό πάρκο θα δούμε», τοποθετείται ο Χάρης Κυπριανίδης. Φαίνεται όμως ότι υπάρχει και γι’ αυτό σχέδιο, τουλάχιστον από την πλευρά του δήμου.
Ο Σάκης Λαζαρίδης είναι αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος και Πρασίνου του δήμου Παύλου Μελά. Και από τα ιδρυτικά μέλη της ομάδας ΠΕΡ.ΚΑ. Το 2011, οι τότε δημοτικές Αρχές δεν είχαν δει με καλό μάτι την καλλιέργεια του στρατοπέδου. Οι αστικοί αγρότες έκαναν καταγγελίες ότι ο δήμος έκοβε το νερό και ο στρατός κυκλοφορούσε με «καναδέζες», τα γνωστά μικρά φορτηγά, ζητώντας τον λόγο. Τώρα, όμως, ο δήμος τάσσεται στο πλευρό τους. «Και σήμερα είμαι καλλιεργητής», απαντάει και συνέχισε περιγράφοντας την πρωτοβουλία με την κίνηση στο παλιό στρατόπεδο.
«Ήταν μια προσπάθεια να μπουν μέσα άνθρωποι με αγάπη για το περιβάλλον και να είναι ο συνδετικός κρίκος του απαξιωμένου χώρου με το πάρκο Καρατάσιου. Δηλαδή ώσπου να αξιοποιηθεί να λειτουργούν μέσα στον απαξιωμένο χώρο ως φύλακες ως εθελοντές, παράλληλα με τις άλλες δράσεις που γίνονται», μεταφέρει στο VICE ο αντιδήμαρχος για τον ρόλο των καλλιεργητών. Ξεκαθαρίζει ότι οι ΠΕΡ.Κίτες, όπως αποκαλούνται οι καλλιεργητές του Καρατάσιου, θα παραμείνουν και μετά την αξιοποίηση. Όπως και ότι είναι «όπλο» για την απόδοση του χώρου στην τοπική κοινωνία. «Στα σχέδια αξιοποίησης περιλαμβάνεται και η δημιουργία δημοτικού λαχανόκηπου. Θα συνεχίσουν να υπάρχουν εκεί». Πιστεύει και δείχνει κάθετος ότι το στρατόπεδο θα καταλήξει στην τοπική κοινωνία. «Στα αρμόδια υπουργεία σκέφτονται εντελώς διαφορετικά και νομίζουν ότι βρήκαν φιλέτο, ότι θα προσελκύσουν επενδύσεις χωρίς την άποψη της τοπικής κοινωνίας», αφήνει την αιχμή.
Μέχρι πάντως να ξεκαθαρίσει η δικαστική διαμάχη μεταξύ των υπουργείων Άμυνας, Οικονομικών και του δήμου για το «φιλέτο» της δυτικής Θεσσαλονίκης, οι αγρότες της κρίσης και της καραντίνας, οι περιαστικοί καλλιεργητές του Καρατάσιου, θα συνεχίσουν να καλλιεργούν το χώμα. Και ανθρώπους, όπως παρατήρησε ο Πέτρος Καρατζούλης. «Δοκιμάσαμε και φυτά και υπομονή. Και αλληλεγγύη».
Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.
Περισσότερα από το VICE
«Κι ο Θεός θα Ήθελε να Πεθάνει Εκεί» - Το Ταξίδι Ενός Πρόσφυγα Από τη Μόρια στη Γαλλία
«Δεν Κάνουμε Κατάληψη για τη Μάσκα»- Μία Μέρα σε μια Μαθητική Κατάληψη των Εξαρχείων
Η "Kompania Bello" της Κόκας και ο Αλβανός Σύνδεσμος στην Αθήνα