Άγνωστες Ιστορίες και Φωτογραφίες Καθημερινότητας από μια Διαβόητη Φυλακή της Βραζιλίας

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE Brazil . Υπάρχει μια σημαντική τριάδα που συμπυκνώνει την καριέρα του João Wainer: Η ταινία Pixo (2009), η εμφάνισή του TV Folha το 2011 και οι φωτογραφίες του από τη φυλακή στο Σάο Πάολο που ήταν γνωστή ως Καραντίρου, η οποία ήταν κάποτε η μεγαλύτερη φυλακή στη Λατινική Αμερική και σήμερα έχει κατεδαφιστεί.

Λίγο αφότου ο Wainer μπήκε στην Καραντίρου για πρώτη φορά το 1998, τον πήγαν στην Amarelão (Κίτρινη), την πτέρυγα όπου κρατούνταν φυλακισμένοι που είχαν δεχτεί απειλές για τη ζωή τους και φοβούνταν να βγουν έξω. Το περιβάλλον ήταν αποπνικτικό, ανθυγιεινό. «Θυμάμαι ότι ακόμη και οι φακοί μου θόλωναν από τη ζέστη εκεί μέσα», είπε.

Στη Βραζιλία, η Καραντίρου είναι ίσως πιο γνωστή ως τόπος του μακελειού που συνέβη στις 2 Οκτωβρίου του 1992, όταν ξέσπασαν ταραχές που οδήγησαν στον θάνατο 111 κρατουμένων. Η κατεδάφιση της φυλακής στις 8/12/2002 ήταν επίσης ένα σημαντικό γεγονός. Αλλά η μνήμη του Wainer είναι γεμάτη με άλλες αναμνήσεις, όπως μια επίδειξη μόδας, όπου οι διεμφυλικοί κρατούμενοι ανέβηκαν στην πασαρέλα και καταχειροκροτήθηκαν. Ή, η μέρα που βρέθηκε μαζί με φυλακισμένους που απειλούσαν με ταραχές. «Δεν ένιωσα ποτέ φόβο εδώ μέσα. Ποτέ», τόνισε.

Το VICE μίλησε με τον Wainer για τον χρόνο που πέρασε στην Καραντίρου.

VICE: Θυμάσαι πότε ακριβώς μπήκες για πρώτη φορά στην Καραντίρου;
João Wainer: Ναι, το 1998, για την εφημερίδα Folha de S.Paulo. Μπήκα με έναν ρεπόρτερ και πήγαμε να δούμε την Κίτρινη. Δεν ήξερα ότι θα περνούσα τόσο καιρό εκεί.

Ποιες ήταν οι εντυπώσεις σου την πρώτη μέρα;
Ήταν τρομακτικά, κυρίως επειδή την πρώτη μέρα πήγαμε σε ένα από τα χειρότερα μέρη της φυλακής. Θυμάμαι ένα από τα μέλη του προσωπικού, μας έκανε μια πλάκα. Φτάσαμε εκεί και μύριζε απαίσια. Θυμάμαι ότι οι φακοί μου θόλωναν από τη ζέστη εκεί μέσα. Οι κρατούμενοι δεν βλέπουν ποτέ τον ήλιο, δεν βγαίνουν ποτέ. Οπότε ο υπάλληλος ανοίγει την πόρτα και λέει, «Έι, παιδιά, αν θέλει κανείς να κατέβει, εμπρός. Μια χαρά». Προφανώς κανείς δεν κουνήθηκε και εκείνος γέλασε.

Στην Κίτρινη έμεναν οι άνδρες που είχαν εμπλακεί σε σοβαρούς καυγάδες. Άνθρωποι που ένιωθαν να απειλούνται, ζητούσαν να πάνε εκεί. Αν δεν κάνω λάθος, ήταν στον τέταρτο όροφο του 5ου Τμήματος - το 5ο Τμήμα ήταν το ασφαλές. Εκεί υπήρχαν και διεμφυλικοί κρατούμενοι. Αλλά στον τέταρτο όροφο, κανείς δεν έβλεπε τον ήλιο.

Πότε τράβηξες φωτογραφίες στην Καραντίρου;
Ήμουν εκεί από το 1998 ως το 2002 – μετά κατεδαφίστηκε. Αμέσως μετά την πρώτη φορά που πήγα εκεί, γνώρισα την ηθοποιό Sophia Bisilliat και συνεργαστήκαμε με τον δημοσιογράφο André Caramante και τη φωτογράφο Maureen Bisilliat. Ξεκινήσαμε να δουλεύουμε πιο συστηματικά. Πήγαινα εκεί δυο-τρεις φορές την εβδομάδα. Η ιδέα για το βιβλίο Aqui Dentro (Εδώ Μέσα) προέκυψε στις πρώτες επισκέψεις σου;
Όταν ξεκίνησε, δεν ήταν έτσι. Η Sophia έκανε ένα project που λεγόταν «Φυλακισμένα Ταλέντα», κάνοντας βασικά μαθήματα τέχνης σε κρατούμενους. Απ' αυτό το προέκυψαν οι 509-Ε, ένα rap συγκρότημα και έγιναν πολλά άλλα cool πράγματα. Ήμασταν εγώ και εκείνη. Ύστερα, μετά από δυο χρόνια, ξεκίνησαν να δουλεύουν μαζί μας ο André και η Maureen και εκείνοι ήδη ασχολούνταν με το βιβλίο.

Διάβασα ότι τριγυρνούσατε χωρίς επιτήρηση.
Πήγαινα για δουλειά στη Folha στις τέσσερις το πρωί. Πήγαινα στην Καραντίρου στις οκτώ και έφευγα στις τρεις το μεσημέρι. Έτρωγα κάτι και έμενα στη δουλειά μέχρι τα μεσάνυχτα. Αυτό το έκανα τρεις φορές την εβδομάδα. Η Sophia έχαιρε μεγάλου σεβασμού εκεί, πράγμα που άνοιξε πολλές πόρτες. Καταφέραμε να έχουμε διαπιστευτήρια και έτσι μπορέσαμε να είμαστε μέσα. Δεν χρειαζόμασταν επίβλεψη ή επιτήρηση. Για ένα διάστημα είχαμε πολλή ελευθερία εκεί.

[VICE Video] Είναι η Αθήνα το Νέο Βερολίνο;

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Τι σχέσεις είχες με τους κρατούμενους; Ήταν ποτέ εχθρικοί;
Όχι. Οι σχέσεις μου μαζί τους ήταν πάντα καλές. Πήγα εκεί με τη Sophia που ήξεραν ότι δούλευε σε ένα project που βοηθούσε τους κρατούμενους. Έτσι, το ότι πήγα μαζί της τους έκανε να με δουν από άλλη οπτική. Είχε δουλέψει πολλά χρόνια σε φυλακές. Νομίζω ότι το κλειδί για να επιβιώσεις σε όλα αυτά –να ζήσεις τους κρατούμενους, να μιλήσεις μαζί τους και να αποκτήσεις μια καλή σχέση- ήταν το ότι δεν τους επικρίναμε. Αφήσαμε τις επικρίσεις ολότελα στην άκρη. Δεν είμαστε αστυνομικοί ή δικηγόροι. Δεν είχα πάει για να τους κρίνω, αλλά για να καταλάβω τι ήταν εκείνο το μέρος, τα βάσανα των ανθρώπων που βρίσκονταν εκεί και να δούμε τι συνέβαινε. Όταν δεν είσαι επικριτικός, όλα είναι πιο εύκολα. Αν σκεφτόσουν τι έκανε ο καθένας που μπήκε εκεί μέσα, δεν θα μπορούσες να κάνεις μια κουβέντα της προκοπής.

Υπήρξε κάποια ιδιαίτερα δύσκολη μέρα, κατά την οποία φοβήθηκες;
Μια φορά ήμασταν μέσα και είδαμε να ξεκινάει μια ταραχή. Είχαν κάνει ένα πάρτι και θέλανε να μοιράσουν καλάθια με φαγητό, αλλά οι διευθυντές της φυλακής δεν τους άφησαν. Τότε ξεκίνησαν να αντιδρούν. Όλοι βγήκαν στο προαύλιο, οι αρχηγοί έκαναν σύσκεψη. Μας ζήτησαν να μείνουμε μέσα και περιμέναμε να γίνει εξέγερση. Αλλά στο τέλος αποφάσισαν να μην κάνουν τίποτα.

Αν είχε συμβεί κάτι, θα ήσασταν προστατευμένοι ή όχι;
Ναι, επειδή ό,τι κάναμε ήταν κανονισμένο από προηγουμένως με τους κρατούμενους και τη διεύθυνση. Οπότε δεν ένιωσα ποτέ πραγματικά φόβο. Ποτέ.

Όταν λες «διεύθυνση»;
Το προσωπικό. Είχαμε κάνει συμφωνία με τα μέλη του προσωπικού και τους αρχηγούς της φυλακής. Ένιωθα πολύ ασφαλής εκεί. Όλα ήταν ξεκάθαρα. Μόνο πραγματικές κουβέντες. Έμαθα πολλά εκεί μέσα. Δεν έχω πει ξανά αυτήν την ιστορία, αλλά ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα που πήρα ήταν από τον κύριο Valdemar. Δούλευε για τη φυλακή και είχε έρθει πολύ κοντά μας, όταν δουλεύαμε με τους διεμφυλικούς κρατούμενους. Μάλιστα, οργανώσαμε και μια επίδειξη μόδας που ήταν απίστευτη. Έπειτα ανακάλυψα ότι υπήρχε ένα εγχειρισμένο διεμφυλικό άτομο εκεί και αυτό έγινε το μεγαλύτερο μυστικό.

Σοβαρά;
Είχε κάνει εγχείρηση στο Μαρόκο και ποτέ δεν ανανέωσε τα έγγραφα που είχε, όταν ήταν άνδρας. Έτσι, τη συνέλαβαν με τα παλιά χαρτιά της και την πήγαν σε ανδρική φυλακή και κανείς δεν έλεγξε αν είχε κάνει την εγχείρηση. Φρίκαρα με την όλη ιστορία και αποφάσισα να την καλύψω δημοσιογραφικά. Ξεκίνησα να της κάνω ερωτήσεις και να της μιλάω. Ύστερα, ο κύριος Valdemar θύμωσε πολύ μαζί μου. Είπε, «Ποια ήταν η συμφωνία μας; Μου είπες ότι θα ασχοληθείς με την ιστορία ή όχι;». Του είπα ότι η συμφωνία μας ήταν να μην την καλύψω. Τότε με ρώτησε γιατί ασχολιόμουν, χωρίς να τον ρωτήσω. Με επίπληξε και μου εξήγησε ότι στη φυλακή δεν μπορείς να κάνεις συμφωνία με κάποιον και μετά να κάνεις κάτι άλλο. Πρέπει να κάνεις αυτό που συμφώνησες. Αν ήθελα πραγματικά να καλύψω την ιστορία της, θα έπρεπε πρώτα να μιλήσω με εκείνον, αντί να κάνω αυτό που έκανα.

Αποφάσισα να το αφήσω τελείως. Μπορούσα να το κάνω, αλλά μετά δεν θα μπορούσα να γυρίσω ξανά - και ήμουν ακόμη στην αρχή. Αποφάσισα να το αφήσω, λόγω της σχέσης μου με τον κύριο Valdemar, που οδήγησε σε ολόκληρο βιβλίο – χωρίς αυτήν την ιστορία. Ήταν ζόρικο αυτό το μάθημα και το 'χω μάθει για μια ζωή. Ο Βραζιλιάνος δημοσιογράφος Caco Barcellos, μου είπε κάποτε: «Αν σκοπεύω να κάνω ένα θέμα που θα πηδήξει τη ζωή κάποιου, τον πλησιάζω και του λέω, "Αυτό θα σου γαμήσει τη ζωή". Ακόμη κι αν κάνεις αυτό που σκόπευες, αυτό το άτομο θα σε σέβεται για πάντα, επειδή ήσουν ξεκάθαρος». Βλέπω πολλούς δημοσιογράφους να λένε ψέματα, να λένε ότι θα κάνουν κάτι και να κάνουν κάτι άλλο. Ως προς αυτό, έμαθα πολλά.

Τι είδους σχέση είχες με τους αρχηγούς της Primeiro Comando da Capital (PCC), τη διαβόητη συμμορία των φυλακών;
Όταν ξεκινήσαμε να δουλεύουμε εδώ, η PCC δεν είχε και τόση δύναμη. Μετά από λίγο καιρό, ήρθαν και έπρεπε να διαπραγματευτούμε ξανά. Εφόσον είχαμε πάει πριν από εκείνους, είχαν ακούσει για μας και ήξεραν ότι δεν ήμασταν κακοί, αλλά ήταν αρκετά εκνευριστικό να προσπαθείς να κάνεις μια συμφωνία μαζί τους. Για μήνες δεν μπορούσαμε να δουλέψουμε, μέχρι να πάρουμε την έγκρισή τους. Αλλά μετά, τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο χαλαρά.

Υπήρξε μια ενδιαφέρουσα κατάσταση. Είχαμε ήδη την έγκρισή τους και μια μέρα φωτογράφιζα στο 8ο Τμήμα, αλλά ένας από τους τύπους δεν με άφησε να βγάλω φωτογραφίες σε ένα επίπεδο. Καθώς έφευγα, το μεγάλο αφεντικό με ρώτησε αν όλα είχαν πάει καλά και είπα για τον τύπο, αλλά ότι δεν ήταν και τίποτα. Το αφεντικό φρίκαρε, είπε σε κάποιον να τον φέρει, του έβαλε τις φωνές μπροστά μου και του είπε να γίνει βοηθός μου. «Τώρα θα τον βοηθάς. Θα κάνεις ό,τι θέλει», είπε το αφεντικό στον τύπο. Αργότερο ο τύπος έγινε φίλος μου (γέλια).

Οι φωτογραφίες στα κελιά είναι σοκαριστικές. Υπερβολικά πολλοί άνθρωποι, ρούχα, πλαστικές σακούλες και ελάχιστα κρεβάτια ή ελεύθερος χώρος.
Αυτά ήταν μάλλον μεταβατικά κελιά. Κανείς δεν έμενε εκεί για πολύ. Όταν κάποιος πήγαινε σε κανονικό κελί, είχε ένα μικρό στρώμα. Αλλά το μεταβατικό κελί ήταν αίσχος, φίλε. Ήταν τρομακτικό. Αλλά όχι όσο τα Αστυνομικά Τμήματα που πήγα μερικές φορές. Έκανα ένα θέμα για τον συνωστισμό στη φυλακή Espírito Santo και αυτή ήταν η πιο σοκαριστική φυλακή που έχω δει στη ζωή μου. Καμία σχέση με την Καραντίρου. Οι κρατούμενοι ξάπλωναν ο ένας πάνω στον άλλο, για να κοιμηθούνε, κρατώντας τα κάγκελα.

Κατάλαβα. Έλεγα για μια συγκεκριμένη φωτογραφία, με μια τηλεόραση και ένα μπουκάλι αναψυκτικό ως βάση της κεραίας.
Ναι, ήταν σίγουρα μεταβατικό κελί.

Ανέφερες τη μυρωδιά. Υπάρχει κάποια μυρωδιά που σου θυμίζει την Καραντίρου;
Ναι. Μυρωδιά πολλών ανδρών μαζί. Παραδόξως, η Καραντίρου ήταν πολύ καθαρή. Πάντα καυχιούνταν πόσο καθαρή την είχαν. Φαντάσου 8.000 άνδρες μαζί. Θυμάμαι και έναν ατμό – έναν ατμό που ένιωθες, όποτε πλησίαζες σε μια πιο πηγμένη περιοχή. Την ξεκάθαρη μυρωδιά του Pine-Sol, που χρησιμοποιούσαν για καθάρισμα. Τη μυρωδιά από τα φαγητά που έκοβαν. Το φαγητό έφτανε σάπιο σε σημεία και έπρεπε να το κόψουν προτού το μαγειρέψουν. Τους έστελναν σάπιο φαγητό. Φυσικά, οι φυλακισμένοι δεν μπορούν να παραπονεθούν. Οπότε, ό,τι ήταν για πέταμα το έστελναν εδώ. Συνήθως έπλεναν και μαγείρευαν τα πάντα, χρησιμοποιώντας καρυκεύματα που έφερνε η οικογένειά τους, που τα χρησιμοποιήσουν και για ανταλλαγές.

Θυμάσαι τον εξοπλισμό που χρησιμοποίησες πρώτη φορά;
Είχα μια Nikon F4 και φιλμ Fuji 800 ASA.

Υπάρχει μια φωτογραφία κάποιου που γράφει γράμματα σε γραφομηχανή. Τι ήταν αυτή;
Ήταν ένας τύπος που έκανε τη διαλογή, ουσιαστικά ο ταχυδρόμος. Έπαιρνε τα γράμματα και τα έδινε στους κρατούμενους. Ήταν κρατούμενος;
Ήταν κρατούμενος που είχε αναλάβει να διανέμει τα γράμματα. Τους διεμφυλικούς τους έβαζαν σε άλλα κελιά; Πώς ήταν η σχέση σου μαζί τους;
Τους θεωρούσαν σκουπίδια. Κανείς δεν νοιαζόταν γι' αυτούς. Την πρώτη φορά που τους χειροκρότησαν, ήταν όταν οργανώσαμε μια επίδειξη μόδας. Οι φυλακισμένοι σηκώθηκαν και χειροκρότησαν.

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες παρακάτω:

Περισσότερα από το VICE

Για μια Εβδομάδα Δοκίμασα ένα Σωρό Εναλλακτικές Θεραπείες για να Κόψω το Κάπνισμα

Ο Άνθρωπος που Είναι Πάντα Μεθυσμένος

Δέκα Ερωτήσεις που Πάντα Ήθελες να Κάνεις σε Έναν Οροθετικό