Είναι Κυριακή πρωί, κάνει ψοφόκρυο και βλαστημάω την ώρα που φτιάχνω τον καφέ, γιατί ο νόμος του Μέρφι έχει μπει σε ισχύ και ο καπνός μου έχει φτάσει στο τέλος του. Είναι μια από τις ατυχίες της ζωής να ξυπνάς στο ρεπό σου και να σου απομένουν μερικά μόνο τρίμματα για να συμπληρώσεις ίσα ίσα ένα τσιγάρο. Λίγο αργότερα βγαίνω εντελώς μαζοχιστικά στο κρύο προκειμένου να αγοράσω καινούριο καπνό και περπατάω στους 6 βαθμούς Κελσίου με τη σκέψη «Τι θα ήταν οι Κυριακές μας αν δεν μπορούσαμε να καπνίσουμε όσο θέλουμε;». Φτάνοντας στο περίπτερο και ρίχνοντας μια γρήγορη ματιά στις εφημερίδες, η δύναμη της συνήθειας κάνει τον περιπτερά να μου δώσει αυτόματα και χωρίς να το ζητήσω καν, το πολυπόθητο σακουλάκι που θα κάνει τον καφέ μου πιο γευστικό απ' ό,τι είναι. «Ακρίβυναν και άλλαξαν οι συσκευασίες να ξέρεις» λέει προειδοποιητικά και δίνει τα ρέστα μου.

Όντως, πέρα από το υψηλότερο κόστος, ο καπνός μου είχε επάνω ένα πτώμα, που δυο χέρια το έκλειναν σε μια νεκροσακούλα και μια λεζάντα παραπλέυρως με μεγάλα λευκά γράμματα που έλεγε «Το κάπνισμα προκαλεί έμφραγμα». Σε πρώτη φάση σκέφτηκα πως ο μελαχρινός τύπος στο νεκροτομείο, θα ήταν ωραίος ζωντανός. Θα μπορούσε να είναι ό,τι απέμεινε από τον άντρα της διαφήμισης του Marlboro και αν η εικόνα το πήγαινε ένα βήμα παρακάτω θα τον βλέπαμε να κηδεύεται με το καομπόικο καπέλο του ενώ οι υπόλοιποι καουμπόηδες πατάνε κάτω τα τσιγάρα τους.

Σε δεύτερη φάση, αφού ζήτησα να δω από περιέργεια τις εικόνες σε όλες τις συσκευασίες, εκείνο το πρωί εγώ και ο περιπτεράς μου κάναμε μια μυστική συμφωνία: Κάθε φορά που του ζητάω καπνό θα μου δίνει ή εκείνο το μωρό που έχει ένα τσιγάρο κολλημένο στην πιπίλα ή εκείνες τις συσκευασίες που λένε ότι μειώνουν τη γονιμότητα ή σαν τελευταία επιλογή τον καπνό με εκείνο περιτύλιγμα που απεικονίζει ένα γυμνό κουλουριασμένο άντρα και γράφει πως το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο σεξουαλικής ανικανότητας.

Οπτικά το πρώτο ερέθισμα των παραπάνω εικόνων δεν με ενόχλησε. Δεν είμαι άντρας και δεν ταυτίζομαι με την αντρική σεξουαλική ανικανότητα, δεν έχω παιδί για να γίνει παθητικός καπνιστής και να του καταστρέψω τη ζωή και μέχρι σήμερα δεν με ένοιαξε ποτέ που τα ωάρια μου χαραμίζονται μια φορά το μήνα, πόσο μάλλον το αν είμαι γόνιμη ή όχι. Δυστυχώς όμως από τότε που οι ετικέτες αυτές άρχισαν να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των πακέτων ή της συσκευασίας των καπνών μου έχει τύχει να «κερδίσω» όλων των ειδών τους καρκίνους, εικόνες με στένωση και απόφραξη των αρτηριών, εγκεφαλικά επεισόδια, ακρωτηριασμένους μηρούς, αγέννητα νεκρά μωρά, φέρετρα και ανθρώπους να κλαίνε τριγύρω.

Όλα αυτά ναι μεν μου προκάλεσαν φευγαλέες δεύτερες σκέψεις για το αν πρέπει να καπνίζω ή με έβαλαν να σκεφτώ για λίγο, περιοδικά και σπασμωδικά πως ίσως πρέπει να το κόψω για να ζήσω για παράδειγμα 8 χρόνια περισσότερα. Όμως δεν το έκανα. Αντ' αυτού παίρνω τη συσκευασία που με ενοχλεί λιγότερο και αγόρασα μια θήκη για να αμπαλάρω τον θάνατο που προμηνύουν. Για να είμαι ειλικρινής περισσότερο με έχει επηρεάσει ένας συνάδελφος που χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό τσιγάρο και ατμίζει γράφοντας τα κείμενα του στην προσπάθεια του να μειώσει την εξάρτηση του στη νικοτίνη. Κυρίως γιατί κάθε φορά που φοράω το μπουφάν μου για να βγω στο κρύο και να ανάψω τσιγάρο, εκείνος μένει χαλαρός στη ζέστη κοροϊδεύοντας σιωπηλά και άθελα του, όλους εμάς που υποφέρουμε ακόμη από την εξάρτηση σε αυτό το κυλινδρικό κατασκεύασμα. Αν και ο ίδιος δεν φαντάζεται πως το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι μάλλον η εξάρτηση του μέλλοντος.

Ναι, γνωρίζω πολύ καλά, όπως και όλοι οι καπνιστές, πως κάθε τσιγάρο είναι ένα μικρό λιθαράκι που μπορεί να επιβαρύνει την υγεία μου με πάρα πολλούς τρόπους. Επιλέγω να το αγνοώ και μάλιστα πολύ πετυχημένα, αφού στα 10 χρόνια που καπνίζω δεν έχω προσπαθήσει ούτε μια φορά να το κόψω. Φέρνοντας στο μυαλό μου όλα εκείνα τα βράδια αυπνίας που συνομιλούσα με το ταβάνι, τις στιγμές που τίναζα τη στάχτη με τον αντίχειρα στο τασάκι που βρίσκεται μόνιμα τοποθετημένο στο κομοδίνο ή εκείνες τις βαθιές τζούρες των πρωινών τσιγάρων, συνειδητοποιώ πως ούτε μια φορά δεν σκέφτηκα τις 4.000 χημικές ουσίες που εισήγαγα βίαια στον οργανισμό μου. Φαντάζομαι πως και οι 20.000 άνθρωποι που πεθαίνουν ετησίως στην Ελλάδα από αιτίες που σχετίζονται με το κάπνισμα απέφυγαν επίσης να κάνουν αυτή τη σκέψη.

Οι φωτογραφίες στις συσκευασίες αν και με σόκαραν, τις συνήθισα σχετικά γρήγορα γιατί απλώς αποτυπώθηκαν στο υποσυνείδητο, το συνειδητό και το ασυνείδητο μου. Κάνοντας μια κουβέντα γι΄αυτές τις φωτογραφίες και την τακτική που αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν οι καπνοβιομηχανίες, με τον Νικόλα Νικολάου, ψυχίατρο στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Μάλμε της Σουηδίας καταλαβαίνω το γιατί: «Σε κάποιες επιστημονικές έρευνες πρόσφατα παρατηρήθηκε κάτι εντυπωσιακό οσον αφορά το κεντρικό ψυχολογικό μοντέλο του "Συστήματος της "Ανταμοιβής" που ελέγχει η ορμόνη Ντοπαμίνη. Όταν μελετήθηκε σε ποιό σημείο της ημέρας και σε ποιό ερέθισμα αντιδρούσε εντονότερα ο χρήστης ηρωίνης για να υπάρξει η μέγιστη ταχεία διακύμανση της ορμόνης της ανταμοιβής, οι επιστήμονες έκπληκτοι διαπίστωναν πως η εικόνα μιας σύριγγας ή ενός άλλου χρήστη να παίρνει τη δοση του, προκαλούσε μεγαλύτερη διακύμανση στο αίσθημα της ανταμοιβής ακόμη κι απ' την ίδια την έγχυση ηρωίνης. Κάτι που μπορούμε να ονομασουμε απλά "η δύναμη του μιμητισμού" στις εξαρτήσεις», αναφέρει αρχικά.

Τον ρωτώ στη συνέχεια ποιο είναι τελικά το αποτέλεσμα αυτών των εικόνων και αν επιδρούν τόσο στην ψυχολογία μας όσο ισχυρίζονται. Αφού με ενημερώνει για τη θλιβερή πρωτιά της Ελλάδας στις στις ευρωπαϊκές στατιστικές της Eurostat, όσον αφορά στην παθητική έκθεση σε καπνό τσιγάρου σε εσωτερικό χώρο, στην οποία κατακτήσαμε την πρώτη θέση με το πραγματικά ακραίο 64,2%, μου τονίζει πως «Η εξίσου μεσογειακή και γεμάτη πάθη και ταμπεραμέντο Πορτογαλία άγγιξε μετα βίας το 8,6%. Μα και η αφιλόξενη για τους καπνιστές εξωτερικού χώρου παγωμένη Σουηδία μολις το 5,9%. Κι εκεί αναρωτιέται κανείς αν στ' αλήθεια παρουσιάστηκαν πιο μαυρισμένοι και αποκρουστικοί οι πνεύμονες στις προειδοποιητικές εικόνες στα αντίστοιχα πακέτα τσιγάρων αυτών των χωρών. Αν είναι ο τρόμος της ασθένειας που εντονότερα προφυλάσσει εκείνους τους πληθυσμούς σε σχέση με τους εμμένοντες "ατρόμητους" Έλληνες. Και φυσικά μάλλον δεν είναι ο τρόμος που κυριεύει εδώ την ψυχολογία της μάζας των καπνιστών αλλά κυριότερα ο μιμητισμός».

Σύμφωνα με την ίδια μελέτη της Eurostat, η Ελλάδα έρχεται δεύτερη και στα ποσοστά καπνιστών κάθε χώρας με το 32% του πληθυσμού να καπνίζει συστηματικά. Πρώτη σε αυτό τον τομέα είναι η Βουλγαρία.

Ο ψυχίατρος εξηγεί πως η λύση για τη μείωση του τσιγάρου είναι αλλού. Υπογραμμίζει πως «Οι Σουηδοί και οι Πορτογάλοι δεν τρόμαξαν περισσότερο απ τις εικόνες του καρκίνου του πνεύμονα ή του αδύναμου σπέρματος, μα ελάττωσαν δραστικά την αναπαραγωγή της εικόνας και της έξης του καπνίσματος σε εσωτερικό (εν προκειμένω) χώρο. Έτσι καταπίεσαν, με τη βοήθεια της πιστής εφαρμογής της αντικαπνιστικής νομοθεσίας (που στην Ελλάδα παραμένει σύντομο ανέκδοτο ), την έκθεση παιδιών, εφήβων και ενηλίκων στη θέα των προϊόντων καπνού παντού και πάντα, έτσι γιατί το κάνουν όλοι, έτσι γιατι είθισται. Οι μεγάλες διαφορές στα ποσοστά του καπνίσματος δεν έχουν να κάνουν τόσο με το ποιος τρομάζει περισσότερο ή ποιός φοβάται τον θάνατο. Δε χωρά αμφιβολία ότι, όσο κι αν κάποιες εφαρμογές της τιμωρητικής και εκφοβιστικής προσεγγισης σιγουρα αφυπνίζουν μικρή μερίδα των καπνιστών, η κυρίαρχη στόχευση οφείλει να πέσει στην απαρέγκλιτη εφαρμογή της αντικαπνιστικής νομοθεσίας και στην εξάλειψη του βλαβερού και ασύνειδου μιμητισμού που οδηγεί σε ανεξέλεγκτες ροές ντοπαμίνης κάθε φορά που βλέπουμε έναν παράνομο θεριακλή να καπνίζει αρειμανίως, ακόμα κι αν αυτός ο κάποιος είναι ο ίδιος ο Υπουργός Υγείας της χώρας». Και αν αναλογιστούμε πως από τη μικρή μας ηλικία πριν το τσιγάρο μας γίνει συνήθεια, βλέπουμε εκείνον που κρατάει τσιγάρο στο σχολείο ή στις παρέες σαν επαναστάτη και αντικομφορμιστή, μάλλον ο ψυχίατρος έχει δίκιο.

Προσεγγίζοντας το θέμα ψυχιατρικά ο κ. Νικολάου είναι ξεκάθαρος: «Αυτό που χρειάζεται είναι η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, γονείς που αυστηρά καπνίζουν λιγότερο, εκτός σπιτιού και λιγότερο στη θέα των παιδιών τους, είναι τα πρώτα ισχυρότερα κίνητρα. Είναι σαν να κοιτάμε το δέντρο και να μην βλέπουμε το δάσος. Το δάσος είναι η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου και η εκπαίδευση του πληθυσμού στο που θα εκτίθεται το σύστημα ανταμοιβής της ντοπαμίνης τους. Έτσι τους προστατεύουμε πολύ περισσότερο και όλους, ενώ με τις εικόνες τρομάζουμε μερικούς και σε κυμαινόμενο βαθμό» καταλήγει.

Μιλώντας για μιμητισμό και κάνοντας μια μικρή αναδρομή στην ιστορία του τσιγάρου, παρατηρεί κανείς πως ακόμη και το Hollywood σταδιακά άρχισε να εξαφανίζει τις εικόνες των καπνιστών από τις ταινίες του τα τελευταία χρόνια. Αν και από τη δεκαετία του 1920, Γερμανοί επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το κάπνισμα είναι βλαβερό για την υγεία, η παγκόσμια κοινότητα αναγνώρισε το πρόβλημα μετά τις δεκαετίες του 1950- 1960. Τα κράτη έλαβαν μέτρα για το κάπνισμα σταδιακά με τα μέτρα αυτά να γίνονται εντονότερα τα τελευταία χρόνια, ενώ παλιότερα υπήρχαν διαφημίσεις τσιγάρων μέχρι και στα φαρμακεία.

O Παγκόσμιος Οργανσμός Υγείας (WHO), υποστηρίζει πως εκεί έξω υπάρχουμε 1 δισεκατομμύριο καπνιστές και δεν ξέρουμε πόσοι θα υπήρχαν αν στη ζωή μας αν δεν είχαμε ποτέ καμιά επαφή οπτική ή χρηστική με το τσιγάρo. Θα ήταν λιγότερο γοητευτικός ο Humphrey Bogart χωρίς το άφιλτρο τσιγάρο να σιγοκαίει στα καλοσχηματισμένα δάχτυλα του; Oι γυναίκες στα Film Noir θα ήταν λιγότερο μυστηριώδεις χωρίς τον καπνό να περιτριγυρίζει χαμηλωμένα μάτια τους και τις έντονες βλεφαρίδες τους; H ταινία Casablanca θα γινόταν ποτέ ύμνος στον ανεκπλήρωτο έρωτα αν οι σκηνές της είχαν λιγότερα πακέτα τσιγάρων να φαίνονται δείχνοντας την απέλπιδα προσπάθεια των πρωταγωνιστών να ξεπεράσουν την καψούρα τους; Κανείς δεν ξέρει. Αυτό που ξέρουμε με βεβαιότητα είναι πως ο Bogart θα έχανε σίγουρα λίγη απ' τη γοητεία του αν τον έδειχναν στα τελευταία στάδια της ζωής του να κάνει χημειοθεραπείες για να νικήσει τον καρκίνο στον οισοφάγο που τον σκότωσε στην πραγματική ζωή.

Ίσως πάλι να υπάρχουμε κι εμείς που δυστυχώς έχουμε για πάντα την ανάγκη να αντιμετωπίζουμε τον θάνατο και το τσιγάρο κυνικά, λογοτεχνικά και ποιητικά ακόμη και αν βάλουν ένα μαύρο πνεύμονα στα χέρια μας. Μέχρι να οδηγηθούμε στον γιατρό και να τον κάνουμε θεό, θα θεοποιούμε τον Τομ Ρομπινς, που έγραφε στον Τρυποκάρυδο πως «Τα τρία από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, τα μοιράζονται όλα τα πλάσματα, αλλά η φωτιά ήταν δώρο που έγινε μόνο στον άνθρωπο. Το κάπνισμα του τσιγάρου είναι ο μεγαλύτερος βαθμός οικειότητας που μπορούμε να αποκτήσουμε με τη φωτιά χωρίς φόβο άμεσου τσουρουφλίσματος. Κάθε καπνιστής είναι μια ενσάρκωση του Προμηθέα. Το πνευμόνι του καπνιστή είναι μια γυμνή παρθένα που αφιερώνεται θυσία στο θεό της φωτιάς».

Περισσότερα από το VICE

Οι Γυναίκες με Ανορεξία «Παίζουν» με τον Eγκέφαλό τους για να Παρακάμψουν την Πείνα

Η Sailor Moon Παραδίδει Μαθήματα Ασφαλούς Σεξ στις Γιαπωνέζες

Nέα Μέτρα για Ελάφρυνση του Χρέους