Περίπου 10.350.000 άτομα είναι φυλακισμένα παγκοσμίως σύμφωνα με την ομάδα στήριξης Penal Reform International. Κάθε χρόνο αυτή η ΜΚΟ εξετάζει την κατάσταση των φυλακών σε όλο τον κόσμο και συντάσσει μια έκθεση. Και η περσινή συνοψίζεται με αυτήν την τρομερή φράση: «Οι συνθήκες κράτησης είναι ταπεινωτικές, ο αριθμός των κρατουμένων αυξάνεται ενώ το συνολικό ποσοστό εγκληματικότητας μειώνεται στην πλειοψηφία των κοινωνιών».
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
ΗΠΑ, Τζόρτζια, 2012. Κοιτώνας ανδρών στην Calhoun County Jail στο Μόργκαν της Τζόρτζια.
Αυτό φυσικά είναι ένα θλιβερό κατηγορητήριο για την οικουμενική δημοφιλία μιας σκληρής πολιτικής ενάντια στην καταπολέμηση του εγκλήματος. Πολλά συστήματα δικαιοσύνης στον κόσμο λειτουργούν οριακά, κάτι που δεν ενοχλεί τους περισσότερους ψηφοφόρους επειδή δεν βλέπουν τις συνέπειες. Οι περισσότεροι δεν έχουμε πάει ποτέ σε φυλακή, έτσι δεν βλέπουμε ότι παντού υπάρχουν υποδομές που καταρρέουν και κελιά που είναι για ένα άτομο, πηγμένα στους κρατούμενους. Δεν ξέρουμε πώς η ψήφος μας επηρεάζει τους πιο φτωχούς και αμόρφωτους της κοινωνίας και γι’ αυτό δεν μας νοιάζει. Κι έτσι αυτή η καθοδική πορεία συνεχίζει.Ελπίζοντας να συμβάλει στην απαραίτητη επανεκτίμηση του παγκοσμίως σκληρού νομικού συστήματός, ο Ολλανδός φωτογράφος Jan Banning ανέλαβε το φαινομενικά ακατόρθωτο, να φωτογραφίσει φυλακές σε όλο τον κόσμο. Ταξιδεύοντας σε Ουγκάντα, Γαλλία, ΗΠΑ και Κολομβία, οι φωτογραφίες του Jan μάς καλούν να αμφισβητήσουμε το αν οι φυλακές πετυχαίνουν τον στόχο τους: να σωφρονίζουν, να αποκαθιστούν, και να αποτρέπουν.Μιλώντας στο VICE, ο Jan εξηγεί πώς απέκτησε πρόσβαση, τι είδε και τι έμαθε όσον αναφορά τη συμμόρφωση των εγκληματιών στον κόσμο.
Ουγκάντα, Μάρτιος 2013. Η Mutukula Prison Farm, φυλακή χαμηλής ασφαλείας.
VICE: Jan, μπορείς να μας πεις τι προσπαθούν να μας πουν αυτές οι φωτογραφίες; Γιατί διάλεξες τις συγκεκριμένες χώρες; Γιατί, για παράδειγμα, συγκρίνουμε μια φυλακή της Ουγκάντας με μια φυλακή της Γαλλίας;
Jan: Καλή ερώτηση. Αρχικά, αναρωτήθηκα, πού μπορώ να βγάλω ωραίες φωτογραφίες; Αν έκανα αυτό θα είχα ένα ωραίο λεύκωμα, αλλά τι νόημα θα είχε; Πάντα ήθελα η δουλειά μου να παίξει ρόλο στον δημόσιο διάλογο. Έτσι, με τη βοήθεια του Max Planck Institute, αποφάσισα να εστιάσω σε χώρες με βάση διαφορετικές μετρήσεις: πρώτα έγινε ένας διαχωρισμός ανάμεσα στο αστικό και το κοινό δίκαιο, έλαβα υπόψη τη γεωγραφική τους φύση και πόσο σημαντικές είναι αυτές οι χώρες διεθνώς. Έπειτα διάλεξα δυο παραδείγματα από την καθεμιά, από τις βασικές εκδοχές του ποινικού δικαίου: ένα δυτικό παράδειγμα (το αστικό δίκαιο στη Γαλλία και το κοινό δίκαιο στις ΗΠΑ) και ένα μη δυτικό παράδειγμα (αστικό δίκαιο στην Κολομβία και κοινό δίκαιο στην Ουγκάντα). Αποφάσισα να φωτογραφίσω τις ΗΠΑ και όχι την Αγγλία, επειδή στις ΗΠΑ υπάρχει θανατική ποινή, που είναι, φυσικά, το πιο ακραίο σύστημα που υπάρχει.
Jan: Καλή ερώτηση. Αρχικά, αναρωτήθηκα, πού μπορώ να βγάλω ωραίες φωτογραφίες; Αν έκανα αυτό θα είχα ένα ωραίο λεύκωμα, αλλά τι νόημα θα είχε; Πάντα ήθελα η δουλειά μου να παίξει ρόλο στον δημόσιο διάλογο. Έτσι, με τη βοήθεια του Max Planck Institute, αποφάσισα να εστιάσω σε χώρες με βάση διαφορετικές μετρήσεις: πρώτα έγινε ένας διαχωρισμός ανάμεσα στο αστικό και το κοινό δίκαιο, έλαβα υπόψη τη γεωγραφική τους φύση και πόσο σημαντικές είναι αυτές οι χώρες διεθνώς. Έπειτα διάλεξα δυο παραδείγματα από την καθεμιά, από τις βασικές εκδοχές του ποινικού δικαίου: ένα δυτικό παράδειγμα (το αστικό δίκαιο στη Γαλλία και το κοινό δίκαιο στις ΗΠΑ) και ένα μη δυτικό παράδειγμα (αστικό δίκαιο στην Κολομβία και κοινό δίκαιο στην Ουγκάντα). Αποφάσισα να φωτογραφίσω τις ΗΠΑ και όχι την Αγγλία, επειδή στις ΗΠΑ υπάρχει θανατική ποινή, που είναι, φυσικά, το πιο ακραίο σύστημα που υπάρχει.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Σε ποια φυλακή η πρόσβαση ήταν πιο εύκολη;
Παραδόξως στην Ουγκάντα, μάλλον λόγω των προοδευτικών ιδεών του διευθυντή εκεί που είναι πολύ ανοιχτό και ειλικρινές άτομο.
Παραδόξως στην Ουγκάντα, μάλλον λόγω των προοδευτικών ιδεών του διευθυντή εκεί που είναι πολύ ανοιχτό και ειλικρινές άτομο.
Ουγκάντα, Φεβρουάριος 2013. Μαθήματα βιολογίας από έναν μελλοθάνατο (αναγνωρίζεται από τα λευκά του ρούχα) στην Kirinya Main Prison στην Τζίντζα.
Και οι άλλες πώς ήταν;
Σχεδόν εφιαλτικές. Στη Γαλλία χρειάστηκα δύο χρόνια για να αποκτήσω πρόσβαση. Στις ΗΠΑ λίγο λιγότερο και στην Κολομβία μπόρεσα να κάνω έναν πρώτο γύρο σε φυλακές μέτριας και χαμηλής ασφάλειας. Αλλά στο επόμενο ταξίδι, στις φυλακές υψίστης ασφαλείας, με κορόιδεψαν. Μετά από ένα σωρό αιτήσεις, μου έδωσαν πρόσβαση σε τέσσερις τέτοιες φυλακές, αλλά όταν έφτασα εκεί δεν με άφησαν να φωτογραφίσω τίποτα παρά μόνο τα γελοία μαθήματα αγγλικών που γίνονταν σε αίθουσες άδειες και σε ένα εργαστήριο που έκαναν κάποιες ωραίες ξυλουργικέ εργασίες. Ήταν μες στη βρόμα, με πάρα πολλά άτομα, αλλά υπήρχαν σημεία που αν κοίταζα μέσα από τον φακό μου φρουροί με εμπόδιζαν να φωτογραφίσω. Στην Κολομβία, επίσης, οι δικαστές δεν ήθελαν να φωτογραφηθούν επειδή ήταν επικίνδυνο για εκείνους.
Σχεδόν εφιαλτικές. Στη Γαλλία χρειάστηκα δύο χρόνια για να αποκτήσω πρόσβαση. Στις ΗΠΑ λίγο λιγότερο και στην Κολομβία μπόρεσα να κάνω έναν πρώτο γύρο σε φυλακές μέτριας και χαμηλής ασφάλειας. Αλλά στο επόμενο ταξίδι, στις φυλακές υψίστης ασφαλείας, με κορόιδεψαν. Μετά από ένα σωρό αιτήσεις, μου έδωσαν πρόσβαση σε τέσσερις τέτοιες φυλακές, αλλά όταν έφτασα εκεί δεν με άφησαν να φωτογραφίσω τίποτα παρά μόνο τα γελοία μαθήματα αγγλικών που γίνονταν σε αίθουσες άδειες και σε ένα εργαστήριο που έκαναν κάποιες ωραίες ξυλουργικέ εργασίες. Ήταν μες στη βρόμα, με πάρα πολλά άτομα, αλλά υπήρχαν σημεία που αν κοίταζα μέσα από τον φακό μου φρουροί με εμπόδιζαν να φωτογραφίσω. Στην Κολομβία, επίσης, οι δικαστές δεν ήθελαν να φωτογραφηθούν επειδή ήταν επικίνδυνο για εκείνους.
Κολομβία, Αύγουστος 2011. Η φυλακή Establecimiento Carcelario de Reclusion Especial στη Σαβάνα Λάργκα χωράει 50 κρατούμενους και φιλοξενεί 100.
Υπήρχε κάτι που σε εξέπληξε ή σε σόκαρε κατά τη διαδικασία;
Το ότι η ατμόσφαιρα ήταν παρασάγγας η πιο χαλαρή στην Ουγκάντα. Ήταν μάλλον το καλύτερο. Οι φυλακές όμως στην Ουγκάντα δεν είναι σαν hostel. Είναι υπερπληθείς, υπάρχει φτώχεια αλλά τουλάχιστον απ’ ό,τι φαίνεται τους φέρονται καλά. Από άποψη υλικών υποδομών, η Γαλλία ήταν η καλύτερη. Μπορούν να έχουν πολλά πράγματα στο κελί τους και να μαγειρεύουν μόνοι τους.
Το ότι η ατμόσφαιρα ήταν παρασάγγας η πιο χαλαρή στην Ουγκάντα. Ήταν μάλλον το καλύτερο. Οι φυλακές όμως στην Ουγκάντα δεν είναι σαν hostel. Είναι υπερπληθείς, υπάρχει φτώχεια αλλά τουλάχιστον απ’ ό,τι φαίνεται τους φέρονται καλά. Από άποψη υλικών υποδομών, η Γαλλία ήταν η καλύτερη. Μπορούν να έχουν πολλά πράγματα στο κελί τους και να μαγειρεύουν μόνοι τους.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Θα έλεγα ότι η κατάσταση στη Γαλλία είναι σχετικά ανεκτή. Αυτά τα δύο συστήματα μου φάνηκαν σχετικά ανθρώπινα.
Γαλλία, Οκτώβριος 2013. Κελιά στην Maison d’arrêt de Bois-d’Arcy, που άνοιξε το 1980.
Μου φάνηκε ενδιαφέρον που η αντίθεση είναι τόσο εμφανής και για μένα αυτό ήταν μια ευτυχής σύμπτωση. Αν κοιτάξεις τις φωτογραφίες από την Ουγκάντα, υπάρχουν πολλά ζεστά χρώματα. Χρησιμοποιούν πολλά κίτρινα, σαν σε αφρικανικό χωριό, ενώ στις ΗΠΑ είναι όλο ανοξείδωτο ατσάλι και τσιμέντο και κρύο. Η αίσθηση ήταν πολύ πιο καταθλιπτική.Έγινα φίλος με την πιο διάσημη κρατούμενη της Ουγκάντα, που από τότε έχει βγει από τη φυλακή και μίλησε στην έκθεσή μου Law and Order στη Γερμανία. Επιβεβαίωσε την εντύπωσή μου ότι η σχέση ανάμεσα στους δεσμοφύλακες και σε άλλους κρατούμενους στην Ουγκάντα είναι πολύ καλά, κάτι που δεν περίμενα. Παρόλο που έχω πάει σε πολλά μέρη στον κόσμο στα 37 χρόνια καριέρας μου, περίμενα ότι οι φυλακές της Ουγκάντα θα ήταν χειρότερες κι εκείνες των ΗΠΑ καλύτερες. Αυτές οι χώρες με εξέπληξαν περισσότερο απ’ όλες.Τι σε εξέπληξε στο σωφρονιστικό σύστημα των ΗΠΑ;
Θα έλεγα ότι οι φυλακές στις ΗΠΑ ήταν θεσμοθετημένη τιμωρία, παρόλο που ήταν υπό τη Σωφρονιστική Υπηρεσία. Νομίζω πως πρωτίστως οι φυλακές στις ΗΠΑ είναι σχεδιασμένες να λειτουργούν τιμωρητικά.
Θα έλεγα ότι οι φυλακές στις ΗΠΑ ήταν θεσμοθετημένη τιμωρία, παρόλο που ήταν υπό τη Σωφρονιστική Υπηρεσία. Νομίζω πως πρωτίστως οι φυλακές στις ΗΠΑ είναι σχεδιασμένες να λειτουργούν τιμωρητικά.
ΗΠΑ, Τζόρτζια, Νοέμβριος 2012. Συνάντηση της επιτροπής ισοβιτών στη Georgia State Prison.
Είχες αρκετή αλληλεπίδραση με τους κρατούμενους σε κάποια χώρα;
Στην Ουγκάντα. Η φωτογραφία του άνδρα που κάνει ηλιοθεραπεία ανάμεσα στους όμορφα χρωματισμένους τοίχους στη Γαλλία. Ήταν αφεντικό της μαφίας από την Κορσική. Μιλήσαμε περίπου μισή ώρα. Στην Κολομβία, κατά βάση, δεν με άφησαν. Όπως και στις ΗΠΑ.
Στην Ουγκάντα. Η φωτογραφία του άνδρα που κάνει ηλιοθεραπεία ανάμεσα στους όμορφα χρωματισμένους τοίχους στη Γαλλία. Ήταν αφεντικό της μαφίας από την Κορσική. Μιλήσαμε περίπου μισή ώρα. Στην Κολομβία, κατά βάση, δεν με άφησαν. Όπως και στις ΗΠΑ.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Γαλλία, Απρίλιος 2013. Φυλακή Centre Penitentiaire de Lille-Annoeullin. Στο πίσω μέρος του προαύλιου είναι ξαπλωμένος ο J.M., μέλος της κορσικανής συμμορίας Sea Breeze. Είχε κάνει ήδη 14 χρόνια φυλακή πριν καταδικαστεί σε 15, για φόνο, το 2007. Το 2013 καταδικάστηκε σε άλλα τέσσερα, συν 100.000 ευρώ για εκβιασμό σε κλαμπ, μέσα από το κελί του.
Πώς θα ήθελες η συγκριτική αυτή συλλογή να συμβάλει στον δημόσιο διάλογο γύρω από τα συστήματα φυλάκισης;
Δεν είχα στόχο να αποδείξω ότι κάποιο ήταν καλύτερο από κάποιοι άλλο. Αλλά στο τέλος σαφώς έχω προτιμήσεις. Οι σωφρονιστικές υπηρεσίες και ο τρόπος διαχείρισης του εγκλήματος παίζουν μεγάλο ρόλο στην πολιτική πολλών χωρών, πολύ περισσότερο από δεκαετίες πριν λόγω της ανόδους των λαϊκιστικών κομμάτων και της ιδέας ότι το πώς τιμωρούμε τους εγκληματίες καθορίζει το πώς μειώνουμε τα ποσοστά εγκληματικότητας. Στο λεύκωμα παρουσιάζονται συγκρίσεις ποσοστών εγκληματικότητας και φόνων σε διάφορα μέρη της Ευρώπης, που έχουν μειωθεί εντυπωσιακά. Αν κοιτάξεις τα ποσοστά των τελευταίων ετών, ο κόσμος είναι πιο ασφαλές μέρος. Πιο ασφαλές από ποτέ, με εξαίρεση ίσως τη δεκαετία του ‘50 και του ‘60 και νομίζω ότι δεν το ξέρει πολύς κόσμος αυτό. Ελπίζω το βιβλίο να συνεισφέρει στον δημόσιο διάλογο περί διαχείρισης της εγκληματικότητας. Νομίζω ότι η σύγκριση διαφορετικών συστημάτων καταστάσεων, και πολιτισμών είναι πάντα καλός τρόπος να βλέπεις τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση.
Δεν είχα στόχο να αποδείξω ότι κάποιο ήταν καλύτερο από κάποιοι άλλο. Αλλά στο τέλος σαφώς έχω προτιμήσεις. Οι σωφρονιστικές υπηρεσίες και ο τρόπος διαχείρισης του εγκλήματος παίζουν μεγάλο ρόλο στην πολιτική πολλών χωρών, πολύ περισσότερο από δεκαετίες πριν λόγω της ανόδους των λαϊκιστικών κομμάτων και της ιδέας ότι το πώς τιμωρούμε τους εγκληματίες καθορίζει το πώς μειώνουμε τα ποσοστά εγκληματικότητας. Στο λεύκωμα παρουσιάζονται συγκρίσεις ποσοστών εγκληματικότητας και φόνων σε διάφορα μέρη της Ευρώπης, που έχουν μειωθεί εντυπωσιακά. Αν κοιτάξεις τα ποσοστά των τελευταίων ετών, ο κόσμος είναι πιο ασφαλές μέρος. Πιο ασφαλές από ποτέ, με εξαίρεση ίσως τη δεκαετία του ‘50 και του ‘60 και νομίζω ότι δεν το ξέρει πολύς κόσμος αυτό. Ελπίζω το βιβλίο να συνεισφέρει στον δημόσιο διάλογο περί διαχείρισης της εγκληματικότητας. Νομίζω ότι η σύγκριση διαφορετικών συστημάτων καταστάσεων, και πολιτισμών είναι πάντα καλός τρόπος να βλέπεις τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση.
Ουγκάντα, Μάιος 2010. Αρχείο του αστυνομικού τμήματος της Κακίρα.
Λες ότι δεν πιστεύεις πως η φυλάκιση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε πολλές περιπτώσεις. Γιατί; Αισθάνεσαι ότι θα μπορούσε να υπάρχει εναλλακτική στο παρόν σύστημα φυλάκισης;
Αμφιβάλλω πολύ για τη χρήση του συστήματος φυλακών γενικά. Ξέρω ότι σε μερικές περιπτώσεις είναι απαραίτητο να απομονώνουμε τους ανθρώπους από την κοινωνία. Μερικοί δεν μπορούν να συμμετέχουν σε αυτή αλλά νομίζω πως είναι μια μειοψηφία των φυλακισμένων. Νομίζω ότι πολλοί ήταν άτυχοι, δεν είχαν ευκαιρίες, έχουν ψυχολογικά προβλήματα, ανήκουν στις κατώτερες τάξεις και επίσης η φυλή παίζει ρόλο. Νομίζω πως το να εστιάζουμε στην τιμωρία δεν είναι και η καλύτερη ιδέα, πως ένα πλαίσιο σωφρονισμού και ευκαιριών να ζήσουν μια ζωή προσφοράς στην κοινωνία είναι πολύ καλύτερη και αυτό μπορεί να έχει να κάνει με το δικό μου background. Στην Ολλανδία, τα ποσοστά φυλάκισης είναι τόσο μικρά που νοικιάζουμε φυλακές στη Νορβηγία και το Βέλγιο.
Αμφιβάλλω πολύ για τη χρήση του συστήματος φυλακών γενικά. Ξέρω ότι σε μερικές περιπτώσεις είναι απαραίτητο να απομονώνουμε τους ανθρώπους από την κοινωνία. Μερικοί δεν μπορούν να συμμετέχουν σε αυτή αλλά νομίζω πως είναι μια μειοψηφία των φυλακισμένων. Νομίζω ότι πολλοί ήταν άτυχοι, δεν είχαν ευκαιρίες, έχουν ψυχολογικά προβλήματα, ανήκουν στις κατώτερες τάξεις και επίσης η φυλή παίζει ρόλο. Νομίζω πως το να εστιάζουμε στην τιμωρία δεν είναι και η καλύτερη ιδέα, πως ένα πλαίσιο σωφρονισμού και ευκαιριών να ζήσουν μια ζωή προσφοράς στην κοινωνία είναι πολύ καλύτερη και αυτό μπορεί να έχει να κάνει με το δικό μου background. Στην Ολλανδία, τα ποσοστά φυλάκισης είναι τόσο μικρά που νοικιάζουμε φυλακές στη Νορβηγία και το Βέλγιο.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Συνέντευξη: Laura Woods. Φωτογραφίες Jan Banning.
Γαλλία, Οκτώβριος. 2013. Κελιά στην Maison d’arrêt de Bois-d’Arcy. Από τους 770 κρατούμενους, περίπου 215 είναι σε προσωρινή κράτηση.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE ASIA.
Περισσότερα από το VICE«Δεν Είναι η Αθήνα Όπως το Παρίσι για Έναν Γκέι Άνδρα»Ελληνικό Ποδόσφαιρο: Πατήστε το ΚουμπίΗ Άννα Μεταφράζει Ελληνικά Rap Τραγούδια στη ΝοηματικήΓια τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.