Στις αρχές του 17ου αιώνα, ένας πρωτοπόρος Ιταλός φυσικός παίρνει στα χέρια του μια ακλόνητη θρησκευτική πεποίθηση και την μετατρέπει σε κομφετί, σκορπίζοντας κάμποση αστρόσκονη στα μυαλά των ανθρώπων: Η κοινή αντίληψη πως ο Ήλιος, η Σελήνη και οι υπόλοιποι αστέρες περιστρέφονται γύρω από την ακίνητη Γη, αίφνης «ανατρέπεται». Ο Γαλιλαίος Γαλιλέι θεμελιώνει την ηλιοκεντρική θεωρία του, η οποία αφήνει εμβρόντητη την Εκκλησία: Ο άνθρωπος, το δημιούργημα του Θεού, δεν στρογγυλοκάθεται στο κέντρο του σύμπαντος όπως πίστευε. Η συνέχεια λίγο-πολύ γνωστή. Η επιστημονική αλήθεια υποκύπτει στη βία της παπικής «αυθεντίας», οι δογματικές αντιλήψεις κυριαρχούν στο δικαστήριο και η θεοκρατία νικά τον ριζοσπάστη επιστήμονα, ο οποίος αναγκάζεται να αποκηρύξει στη δίκη μια εξόχως σημαντική ανακάλυψή.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Κατηφορίζοντας προς την Πανεπιστημίου, με προορισμό το θέατρο «Ρεξ», όπου παίζεται αυτές τις μέρες η παράσταση του Εθνικού Θεάτρου «ο Βίος του Γαλιλαίου», σκέφτομαι πόσο μεγάλο ήταν το βάρος αυτής της αλήθειας η οποία έθετε συνολικά τον πλανήτη σε μια τυχαία γωνιά του σύμπαντος. Καθημερινά, όταν κάποιος μας υπενθυμίζει πως δεν περιστρέφονται τα πάντα γύρω μας, ζοριζόμαστε να το αντιληφθούμε, πόσο μάλλον να σταθεί ένας και μόνο άνθρωπος -με όπλα του μερικούς αλλοπρόσαλλους φακούς τηλεσκοπίων- μπροστά σε ανέκφραστους Ιεροεξεταστές με καλοακονισμένα δόντια και να τους πει ότι ο Θεός δεν δημιούργησε το κέντρο του απείρου για την αφεντιά τους. Εν τέλει, βέβαια, ούτε ο Γαλιλαίος το επιχείρησε –προτίμησε να ζήσει σε κατ' οίκον περιορισμό, αρνούμενος προς στιγμήν τις ιδέες του, παρά να «βουτήξει» στην πυρά της Ιεράς Εξέτασης.
Η παράσταση έχει μόλις ολοκληρωθεί και το κοινό χειροκροτεί ενθουσιασμένο το θίασο –ένας βραχύσωμος άντρας με εκφραστικό βλέμμα κάνει μισό βήμα μπροστά. Το χειροκρότημα δυναμώνει. Είναι ο Χρήστος Στέργιογλου –ο ηθοποιός που «κρατά» τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Πρώτη φορά τον παρακολουθώ στο θέατρο –μου είναι γνωστή μονάχα η κινηματογραφική του διαδρομή και συγκεκριμένα η επιβλητική παρουσία του ως «πατέρας» στον «Κυνόδοντα» του Λάνθιμου και ο πρωταγωνιστικός ρόλος στο φιλμ της Ελίνας Ψύκου, «Η Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά».«Πως σου φάνηκε η παράσταση;», με ρωτά, μπαίνοντας στο καμαρίνι του. «Δεν είμαι καταρτισμένος θεατρικά για να αξιολογήσω μια δουλειά. Έχω δει ελάχιστο θέατρο στη ζωή μου, οπότε δεν ξέρω αν είμαι ο κατάλληλος…». «Παιδί μου, πως αισθάνθηκες μετά την παράσταση, αυτό έχει σημασία…», με διακόπτει. «Αισθάνθηκα ότι πρόκειται για ένα επίκαιρο έργο που θέλει να καλλιεργήσει την αμφισβήτηση προς κάθε λογής αυθεντία. Μου έκανε εντύπωση μάλιστα το γεγονός ότι ο Γαλιλαίος εμφανίζεται στο έργο του Μπρεχτ όχι ως μια ηρωική μορφή απέναντι στο παπικό αλάθητο, αλλά ως ένας επιστήμονας με κοινά πάθη που τελικά υποκύπτει στη βία της εξουσίας». «Στην πραγματικότητα δεν υποκύπτει ο επιστήμονας στη βία της εξουσίας, αλλά ο άνθρωπος, η ανθρώπινη αδυναμία. Η προσωπικότητα και οι ιδέες του Γαλιλαίου έχουν "παντρευτεί" ιδανικά με το έργο και τα μήνυματα που ήθελε να διαδώσει ο Μπέρτολτ Μπρεχτ. Όλες οι φιλοσοφικές, οι κοινωνικές και οι πολιτικές ανησυχίες και των δυο συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα που έρχεται να φωτίσει τη σχέση επιστήμης-εξουσίας και πόσο θανατηφόρος μπορεί να είναι αυτός ο συνδυασμός. Αν η επιστημονική αλήθεια δεν προστατευτεί και παραδοθεί στα χέρια της εξουσίας, τότε ο εξουσιαστής μπορεί να την ερμηνεύσει όπως θέλει ο ίδιος». «Και πώς μπορούμε να αντισταθούμε στην εξουσία κατά τη γνώμη σας;», ρωτώ. «Αυτό είναι προσωπική υπόθεση του καθενός -έχει να κάνει με το μεγαλείο ή τη μικρότητα που κρύβει μέσα του. Ο Μπρεχτ δεν ηρωοποιεί τον Γαλιλαίο, ούτε τον κριτικάρει για την επιλογή να απαρνηθεί τη θεωρία του μπροστά στην Ιερά Εξέταση –αυτό που λέει κάποια στιγμή ο Γαλιλαίος μέσω του Μπρεχτ, είναι: "Αλίμονο, στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες". Αυτό σημαίνει πως αν δεν πάρουμε τα πράγματα στα χέρια μας, αν περιμένουμε από άλλους να βγουν μπροστά, τίποτα δεν πρόκειται αλλάξει. Είναι μια επαναστατική δήλωση».
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
«Ένας επαναστάτης και δη ο φορέας μιας τόσο σημαντικής επιστημονικής αλήθειας που αλλάζει τον κόσμο όπως τον ξέραμε, δεν θα έπρεπε να υποστηρίξει μέχρι θανάτου τις ιδέες του, βάζοντας πάνω απ' όλα το κοινωνικό καλό;», επανέρχομαι. «Κοιτάζοντας την πυρά της Ιεράς Εξέτασης πολλά αλλάζουν. Ο φόβος κυριαρχεί. Κανείς μας πιστεύω δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν θα θυσιαζόταν έχοντας μπροστά του μια τόσο επώδυνη επιλογή –προσωπικά δεν έχω ιδέα τι θα έκανα. Μπορώ να σου μιλήσω μονάχα θεωρητικά, αλλά αυτό δεν έχει εν τέλει αξία. Είναι απλώς λόγια. Δεν ζούμε άλλωστε στην εποχή που ο κυρίαρχος θεσμός είναι η Εκκλησία –σήμερα τη δουλειά της έχει αναλάβει η Κεφαλαιοκρατία. Και για να είμαι ειλικρινής πιάνω και εγώ συχνά τον εαυτό μου να είναι δέσμιος της εξουσίας του χρήματος». Κάνει μια μικρή παύση. «Με ποιον τρόπο είστε δέσμιος;», προλαβαίνω να ρωτήσω. «Διότι δεν κάνω κάτι για να αλλάξει η κατάσταση, δεν ξέρω τον τρόπο –οι μικρές καθημερινές επαναστάσεις μου έρχονται μόνο μέσω της Τέχνης. Ο Βίος του Γαλιλαίου, για παράδειγμα, είναι η περίπτωση ενός έργου που προσπαθεί να αφυπνίσει πνευματικά τους ανθρώπους. Να τους δείξει πως η επιστήμη δεν πρέπει να νοικιάζεται στην εκάστοτε εξουσία για να πραγματοποιεί τη "βρώμικη" δουλειά». Νέα παύση. «Στην πραγματικότητα η επανάσταση που θα ήθελα να βιώσω είναι εκείνη μέσα μου και αφορά τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλον. Ονειρεύομαι δηλαδή μια εξέγερση που καταδικάζει την ανθρώπινη ανωτερότητα ή κατωτερότητα, μια επανάσταση στην οποία το κοινωνικό σύνολο θα συνομιλεί επί ίσοις όροις για ό,τι το αφορά». «Δεν είναι κάπως ουτοπικό αυτό στις μέρες μας;», ρωτώ τον Χρήστο, ο οποίος επιμένει να του μιλώ στον ενικό. «Θέλει χρόνια, δεκαετίες και γενιές ολόκληρες για να καλλιεργηθεί μια τέτοιου τύπου συνειδητοποίηση της ισότητας. Αλλά προς τα εκεί βρίσκεται το μέλλον, η εξέλιξη του ανθρώπου».
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
«Εσύ ως επαγγελματίας ηθοποιός έχεις αρκετές επιτυχίες τα τελευταία χρόνια - το όνομά σου έχει συνδεθεί με τη φεστιβαλική άνθηση του Greek weird wave cinema- δεν αισθάνεσαι ποτέ μια αίσθηση "ανωτερότητας" να σε κυριεύει στη σκηνή;», ρωτώ. «Προσπαθώ να μην το κάνω, δεν είναι κάτι που βοηθά έναν ηθοποιό να αισθάνεται ότι βρίσκεται ψηλά. Διότι αρχίζει να πιστεύει πως κάθε τι που ανεβάζει είναι σπουδαίο, αποδεκτό, σημαντικό. Χάνεις τη σωστή συνομιλία με το κείμενο που πας να υπηρετήσεις και ένας ηθοποιός αυτό κάνει, "υπηρετεί". Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου στην κορυφή γιατί τότε δεν θα υπάρχει άλλη εξέλιξη για εμένα. Θα είναι το τέλος, ένα αδιέξοδο. Κι ένας ηθοποιός πρέπει πάντα να εξελίσσεται, διατηρώντας την ισορροπία μέσα του. Ουσιαστικά σε κάθε δουλειά αρχίζεις από το μηδέν, ό,τι κι αν έχει προηγηθεί». Του ζητώ να μου πει πως αυτοπροσδιορίζεται πολιτικά. «Μικρός είχα περάσει από διάφορα σχήματα αριστερής κατεύθυνσης ή βρισκόμουν έστω στο περιβάλλον τους. Δυστυχώς, σήμερα δεν υπάρχει σοβαρός αριστερός αντίλογος στο κεφάλαιο, το οποίο δωροδοκεί και αποκεφαλίζει όποιον του αντιστέκεται. Σπέρνει τον τρόμο, εκμεταλλεύεται τους πάντες, είναι αδηφάγο. Στο τέλος πιστεύω ότι θα εκραγεί μόνο του -σαν ένα μπαλόνι που σκάει ή ένα ασφυκτικά γεμάτο στομάχι». «Κάποια στιγμή στην παράσταση μονολογείτε "όσο στενές είναι οι πόλεις μας, άλλο τόσο στενά είναι και τα μυαλά μας". Θεωρείτε την Αθήνα μια "στενή πόλη με στενά μυαλά";». Το σκέφτεται, φευγαλέα. «Πότε φαρδαίνει και πότε στενεύει -οι άνθρωποι κάνουν τις πόλεις. Τώρα νιώθω πως είναι μια στενή, θεόστενη πόλη γεμάτη αιχμάλωτους κατοίκους. Πώς να αφεθούν ελεύθερα τα μυαλά μας με όσα βιώνουμε; Πρέπει να προσπαθήσουμε να επικοινωνήσουμε ξανά με απλό τρόπο –αυτόν που επιλέγει ο Μπρεχτ να μιλήσει στο «Βίο του Γαλιλαίου», έναν κατανοητό και βαθιά ανθρώπινο τρόπο».
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Όποιος σήµερα θέλει να πολεµήσει την ψευτιά και την αµάθεια και να γράφει την αλήθεια έχει να ξεπεράσει το λιγότερο πέντε δυσκολίες. Πρέπει να έχει το θάρρος να γράφει την αλήθεια, παρόλο που παντού την καταπνίγουν· την εξυπνάδα να την αναγνωρίσει, παρόλο που τη σκεπάζουν παντού· την τέχνη να την κάνει ευκολοµεταχείριστη σαν όπλο· την κρίση να διαλέξει εκείνους που στα χέρια τους η αλήθεια θ' αποχτήσει δύναµη· την πονηριά να τη διαδώσει ανάµεσά τους. Αυτές οι δυσκολίες είναι µεγάλες για κείνους που γράφουν κάτω απ' το φασισµό, υπάρχουν όµως και γι' αυτούς που τους κυνήγησαν ή που έφυγαν ακόµα και για όσους γράφουν στις χώρες της αστικής ελευθερίας.
Με την εγγραφή σας στο newsletter του VICE συμφωνείτε να λαμβάνετε ηλεκτρονικά ενημερώσεις που αφορούν το VICE, οι οποίες ορισμένες φορές ενδέχεται να περιλαμβάνουν διαφημιστικό ή/και χορηγούμενο περιεχόμενο.
