Καλώς Ήλθατε στην Έρημο Όπου οι Πυρηνικές Δοκιμές Έλιωσαν την Άμμο και την Έκαναν Γυαλί

Η αντίστροφη μέτρηση ξεκίνησε στις πέντε το απόγευμα της 27ης Σεπτεμβρίου 1956. Μια ομάδα Βρετανών και Αυστραλών στρατιωτικών επιστημόνων γύρισαν την πλάτη τους σε έναν ατσάλινο πύργο που είχε ανεγερθεί πάνω στα αλμυρίκια και μια λευκή σφαίρα φωτός κατάπιε το τοπίο. Αρχικά ήταν αθόρυβη, μιας και το διαπεραστικό φως έφτασε στους επιστήμονες της Μαραλίνγκα πιο γρήγορα από τον ήχο. Στη συνέχεια, το 15 κιλοτόνων ωστικό κύμα σάρωσε την έρημο και το πλήθος γύρισε για να δει το δημιούργημά του.

Η βόμβα είχε την κωδική ονομασία «One Tree» (Ένα Δέντρο) και η έκρηξή της ήταν αντίστοιχη με εκείνη που προκάλεσε η βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα. Στην πραγματικότητα, σχεδιάστηκε για να παράγει 12 κιλοτόνους ενέργειας (δηλαδή η ενέργεια που απελευθερώνεται από 1.200 τόνους TNT), αλλά η έκρηξη υπερέβη τις προβλέψεις, απελευθερώνοντας 15 κιλοτόνους και ένα ραδιενεργό νέφος που υψώθηκε περίπου τρία χιλιόμετρα υψηλότερα από το Έβερεστ. Στη συνέχεια, ενώ τα αεροσκάφη που ήταν φορτωμένα με όργανα μετρήσεων έκαναν γύρους μέσα στο σύννεφο, οι επιστήμονες στο έδαφος ξέσπασαν σε χειροκροτήματα.

Ήταν η πρώτη πυρηνική δοκιμή του Βρετανικού Στρατού στη Μαραλίνγκα -η πρώτη από τα επτά, μέσα σε μια επταετία-, σε ένα πρόγραμμα που θα κατέστρεφε την υγεία των ιθαγενών της περιοχής και θα πλήγωνε ανεπανόρθωτα το τοπίο. Μία από τις λιγότερο γνωστές πτυχές αυτής της ιστορίας, ωστόσο, είναι ότι ο χώρος δοκιμών έχει ανοίξει πρόσφατα ως αξιοθέατο. Είναι μια από αυτές τις ευκαιρίες «σκοτεινού τουρισμού» που προσελκύουν νέους από τις πόλεις - και ήμουν ένας τέτοιος υποψήφιος που ήθελε να ρίξει μια ματιά. Ήθελα να δω τι υπήρχε εκεί, αλλά και να προσπαθήσω να καταλάβω αυτήν την παράλογη περίοδο της αυστραλιανής Ιστορίας.

Η Μαραλίνγκα είναι μια απομακρυσμένη περιοχή στην έρημο, κεντροδυτικά της νότιας Αυστραλίας. Η κοντινότερη «μεγάλη» πόλη είναι η Σεντούνα, περίπου πέντε ώρες προς τον νότο, γι’ αυτό και για να φτάσεις εκεί, πρέπει να οδηγήσεις για ώρα διασχίζοντας ένα στατικό τοπίο, ανεξάρτητα από το πού ξεκινάς. Έκανα το ταξίδι με έναν φίλο μου φωτογράφο και την κοπέλα του και το αγροτικό μας αυτοκίνητο περνούσε μέσα από ατέλειωτους θάμνους, μέχρι που στρίψαμε σε έναν ασφαλτοστρωμένο δρόμο στη μέση του πουθενά. Τελικά, περάσαμε μια πινακίδα που έγραφε, «Παλαιά Τοποθεσία Πυρηνικών Δοκιμών Μαραλίνγκα», ακολουθούμενη από μια προειδοποίηση για τη ραδιενέργεια και στη συνέχεια φτάσαμε σε έναν φράχτη.

Εκεί μας υποδέχτηκε ένας τύπος που τον έλεγαν Robin Matthews. Ο 67χρονος Robin επισκέφθηκε για πρώτη φορά την περιοχή το 1972 και έκτοτε έχει γίνει ο βασικός επιστάτης και ξεναγός σε αυτήν. Άνοιξε μια πύλη με το ηλιοκαμένο και γεμάτο τατουάζ χέρι του και μας έκανε νόημα να μπούμε μέσα. «Κανείς δεν ξέρει πλέον αυτό το μέρος όπως εγώ», ανακοίνωσε καθώς δίναμε τα χέρια.

Ο Robin μάς είπε ότι είχε αρχικά πετάξει την ιδέα των ξεναγήσεων στους ανθρώπους της Maralinga Tjarutja (του οργανισμού που διαχειρίζεται τα δικαιώματα των αυτοχθόνων στους οποίους ανήκει η περιοχή) το 2015 και είχαν συμφωνήσει. Στην αρχή, ήταν μόνο αυτός και η σύζυγός του Della που διοργάνωναν τις εκδρομές, συντηρώντας τα κτίρια και γενικά τρέχοντας την όλη επιχείρηση, αλλά πρόσφατα προσλάβανε και έναν επιστάτη, για να τα βγάζουν πέρα. «Πέρυσι, μας επισκέφτηκαν 645 τουρίστες», δήλωσε ο Robin περήφανα, οδηγώντας μας προς την πρώην στρατιωτική βάση. «Δηλαδή 110 περισσότεροι από το προηγούμενο έτος».

Οι πυρηνικές δοκιμές στη Μαραλίνγκα δεν ήταν οι πρώτες σε αυστραλιανό έδαφος. Μετά από δύο δοκιμές στην πεδιάδα Ίμου το 1953 -περίπου 100 χιλιόμετρα βορειότερα- οι Βρετανοί υπέβαλαν επίσημο αίτημα για μόνιμο χώρο δοκιμών και δημιουργήθηκε η Απαγορευμένη Περιοχή Μαραλίνγκα. Η κατασκευή του αεροδρομίου και του χωριού πήρε 16 μήνες και χρηματοδοτήθηκε από τις βρετανικές και αυστραλιανές κυβερνήσεις, οι οποίες αγνόησαν τις ντόπιες φυλές που θεωρούσαν την περιοχή σπίτι τους για αρκετές χιλιάδες χρόνια. Πολλοί από αυτούς απλώς μεταφέρθηκαν στην κοντινή κοινότητα της Γιαλάτα, κάτι που ήταν αντίστοιχο με απέλαση.

«Υπάρχουν παραδοσιακές διαδρομές που διασχίζουν τα σημεία των εκρήξεων και με μια υπογραφή, η γη αλλοτριώθηκε», εξήγησε ο Robin θλιμμένα. Έπειτα, μας είπε πόσοι από αυτούς τους ανθρώπους επέστρεψαν αργότερα στην πατρίδα τους, χωρίς να γνωρίζουν ότι το έδαφος και το νερό ήταν μολυσμένα με ραδιενέργεια, εξαιτίας των πυρηνικών δοκιμών. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι επιπτώσεις στην υγεία τους ήταν φριχτές, αλλά μέχρι και το 1994 η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν ήταν διατεθειμένη να αναλάβει πλήρως την ευθύνη ή να παράσχει οικονομική βοήθεια.

Τελικά, εκείνη τη χρονιά, η σύσταση μιας βασιλικής επιτροπής είχε ως αποτέλεσμα την καταβολή 13,5 εκατομμυρίων δολαρίων στους παραδοσιακούς ιδιοκτήτες της γης. Η επιτροπή διέταξε, επίσης, διεξοδική αξιολόγηση του κινδύνου και στη συνέχεια καθαρισμό της περιοχής, κάτι που ολοκληρώθηκε το 2000, με εκτιμώμενο κόστος 108 εκατομμυρίων δολαρίων.

Εκείνη τη νύχτα, διανυκτερεύσαμε σε λυόμενες κατασκευές που είχαν εγκατασταθεί, για να φιλοξενούν τους επισκέπτες του «χωριού»: Κάποτε υπήρχαν περίπου 3.000 μόνιμοι στρατιωτικοί, αλλά πολλά από τα κτίρια όπου έμεναν έχουν κατεδαφιστεί, αφήνοντας πίσω τους ένα πεδίο τσιμεντένιων θεμελίων, πλάι σε μια ερειπωμένη πισίνα και ένα γήπεδο του τένις. Τα δωμάτιά μας ήταν σχετικά καινούργια, αλλά είχαν μια αυστηρότητα που ταίριαζε απόλυτα με τις υπόλοιπες πρώην στρατιωτικές δομές. Διέθεταν επίσης ζεστό νερό και WiFi, παρόλο που, όπως φαινόταν, ήμασταν οι μοναδικοί επισκέπτες εκείνες τις μέρες.

Το επόμενο πρωί, μπήκαμε στο Hilux του Robin με σκοπό να επισκεφτούμε το αεροδρόμιο και τον χώρο δοκιμών. Ο Robin οδηγούσε με το ένα χέρι, γυρίζοντας συνεχώς πίσω για να μας διηγηθεί ιστορίες, κοιτώντας μας έντονα μέσα στα μάτια. «Η κυβέρνηση της Αυστραλίας δεν γνώριζε πραγματικά τι συνέβαινε εδώ», εξήγησε ο Robin, σταθμεύοντας έξω από ένα παλιό κτίριο που κάποτε χρησίμευε ως τελωνιακός σταθμός που υποδεχόταν τους Βρετανούς. Συνέχισε να μας λέει πως το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν αυτό που έτρεχε όλη την επιχείρηση, κρατώντας στο σκοτάδι τον οικοδεσπότη του, τον οποίο είχε υποχρεώσει να μην κάνει πολλές ερωτήσεις.

«Οι Βρετανοί φοβούνταν τις επιπτώσεις που θα είχαν οι δοκιμές στο αναπαραγωγικό σύστημα των γυναικών, γι’ αυτό και οι γυναίκες δεν πλησίασαν ποτέ τη βάση περισσότερο από αυτό το σημείο», δήλωσε ο Robin, δείχνοντας τον διάδρομο προσγείωσης/απογείωσης. Έρχονταν αεροπορικώς γυναίκες, εξήγησε, αλλά σπάνια τους επιτρεπόταν να εγκαταλείψουν το αεροπλάνο.

Προχωρώντας προς το πεδίο δοκιμών, ο Robin μας έδειχνε λεπτομέρειες του τοπίου: παλιές γραμμές τηλεπικοινωνιών, αρχαίες τρύπες όπου συγκέντρωναν οι αυτόχθονες νερό και στη συνέχεια ένα τεράστιο ανάχωμα με κόκκινη σκόνη. «Αυτός είναι ο πιο επικίνδυνος λάκκος στην Αυστραλία», ανακοίνωσε ο Robin. Εξήγησε ότι ο καλυμμένος με χώμα και ενισχυμένος με τσιμέντο λάκκος ήταν ένας από τους 22 που μέσα τους θάφθηκαν οχήματα, μολυσμένος εξοπλισμός και ραδιενεργό χώμα.

Αν και η Μαραλίνγκα έχει μείνει γνωστή για τις δοκιμές πυρηνικών όπλων μεγάλης κλίμακας, ήταν επίσης τόπος περίπου 700 μικρότερων τεστ, τα οποία μόλυναν με ουράνιο και πλουτώνιο μικρότερες περιοχές. Όπως εξήγησε ο Robin, πολλά από τα ραδιενεργά περιεχόμενα του λάκκου ήταν αποτέλεσμα αυτών των μικρότερων δοκιμών.

Εμείς, όμως, είχαμε έρθει για τα μεγαλύτερα πεδία δοκιμών.

Η βόμβα «Taranaki» ήταν η μεγαλύτερη που δοκιμάστηκε ποτέ στη Μαραλίνγκα -σχεδόν διπλάσια σε μέγεθος από τη βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα- και το σημείο πυροδότησής της βρισκόταν ακριβώς δίπλα στον λάκκο. Μια επιγραφή σε μια μικρή τσιμεντένια πυραμίδα σηματοδοτούσε το σημείο μηδέν και προειδοποιούσε για τη ραδιενέργεια.

«Αυτά τα νέα παλικάρια δούλευαν μέσα σε ραδιενεργό σκόνη, όμως οι Βρετανοί αρνούνται μολύνθηκαν», είπε σαρκαστικά ο Robin με έναν μορφασμό.

Λίγα εκατοντάδες μέτρα παραπέρα, βρήκαμε το τοπόσημο της δοκιμής της βόμβας «Breakaway» και σταματήσαμε στην άκρη, για να δούμε την άμμο της ερήμου να λαμπυρίζει στον ήλιο. Έπεσα στα γόνατα, για να βλέπω καλύτερα και συνειδητοποίησα ότι το έδαφος ήταν γεμάτο με πρασινωπά και καφέ κομματάκια από γυαλί, που δεν ξεπερνούσαν σε μέγεθος ένα κέρμα.

«Όταν πυροδοτήθηκε η βόμβα, έβαλε φωτιά στην άμμο και τη μετέτρεψε σε γυαλί», εξήγησε ο Robin, σκύβοντας δίπλα μου για να πιάσει ένα κομματάκι: «Όταν ήρθα για πρώτη φορά εδώ το ’72, θυμάμαι ότι είδα ένα στρώμα τέτοιου γυαλιού μήκους 15 μέτρων».

Τον παρακολούθησα, καθώς τοποθετούσε το γυαλί σε έναν μετρητή ακτινοβολίας –μας είπε αρκετές φορές ότι δεν ήταν μετρητής Geiger- και οι ψηφιακές ενδείξεις ξεκίνησαν να ανεβαίνουν. Έπειτα, έβγαλε ένα κομμάτι χαρτί που έγραφε συγκριτικά επίπεδα ακτινοβολίας από σχολικές αίθουσες, πτήσεις εσωτερικού και ακτινογραφίες –δείχνοντάς μας την αντίθεση στα επίπεδα ραδιενέργειας. «Ναι, εξακολουθεί να υπάρχει ραδιενέργεια εδώ, αλλά είναι πάρα πολύ χαμηλή», είπε.

Επέστρεψα στο Hilux κυριευμένος από μελαγχολία. Αυτά τα θραύσματα από γυαλί με έκαναν να νιώσω την πραγματικότητα των πυρηνικών εκρήξεων του ’50 και του ’60 και τη μόνιμη ζημιά που προκάλεσαν. Έτσι, ζήτησα από τον Robin να μου πει τη γνώμη του για την αποζημίωση που προσφέρθηκε στους ιθαγενείς. Μου είπε ότι πίστευε ότι τα χρήματα χρησιμοποιήθηκαν σωστά, με τα περισσότερα να έχουν διατεθεί σε σχολεία και νοσοκομεία. Έπειτα, έκανε μια παύση και ύστερα μου είπε ότι και η γυναίκα του είχε κάποτε δική της γη στην περιοχή: «Οι παππούδες της είχαν γεννηθεί εδώ. Έχει μια δυνατή συγγένεια με αυτά τα εδάφη».

Μπήκαμε στο αυτοκίνητο και κάνοντας μια σιωπηλή διαδρομή μέχρι τις πύλες εισόδου, παρατηρούσα το τοπίο γύρω μου: αυτό το θλιβερό μέρος, όπου κάποια φυτά δεν φυτρώνουν πλέον, στο οποίο οι ντόπιοι αναφέρονται ως «μάμου» – που σημαίνει «χώρα του διαβόλου».

Πίσω στην πύλη, αποχαιρετιστήκαμε και ρώτησα τον Robin αν θα έμενε εκεί για πάντα. Σκέφτηκε λίγο προτού απαντήσει: «Δεν θα ένιωθα άνετα να βγω στη σύνταξη, αν δεν ήμουν σίγουρος ότι ο ρόλος μου θα περνούσε στα σωστά χέρια», είπε αργά. «Είναι σημαντικό να κάνει αυτήν τη δουλειά ο σωστός άνθρωπος, έτσι ώστε να λέγεται σωστά η ιστορία αυτού του τόπου. Δεν μπορώ να φύγω ακόμη».

To άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE AU.

Περισσότερα από το VICE

Μια Δοκιμή από τις Μερίδες Εκστρατείας Αυτών των Στρατιωτών Δεν θα σας Πείσει

Οι Διαπραγματευτές της Αστυνομίας Δεν Λένε Ψέματα και Δεν Δίνουν Υποσχέσεις

Ρωτήσαμε Έναν Σατανιστή τι Έκανε τα Χριστούγεννα