Ας Καταστρέψουμε τα Χριστούγεννα Βλέποντάς τα σαν Mάθημα Oικονομικών

To άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο VICE US.

Τα Χριστούγεννα είναι η εποχή που γιορτάζουμε τη γέννηση του Χριστού, το αποκορύφωμά της κινηματογραφικής σεζόν και μια ευκαιρία να μεθύσεις με την οικογένειά σου. Για τους οικονομολόγους ωστόσο, τα Χριστούγεννα είναι κυρίως μια κορυφαία οικονομική δραστηριότητα που καταλήγει σε εξοργιστική σπατάλη.

Οι οικονομολόγοι που έχουν την τάση να πιστεύουν ότι οι αγορές λειτουργούν καλύτερα με ελάχιστη κρατική παρέμβαση, θα μπορούσαν να εντοπίσουν πολλές πηγές σπατάλης. Πρώτον, υπάρχει η σπατάλη που δημιουργείται από τα κακά δώρα. Όλοι παίρνουμε χριστουγεννιάτικα δώρα που δεν θέλουμε και που θα προτιμούσαμε να μην έχουμε. Και αυτό είναι τραγωδία όχι απλά γιατί η θεία Ματούλα σε έκανε να νιώσεις άσχημα και πρέπει να προσποιηθείς ότι είσαι πραγματικά χαρούμενος για το καρό πουλοβεράκι που σου πήρε, αλλά γιατί τα λεφτά που ξόδεψε για αυτή την κουτάλα θα μπορούσαν να έχουν ξοδευτεί σε κάτι που θα σου άρεσε. Αυτά τα χρήματα δεν είναι απλά χρήματα, αντιπροσωπεύουν πραγματικούς πόρους, σε έναν κόσμο όπου έχουμε περιορισμένους πόρους.

Αλλά το θέμα εκτείνεται πέρα από τα κακά δώρα. Επειδή τα Χριστούγεννα γίνονται όλα αυτά τα ψώνια, μόνο μέσα σ' ένα μήνα του χρόνου, δημιουργεί τεράστια χαλάρωση και πλεονάζουσες δυνατότητες στην οικονομία. Καταστήματα λιανικής, αποθήκες και μεταφορικές επιχειρήσεις πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν τον χριστουγεννιάτικο πυρετό –δυνατότητα που δεν χρειάζεται να υπάρχει όλο τον υπόλοιπο χρόνο. Εάν μπορούσαμε όλοι (κάπως) συλλογικά να αποφασίσουμε να ξοδέψουμε όλα αυτά τα χρήματα ομοιόμορφα κατά τη διάρκεια όλου του έτους, η οικονομία δεν θα χρειαζόταν να «χτίσει» όλη αυτή την πλειονάζουσα δυνατότητα. Αυτό με τη σειρά του θα σήμαινε ότι χρησιμοποιούμε τους πόρους μας πιο αποτελεσματικά και όλοι θα ήμασταν πλουσιότεροι γιατί η οικονομία θα είχε περισσότερους πόρους ανά μονάδα χρόνου που δαπανάται για την απόκτησή τους.

Κεϊνσιανοί οικονομολόγοι –που συμφωνούν με τα μακροοικονομικά μοντέλα που δημιουργήθηκαν από τον οικονομολόγο του 20ού αιώνα Τζον Μέιναρντ Κέινς– ωστόσο, αναμφίβολα θα πίστευαν ότι τα Χριστούγεννα είναι μια υπέροχη ιδέα. Η αγοραστική φρενίτιδα οδηγεί σε κάθε είδους οικονομική δραστηριότητα: οι εταιρείες προσλαμβάνουν περισσότερους εργαζομένους για να παράγουν αγαθά, να τα αποστέλλουν, να τα αποθηκεύουν, να τα πωλούν, να τα διαφημίζουν. Η αγοραστική δύναμη –η συνολική ζήτηση– της οικονομίας αυξάνεται και γεννά περισσότερη οικονομική δραστηριότητα και αυτό είναι καλό για όλους. Οι κεϊνσιανοί πιστεύουν ότι η οικονομία έχει να κάνει μόνο με τη συνολική αγοραστική δύναμη: περισσότερη αγοραστική δύναμη σημαίνει περισσότερη οικονομική δραστηριότητα και περισσότερες θέσεις εργασίας, σημαίνει ότι όλοι είναι ευτυχισμένοι.

Ποια πλευρά είναι σωστή; Λοιπόν και οι δύο έχουν δίκιο. Ακούμε πολλά περισσότερα για την κεϊνσιανή οικονομία από την οικονομική κρίση του 2008, όταν όλες οι οικονομίες του κόσμου βούλιαξαν στα Τάρταρα και γινόταν συζήτηση για το πόσα χρήματα θα έπρεπε να επενδυθούν σε αυτές ώστε να αποτραπεί η πλήρης κατάρρευσή τους. Τα Χριστούγεννα είναι ως επί το πλείστον σπατάλη πόρων, αλλά η σπατάλη πόρων μπορεί να είναι καλή όταν η οικονομία βρίσκεται σε βαθιά ύφεση και το μόνο πράγμα που μπορεί να την βάλει μπροστά είναι μια ραγδαία αύξηση των δαπανών.

Ο ίδιος ο Κέινς σχεδόν αστειεύτηκε κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης του 1929, λέγοντας ότι εάν η κυβέρνηση προσλάμβανε εργάτες για να ανοίξουν τρύπες και έπειτα να τις γεμίσουν ξανά αυτό θα ήταν μια πολύτιμη χρήση των πόρων της, μια ιδέα που θα έκανε έναν κλασσικό οικονομολόγο να τραβάει τα μαλλιά του. Το καλύτερο που μπορούμε να πούμε, όλο αυτό το διάστημα που παρακολουθούμε αυτό το πράγμα από τη Μεγάλη Ύφεση και μετά, όταν υπάρχει βαθιά ύφεση ο Κέινς έχει δίκιο, αλλά τον υπόλοιπο καιρό κάνει λάθος. Όταν η οικονομία είναι σε ύφεση, χρειάζεσαι κάποιο τρόπο –οποιοδήποτε τρόπο– για να αυξήσεις τις δαπάνες και να αναθερμάνεις την οικονομική δραστηριότητα. Αλλά όταν τα πράγματα πηγαίνουν καλά, οι παράλογες εξάρσεις δαπανών απλά οδηγούν τους πόρους μακριά από πιο παραγωγικές δραστηριότητες και μας κάνουν όλους ελαφρά φτωχότερους.

Αλλά αυτή η διαφωνία εκτείνεται πέρα από την τεχνική οικονομική ορολογία και γίνεται μια θεμελιώδης, ακόμη και φιλοσοφική, διαφωνία για το τι είναι η «οικονομία». Τις δύο διαφορετικές απόψεις μπορούμε να τις αποκαλέσουμε «παραγωγιστική» και «δημιουργιστική» (εδώ, ο «δημιουργισμός» δεν έχει σχέση με τις θεμελιώδεις ερμηνείες της Βίβλου). Πρόκειται για μια πιο διακριτική και πιο συχνά έμμεση, διάκριση που δεν χαρτογραφείται τέλεια στο κεϊνσιανό/κλασσικό χάσμα.

Οι παραγωγιστές, στους οποίους περιλαμβάνεται ο Ντόναλντ Τραμπ και πολλοί μαθητές του Κέινς (αλλά όχι ο ίδιος ο Κέινς), πιστεύουν ότι η θεμελιώδης λειτουργία μιας οικονομίας είναι να παρέχει δουλειές σε ανθρώπους και να παράγει το απαραίτητο για αυτές τις δουλειές επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας. Εάν είσαι παραγωγιστικός, ουσιαστικά πιστεύεις ότι η οικονομία είναι ένας τεράστιος αέναος κύκλος αγοράς και πώλησης και ο στόχος των οικονομολόγων και των πολιτικών είναι να κρατούν αυτό τον κύκλο σε λειτουργία έτσι ώστε να απασχολούνται αρκετοί άνθρωποι. Οι αριστεροί παραγωγιστές τονίζουν ότι οι εργάτες θα πρέπει να έχουν υψηλούς μισθούς έτσι ώστε να αγοράζουν περισσότερα πράγματα και αυτό θα κρατά τον κύκλο σε λειτουργία. Οι δεξιοί παραγωγιστές τονίζουν ότι οι επιχειρήσεις χρειάζεται να βγάλουν κέρδη ώστε να προσλάβουν κόσμο, κάτι που θα κρατήσει τον κύκλο σε λειτουργία –κάνουν μεγάλους καυγάδες για αυτό στην τηλεόραση, στις εκπαιδευτικές σελίδες και τα αμφιθέατρα των σχολών, αλλά βαθιά μέσα τους έχουν την ίδια κοσμοθεωρία.

Οι δημιουργιστές από την άλλη, πιστεύουν ότι η λειτουργία της οικονομίας είναι που θα δώσει στον κόσμο δυνατότητα να δημιουργήσει πράγματα. Οι παραγωγιστές, ουσιαστικά δεν ενδιαφέρονται για το τι αγοράζει και πουλάει ο κόσμος, από τη στιγμή που ο κύκλος συνεχίζει να λειτουργεί. Οι δημιουργιστές, ωστόσο πιστεύουν ότι έχει μεγάλη σημασία. Όταν ο Χένρι Φορντ εφευρίσκει το Model T, η Apple το iPhone ή ο κολλητός σου από το κολέγιο αρχίζει τη δική του μικρή ζυθοποιία, είμαστε σε καλύτερη θέση όχι γιατί αυτοί οι άνθρωποι θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας ή θα παρέχουν κάποιο κίνητρο ώστε ο κόσμος να ξοδέψει χρήματα, αλλά γιατί παράγουν πράγματα που δεν υπήρχαν νωρίτερα και κάνουν τις ζωές μας καλύτερες. Ο κύκλος αγοράς και πώλησης της ελεύθερης αγοράς απλά τυχαίνει να είναι ο λιγότερο κακός τρόπος που έχουμε εφεύρει για να διευκολύνουμε αυτή τη δημιουργική διαδικασία.

Όλο αυτό, τι σημαίνει για τα Χριστούγεννα; Είναι καλά ή κακά για την οικονομία; Λοιπόν, ποιος ξέρει; Ο μόνος τρόπος για να ξέρουμε στα σίγουρα θα ήταν να δημιουργήσουμε μια Γη 2.0 που είναι πανομοιότυπη από κάθε άποψη εκτός από τα Χριστούγεννα και να μελετήσουμε τα αποτελέσματα, όμως αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε. Μπορώ να σας πω τι πιστεύω. Πιστεύω ότι τα οικονομικά μοντέλα είναι σημαντικά αλλά αυτό που κάνει την οικονομία να κινείται είναι οι άνθρωποι, όχι τα πράγματα και τα οικονομικά μοντέλα δεν λαμβάνουν υπόψη όλες τις ανθρώπινες πτυχές. Πιστεύω ότι ίσως το πιο οικονομικά σημαντικό μέρος των Χριστουγέννων δεν είναι η αγορά και η πώληση. Είναι αυτό που αποκαλούμε μη οικονομικά μέρη: ο χρόνος που περνάμε με τις οικογένειές μας και ίσως οι επιπλέον ευγενικές πράξεις προς τους γείτονές μας σε σχέση με την υπόλοιπη χρονιά. Εάν αυτά τα πράγματα μας κάνουν να προσαρμοζόμαστε καλύτερα, να γίνουμε πιο συμπονετικοί άνθρωποι, αυτό στην πραγματικότητα έχει επίδραση σε αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «ανθρώπινο κεφάλαιο», που είναι το πιο σημαντικό είδος κεφαλαίου και μακροπρόθεσμα καθορίζει όλα τα υπόλοιπα. Το οικονομικό μάθημα των Χριστουγέννων είναι ότι τα πιο σημαντικά πράγματα στα οικονομικά μπορεί να μην έχουν καμία σχέση με τα χρήματα.

Περισσότερα από το VICE

Πήγαμε Θέατρο με τα Παιδιά των Προσφύγων

Έτσι Ξεπέρασα την Ψυχολογική μου Εξάρτηση από την Κάνναβη

Το «Μεγάλο Κόλπο» με τα Λαθραία Τσιγάρα στην Ελλάδα