Οι «Ιταλοί» Καταστρέφουν τον Θερμαϊκό

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Ο ψαράς Σταμάτης Φαφάς από τη Χαλάστρα Θεσσαλονίκης δένει νωρίς το μεσημέρι στις ξύλινες πασσαλόπηκτες παράγκες στις εκβολές του ποταμού Αξιού. Στη βάρκα του έχει πέντε τσουβαλάκια από δίχτυ γεμάτα με καβούρια, συνολικά γύρω στα 50 κιλά. Μεγάλα καβούρια, εντυπωσιακά, που ανοίγουν τις δαγκάνες τους κάτω από τον ήλιο, έτσι που να γυαλίζει στη μέσα πλευρά τους ένα ιριδίζον γαλάζιο χρώμα. «Αυτή είναι η σημερινή ψαριά και είναι φτωχή αν σκεφτείς ότι έριξα 500 παγίδες. Η ποσότητα θα αυξάνεται όσο ζεσταίνει ο καιρός. Το καλοκαίρι βγάζω ως και 200 κιλά τη μέρα» μου λέει.

Τα τελευταία πέντε χρόνια τα μεγαλόσωμα μπλε καβούρια κάνουν επέλαση στον Θερμαϊκό Κόλπο, στην περιοχή των εκβολών του Αξιού και του Αλιάκμονα και στον Όρμο της Μεθώνης. Ο εισαγόμενος νόστιμος μεζές είναι κυρίαρχος θηρευτής και δημιουργεί νέα δεδομένα στο παράκτιο οικοσύστημα. Τα μπλε καβούρια καταβροχθίζουν μικροοργανισμούς, ψάρια, ακόμη και τα μικρότερα αυτόχθονα καβούρια της περιοχής. Επιπλέον, προκαλούν σοβαρές ζημιές στις μυδοκαλλιέργειες, τα δίχτυα και τον υπόλοιπο εξοπλισμό των ψαράδων. Οι τελευταίοι, όπως και οι μυδοκαλλιεργητές του Θερμαϊκού Κόλπου, δεν έχουν άλλη επιλογή. Στρέφονται αναγκαστικά στην αλίευση αυτού του νέου είδους, που υπάρχει πλέον σε αφθονία, προσπαθώντας να ρεφάρουν τις ζημιές χιλιάδων ευρώ που αφήνει στο πέρασμά του. Η «ναυμαχία για τα μπλε καβούρια» έχει κερδισμένους και χαμένους.

Οι ντόπιοι ψαράδες τα αποκαλούν «Ιταλούς», χωρίς να υπάρχει πειστική εξήγηση. Κι αυτό γιατί το συγκεκριμένο είδος φέρεται να έφτασε στις ελληνικές θάλασσες από τον δυτικό Ατλαντικό Ωκεανό, πιθανόν με τα εμπορικά πλοία, όπως μου εξηγεί ο Δρ. Κοσμάς Κεβρεκίδης, βιολόγος στη Διεύθυνση Αγροτικών Υποθέσεων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας – Θράκης, χάρη στον οποίο οι αρμόδιες υπηρεσίες διαθέτουν τα βασικά στοιχεία για το συγκεκριμένο είδος.

«Το μπλε καβούρι, που επιστημονικά ονομάζεται Callinectes sapidus, συγκαταλέγεται στα αλλόχθονα είδη της Μεσογείου. Εξαπλώνεται στην παράκτια ζώνη και αποτελεί τυπικό κάτοικο εκβολών ποταμών» σημειώνει ο ίδιος.

Οι ψαράδες της Χαλάστρας θυμούνται αφηγήσεις των πατεράδων, σύμφωνα με τις οποίες ο πληθυσμός του μπλε καβουριού ήταν έντονα αυξημένος τις δεκαετίες του ΄50 και του ΄60. Τα επόμενα χρόνια, υπήρξαν διακυμάνσεις και μόλις την τελευταία πενταετία φαίνεται ότι οι «Ιταλοί» άρχισαν να κατακτούν ξανά τον Θερμαϊκό Κόλπο. «Στο 15ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιχθυολόγων, τον Οκτώβριο του 2013, όπου παρουσιάστηκαν τα ελάχιστα ως σήμερα γνωστά στοιχεία για το μπλε καβούρι, επισημάνθηκε ότι οι διακυμάνσεις στον πληθυσμό φαίνεται να οφείλονται και στον σύνθετο κύκλο ζωής του είδους, που περιλαμβάνει εποχικές και χωρικές μεταναστεύσεις με σκοπό την αναπαραγωγή του. Σημαντικοί πληθυσμοί έχουν επίσης εντοπιστεί στις εκβολές του Πηνειού καθώς και σε μικρότερες λιμνοθάλασσες αλλά και σε όλο το Βόρειο Αιγαίο, ιδιαίτερα στον Βιστωνικό Κόλπο και στο Δέλτα του Έβρου» σημειώνει ο κ. Κεβρεκίδης.

Οι ψαράδες του Θερμαϊκού Κόλπου γνωρίζουν εμπειρικά ότι τον χειμώνα τα μπλε καβούρια μεταναστεύουν σε μεγαλύτερα βάθη. Επιστρέφουν στην παράκτια ζώνη και τις εκβολές των ποταμών την Άνοιξη, ώστε να αναπαραχθούν και ο μεγαλύτερος αριθμός τους αλιεύεται το καλοκαίρι. Οι ψαράδες χρησιμοποιούν ζευγάρια κωνικών παγίδων από δίχτυ, τους βολκούς ή νταούλια όπως ονομάζονται. Αυτά τοποθετούνται στον πυθμένα και για δόλωμα χρησιμοποιείται κοτόπουλο ή μικρά ψάρια. Οι παγίδες πρέπει να μαζευτούν την επόμενη μέρα, καθώς διαφορετικά τα καβούρια θα αρχίσουν να τις καταστρέφουν με τις δαγκάνες τους.

Το πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με σιγουριά τον πληθυσμό του καβουριού τα επόμενα χρόνια. Οι ανθεκτικοί και επιθετικοί «Ιταλοί» καταναλώνουν τα πάντα, μικροοργανισμούς, μικρά ψάρια, τα αυτόχθονα καβούρια, νεκρούς οργανισμούς και βέβαια επιτίθενται στις μυδοκαλλιέργειες. «Με είχαν προειδοποιήσει συνάδερφοι ψαράδες και δεν το πίστεψα. Αν καθυστερήσεις να διαθέσεις τα μύδια, πρέπει να προσέξεις πολύ. Πέρυσι τον Αύγουστο τα καβούρια μού κατέστρεψαν 40 τόνους μύδια σε δέκα μέρες. Έπαθα μεγάλη ζημιά» λέει ο Φαφάς,. Αντίστοιχες ιστορίες για επιθέσεις των καβουριών στις μυδοκαλλιέργειες και καταστροφή διχτυών και αλιευτικού εξοπλισμού έχουν να αφηγηθούν οι περισσότεροι ψαράδες από τη Χαλάστρα ως την Πιερία, οι οποίοι δεν μπορούν να γνωρίζουν τι θα συμβεί όταν κάποτε η διαθέσιμη τροφή των καβουριών θα έχει καταναλωθεί εξ ολοκλήρου από τα ίδια.

Προς το παρόν, οι «Ιταλοί» προσφέρουν ένα έξτρα εισόδημα στους ψαράδες και τους μυδοκαλλιεργητές στον Όρμο της Μεθώνης. Καθώς εκκρεμεί εδώ και χρόνια η θέσπιση Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών, με αποτέλεσμα να μην εκδίδονται άδειες για νέες μονάδες οστράκων, πολλοί ντόπιοι στρέφονται αναγκαστικά στα καβούρια, που βρίσκονται κατά μήκος των ακτών σε αφθονία. Τον τελευταίο καιρό μάλιστα έμποροι οργανώθηκαν ώστε να απορροφούν το νόστιμο και άφθονο αλίευμα. Οι ψαράδες διαθέτουν τα καβούρια γύρω στο 1,50 ευρώ το κιλό, ενώ τιμή πέφτει στο 1 ευρώ το καλοκαίρι, λόγω της αύξησης της προσφοράς. Το μπλε καβούρι θα φθάσει να πωλείται στα ιχθυοπωλεία προς 3-5 ευρώ το κιλό. Γίνονται μάλιστα και εξαγωγές τόσο στην Ευρώπη (Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία) όσο και στην Κίνα, όπου το συγκεκριμένο είδος είναι ιδιαίτερα δημοφιλές.

Ο καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας και κοσμήτορας της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ, Χαρίτων Χιντήρογλου, συμπυκνώνει την ουσία του θέματος. «Πρόκειται για είδος υψηλής γαστρονομικής αξίας και μάλιστα σε αφθονία. Ωστόσο, στην εγχώρια αγορά δεν είναι ευρέως γνωστό στους καταναλωτές και πωλείται σε χαμηλή τιμή. Από την άλλη, οι πληθυσμιακές εξάρσεις του στον Όρμο της Μεθώνης ή το Πόρτο Λάγος, δημιουργούν προβλήματα σε άλλες αλιευτικές δραστηριότητες. Αυτά τα δύο στοιχεία καθιστούν επιτακτική την ανάγκη κατάρτισης ενός διαχειριστικού σχεδίου για το μπλε καβούρι» μου είπε στο γραφείο του.

Πριν από περίπου έναν χρόνο, μια ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής καθηγητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, κατέθεσαν μια συγκεκριμένη πρόταση προς το αρμόδιο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Τα βασικότερα στοιχεία της πρότασης βρίσκονται στη διάθεση του VICE. Σε αυτήν παρατίθενται τρόποι για την αλιευτική διαχείριση των πληθυσμών του μπλε καβουριού, την ανάδειξη της διατροφικής αξίας, την πιστοποίηση της ποιότητας του και την ανάπτυξη μεταποιητικών μονάδων και εξαγωγών, με στόχο την τόνωση της παράκτιας οικονομίας. Στην πρόταση προς το Υπουργείο περιγράφεται ως και το παράδειγμα της Βιρτζίνια των ΗΠΑ, όπου η ζήτηση και η εμπορική τιμή των «Ιταλών» είναι ιδιαίτερα υψηλή: «Δώδεκα μεγάλα νωπά αρσενικά καβούρια (μια ντουζίνα) πωλούνται 26 δολάρια ενώ καθαρισμένα πωλούνται 38 δολάρια» αναφέρεται χαρακτηριστικά στην πρόταση των επιστημόνων. Η απάντηση των αρμόδιων ελληνικών αρχών στην ολοκληρωμένη πρόταση ήρθε καθυστερημένη και ήταν γενικόλογη. «Στην ουσία ήταν σαν να μην απαντούσαν» σχολίασε μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Την άποψη ότι ελάχιστοι καταναλωτές γνωρίζουν τη γαστρονομική αξία του μπλε καβουριού επιβεβαιώνει ο Χρήστος Νικολόπουλος, ιδιοκτήτης ιχθυοπωλείου στην κεντρική αγορά της Θεσσαλονίκης και πρόεδρος Επαγγελματιών Ιστορικού Κέντρου. «Μόνο τη Σαρακοστή υπάρχει μία μικρή ζήτηση. Τον υπόλοιπο χρόνο, πιο πιθανόν είναι να ζητήσει καβούρια κάποιος Κινέζος παρά κάποιος Έλληνας. Σπάνια αγοράζουμε και αυτά πωλούνται προς 3-5 ευρώ το κιλό. Όσοι γνωρίζουν, ζητούν αρσενικά επειδή έχουν περισσότερο κρέας. Κι όμως, είναι ένα είδος που μπορεί να τονώσει το εισόδημα των αλιέων και την αγορά» μου είπε.

Πίσω στη Χαλάστρα ο ψαράς Σταμάτης Φαφάς έχει φορτώσει τους «Ιταλούς» της πρωινής ψαριάς στο κίτρινο βανάκι του και οδηγεί γρήγορα πίσω στη Χαλάστρα για να προλάβει τον ιχθυέμπορο. Το αυτοκίνητο μόλις διακρίνεται στο αχανές τοπίο δίπλα στην κοίτη του Αξιού, στον αγροτικό δρόμο προς την εθνική οδό και το χωριό. Ο καιρός ζεσταίνει και οι «Ιταλοί» με τις μπλε δαγκάνες θα πληθαίνουν συνεχώς το επόμενο διάστημα στον Όρμο της Μεθώνης.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.