Τρεις Ελληνίδες φοιτήτριες νομικής κέρδισαν φέτος τον Διαγωνισμό Εικονικής Δίκης που κάθε χρόνο λαμβάνει χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο. Η υπόθεση που κλήθηκαν να υπερασπίσουν αφορά στα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών και εάν η δίκη ήταν πραγματική οι τρεις ελληνίδες θα ήταν πρωτοσέλιδο σε όλον τον κόσμο. Ο διαγωνισμός διοργανώνεται από την ELSA (European Law Students Association) και παίρνουν μέρος φοιτητές και φοιτήτριες Νομικής από όλη την Ευρώπη. Φέτος, νικήτριες του διαγωνισμού ανακηρύχθηκαν τρεις Ελληνίδες φοιτήτριες: η Στέλλα, η Μυρτώ και η Δήμητρα.

Το ζήτημα των δικαιωμάτων των ομόφυλων ζευγαριών, ένα από τα πιο «καυτά» ζητήματα της ευρωπαϊκής κοινωνικής πραγματικότητας τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται στο μυαλό μου όταν τις προσεγγίζω για να κάνουμε μια συζήτηση. Τις συναντάω σε μια καφετέρια στα Εξάρχεια. Η Μυρτώ, πεμπτοετής στην Νομική Αθηνών, είναι παθιασμένη με τα κοινωνικά δικαιώματα. Με κάθε της λέξη γίνεται κατανοητό πως γουστάρει να αναλαμβάνει τέτοιες υποθέσεις. Η Στέλλα, που μόλις πριν λίγους μήνες πήρε πτυχείο από την Νομική Αθηνών, είναι η ορθολογίστρια της παρέας. Η σκέψη της αποτελεί, για μια τέτοια υπόθεση, το ψυχρό νομικό αντίβαρο στο πάθος που έχει η Μυρτώ. Η τρίτη της παρέας, η Στέλλα, η «μικρή» όπως την αποκαλούν οι άλλες δύο καθώς βρίσκεται μόλις στο δεύτερο της έτος στην Νομική Αθηνών, είναι το οργανωτικό μυαλό της ομάδας. Αυτή που ξέρει ανά πάσα στιγμή σε ποιές δικλείδες πρέπει να ανατρέξουν και από που πρέπει να πιάσουν νομικά το νήμα σε κάθε δεδομένο που θα συναντήσουν. Η «παθιασμένη», η «ορθολογίστρια» και η «οργανωτική»… Οι τρεις τους φαίνεται πως συγκροτούν την τέλεια νομική υποστήριξη.

Από την πρώτη στιγμή που ξεκινάμε την συζήτηση, όλες μου οι ερωτήσεις περιστρέφονται γύρω από το αντικείμενο της εικονικής υπόθεσης που κλήθηκαν να διαχειριστούν. «Επιτέλους, κάποιος που να ασχολείται με την ίδια την εικονική υπόθεση», μου λέει η Μυρτώ. «Από την ώρα που κερδίσαμε τον διαγωνισμό, όλοι μας ρωτάνε πως νιώθουμε που βγήκαμε πρώτες και αν είμαστε περήφανες σαν Ελληνίδες αλλά κανείς δεν έχει ασχοληθεί με το πως μπορεί να γίνει η νομική διαχείριση μιας τόσο περίπλοκης υπόθεσης», συνεχίζει. Σκέφτομαι πως αυτό δεν είναι τόσο παράδοξο: βρισκόμαστε σε μια χώρα που δεν αναγνωρίζει καν στους ομοφυλόφιλους το δικαίωμα στο σύμφωνο συμβίωσης. Οι συζητήσεις αναφορικά με τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών είναι ακόμα ταμπού για την ελληνική κοινωνία. Κάλλιστα, το κράτος με την συντηρητική νομοθεσία όπου υποτίθεται πως διεξάγεται η εικονική αυτή υπόθεση θα μπορούσε να είναι το ελληνικό. «Έτσι είναι…», μου επιβεβαιώνει η Στέλλα, η οποία επίσης μου λέει: «Δεν είναι τυχαίο πως στην ομάδα βρεθήκαμε τρεις γυναίκες. Το φετινό θέμα θεωρήθηκε "γυναικείο". Οι άντρες της σχολής δεν ενδιαφερόντουσαν».

Οι τρεις κοπέλες μου διευκρινίζουν πως στους πρώτους γύρους του διαγωνισμού κλήθηκαν να υπερασπιστούν και τις δύο πλευρές. Ο διαγωνισμός γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε οι ομάδες που παίρνουν μέρος να κρίνονται για τις νομικές τους ικανότητες ανεξάρτητα από το ποιά είναι η μεριά που υπερασπίζονται. Στον ημιτελικό και τον τελικό διαγωνίστηκαν υπερασπιζόμενες την γυναίκα που διεκδικεί τα παιδιά που η ίδια έχει γεννήσει. «Άρα αφού νικήσατε στον διαγωνισμό, την δίκη την κέρδισε η γυναίκα, έτσι;», ρωτάω με αφέλεια. «Όχι», με προσγειώνει η Δήμητρα. «Κρίθηκαν οι ικανότητες μας ως δικηγόροι αλλά το εικονικό δικαστήριο δεν βγάζει απόφαση, ούτε παίρνει θέση», συνεχίζει. «Αν η υπόθεση και η δίκη ήταν αληθινές, ποιός θα κέρδιζε;», τις ρωτάω. Μου λένε πως δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση αλλά συμφωνούν και οι τρεις πως το φαβορί σε μια τέτοια διαμάχη θα ήταν το κράτος και η αρχική του απόφαση.

Τις ρωτάω ποια ήταν η επιχειρηματολογία που ξεδίπλωσαν υπερασπιζόμενες την υποθετική Α. «Το πρώτο επιχείρημα είναι πως μιλάμε για έναν αλλοδαπό γάμο, ο οποίος αν είχε γίνει από ετερόφυλα ζευγάρια θα είχε αναγνωριστεί. Συνεπώς, έχουμε να κάνουμε με μια σαφέστατη διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού», μου λέει η Μυρτώ και συνεχίζει: «Είπαμε λοιπόν πως εμείς δεν ζητάμε από το κράτος να θεσμοθετήσει τον ομόφυλο γάμο εφόσον δεν θέλει κάτι τέτοιο. Τονίσαμε όμως πως, στα πλαίσια της δίκης, ζητάμε να ληφθεί υπόψιν ότι υπάρχει ένας γάμος που σε ένα άλλο κράτος είναι έγκυρος. Άρα το δικαστήριο πρέπει να διαχειριστεί την υπόθεση αυτού του ζευγαριού όπως θα διαχειριζόταν την υπόθεση του οποιουδήποτε ζευγαριού. Για παράδειγμα, η Ιταλία δεν έχει αναγνωρίσει θεσμικά τον ομόφυλο γάμο αλλά σε μια αντίστοιχη περίπτωση είχε αναγνωρίσει έναν ομόφυλο γάμο από την Ισπανία. Η επιχειρηματολογία αυτή είναι τέτοια που από την μία δεν υποδεικνύεις στο κράτος τι πρέπει να κάνει και από την άλλη διεκδικείς προστασία για ένα ομόφυλο ζευγάρι».

Στην συζήτηση παρεμβαίνει η Στέλλα, που μου διευκρινίζει: «Ένα κράτος όμως δεν είναι υποχρεωμένο από κανένα διεθνές δίκαιο να αναγνωρίσει έναν ομόφυλο γάμο. Η απάντηση του κράτους λοιπόν ήταν ότι όπως ακριβώς είναι στην ευχέρειά του το αν θα θεσμοθετήσει τον γάμο για τα ομόφυλα ζευγάρια ή όχι, είναι και στην ευχέρειά του το αν θα αναγνωρίσει έναν τέτοιο γάμο που έγινε σε άλλη χώρα. Η επιχειρηματολογία των υπερασπιστών του κράτους σε αυτή την υπόθεση ήταν πως αν το κράτος κάνει κάτι τέτοιο περιπτωσιολογικά θα είναι σαν να ενθαρρύνει τα ομόφυλα ζευγάρια να παντρεύονται στο εξωτερικό και μετά να επιστρέφουν και να απαιτούν δικαιώματα που δεν αναγνωρίζονται με βάση τους νόμους».

«Εδώ όμως έχουμε να κάνουμε και πάλι με μια ιδιαίτερη περίπτωση», λέει η Μυρτώ ξαναμπαίνοντας στην συζήτηση: «Διότι δεν μιλάμε για δυο άτομα ίδιας εθνικότητας. Είναι σαν να υπάρχει μια κοπέλα από την Τουρκία, όπου δεν επιτρέπονται οι γάμοι ομόφυλων ζευγαριών και μια κοπέλα από την Ισπανία, όπου επιτρέπονται. Δεν έχουμε δηλαδή να κάνουμε με δύο κοπέλες από την Τουρκία, οι οποίες έφυγαν από την χώρα τους για να παντρευτούν και να ξεγελάσουν το κράτος τους αλλά με δύο ανθρώπους από διαφορετικές χώρες που ήθελαν να παντρευτούν. Και όπως ακριβώς θα έκανε και ένα ετερόφυλο ζευγάρι παντρεύτηκαν στην μία από τις δυο χώρες. Υποστηρίξαμε δηλαδή πως οι δυο κοπέλες δεν έκαναν τίποτα διαφορετικό από αυτό που θα έκαναν ένας Ισπανός και μία Τουρκάλα που θα ήθελαν να παντρευτούν. Άρα η υπόθεσή τους θα πρέπει να εξεταστεί όπως ακριβώς θα εξεταζόταν και η υπόθεση ενός άντρα και μιας γυναίκας που έχουν παντρευτεί. Όπως βλέπεις, ο σχεδιασμός της δίκης έχει γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε τα επιχειρήματα να πηγαινοέρχονται διαρκώς. Είπαμε λοιπόν πως η αρχική απόφαση του κράτους παραβιάζει την οικογενειακή ζωή των δύο γυναικών».

«Μα ποιά οικογενειακή ζωή; Μπορεί να αναγνωριστεί οικογενειακή ζωή ενώ δεν αναγνωρίζεται ο γάμος;», ρωτάω μπαίνοντας για λίγο στον ρόλο του… «δικηγόρου του διαβόλου». «Φυσικά», μου απαντάει η Δήμητρα συνεχίζοντας: «Υπάρχει νομολογία από το 2010 με βάση την οποία αναγνωρίζεται πως τα ομόφυλα ζευγάρια έχουν οικογενειακή ζωή είτε είναι παντρεμένα είτε όχι. Νομολογία είναι η ερμηνεία και η εφαρμογή νόμων. Όταν ένας νόμος ερμηνεύεται και εφαρμόζεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο, τότε δημιουργείται δεδικασμένο με βάση το οποίο κρίνεται κάτι και στο μέλλον».

Την σκυτάλη στην ανάλυση της υπόθεσης παίρνει πάλι η Μυρτώ: «Κύριο επιχείρημά μας ήταν η κατάσταση των παιδιών. Από τις διεθνείς συμβάσεις και με βάση παλιότερες υποθέσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το συμφέρον των παιδιών είναι υψίστης σημασίας υπόθεση. Εμείς, σαν δικηγόροι της κοπέλας είπαμε ότι εδώ υπάρχει μια οικογένεια με βάση το πως ορίζεται η οικογένεια από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και παίζουν δύο ζήτηματα: αν αυτά τα παιδιά είχαν γεννηθεί από δύο ετερόκλητους γονείς, τότε θα είχαν νομική προστασία και οικογενειακό δεσμό και με τους δυο χωρίς καμία αμφιβολία. Άρα αν συμβεί κάτι διαφορετικό σε αυτή την περίπτωση επειδή είναι τα παιδιά ενός ομόφυλου ζευγαριού, τότε έχουμε να κάνουμε με μια ξεκάθαρη διάκριση απέναντι στα παιδιά. Μετά είπαμε ότι αφού σύμφωνα με συμβάσεις του ΟΗΕ, το συμφέρον των παιδιών είναι πάνω από όλα, δεν είναι προς συμφέρον του παιδιού να ξέρει ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να χωριστεί από την μάνα του. Δεν εξασφαλίζεται δηλαδή κάποιο σταθερό περιβάλλον και δεν λαμβάνεται υπόψιν ούτε ο τρόπος που έχει συνηθίσει να μεγαλώνει ένα παιδί. Διότι οι διαφορετικοί τρόποι που μεγαλώνει ένα παιδί πρέπει πάντα να λαμβάνονται υπόψιν. Ένα παιδί για παράδειγμα που μεγαλώνει σε μια οικογένεια ρομά έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην καθημερινότητά του που δεν τα έχουν άλλα παιδιά. Αυτή η καθημερινότητα δεν πρέπει να διαταράσσεται. Εμείς είπαμε λοιπόν ότι ενώ το συμφέρον των παιδιών θα έπρεπε να είναι υψίστης προτεραιότητας ζήτημα, αντιμετωπίστηκε ως τέτοιο μόνο εν μέρει. Ναι, έμειναν με την μητέρα τους αλλά η τελευταία είναι απλά η προσωρινή κηδεμόνας. Αν πεθάνει η συντρόφισσα της μητέρας τους μπορεί και να τα πάρει ο παππούς και η γιαγιά τους. Μπορεί βέβαια και να ξαναγίνει δίκη και να παραμείνουν στην μητέρα τους. Όμως ακριβώς αυτή η αβεβαιότητα είναι που πλήττει το συμφέρον των παιδιων. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση για τίποτα».

«Και όταν είχατε τον ρόλο της υπεράσπισης του κράτους ποιά ήταν τα κύρια επιχειρήματά σας απέναντι στην κοπέλα που διεκδικούσε την πλήρη κηδεμονία των παιδιών;», ρωτάω τις τρεις κοπέλες. Η Δήμητρα μου απαντάει: «Είπαμε ότι ως κράτος, αν και δεν μας υποχρεώνει κανείς να αναγνωρίσουμε δύο ομοφυλόφιλους ως γονείς, η απόφαση που βγάλαμε δεν ήταν αυστηρή αλλά αντιθέτως λάβαμε υπόψιν τις ιδιαιτερότητες της υπόθεσης. Είπαμε ότι η κοπέλα που είναι σε κώμα είναι και αυτή που πρέπει να αναγνωριστεί ως μητέρα των παιδιών, διαφορετικά δεν θα έχει κανένα δικαίωμα πάνω στα παιδιά». Η Μυρτώ προσθέτει: «Ας πούμε ότι η κοπέλα που είναι σε κώμα ξυπνάει και η συντρόφισσά της έχει βρει γκόμενα και έχει φύγει. Κάτι έπρεπε να γίνει λοιπόν ώστε να είναι κατοχυρωμένη απέναντι στα παιδιά. Παράλληλα όμως, το γεγονός ότι το κράτος δεν έδωσε τα παιδιά στον παππού τους και την γιαγιά τους αλλά έχρισε προσωρινή κηδεμόνα την γυναίκα που τα γέννησε, είναι στα θετικά του. Γενικά, το υποθετικό κράτος, αν και συντηρητικό, ήταν αρκετά ελαστικό στην αρχική του απόφαση».

Η συζήτηση αναπόφευκτα πηγαίνει στην ελληνική περίπτωση. Άλλωστε, το υποθετικό κράτος της εν λόγω εικονικής υπόθεσής μας, το οποίο υποτίθεται πως απαγορεύει τους γάμους ομόφυλων ζευγαριών, είναι κομμένο και ραμμένο έτσι ώστε να θυμίζει το ελληνικό. Διαπιστώνω πόσο πίσω βρίσκεται η νομοθεσία στην Ελλάδα στα ζητήματα των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων. Στην Ελλάδα, η συζητήση δεν αφορά καν το θέμα τεκνοποίησης των ομόφυλων ζευγαριών αφού ακόμα δεν έχει λυθεί ούτε το ζήτημα της συμβίωσής τους. «Κι όμως. Στην Ελλάδα αν και δεν επιτρέπονται οι ομόφυλοι γάμοι, δεν υπάρχει και καμία ρητή διάταξη στον ποινικό κώδικα ή στο Σύνταγμα που να λέει ότι απαγορεύονται. Η διάταξη που αφορά το γάμο δεν αναφέρει την λέξη «άντρας» ή την λέξη «γυναίκα». Γενικά, υπάρχει μια συντηρητική αντίληψη για την σχετική νομοθεσία που λέει ότι αν ο νομοθέτης θέλει να θεσπίσει ομόφυλο γάμο πρέπει να το έχει κάνει ρητά. Εφόσον στο σχετικό άρθρο δεν αναφέρεται ρητά, ο ομόφυλος γάμος δεν επιτρέπεται. Η πιο προοδευτική αντίληψη λέει ότι επειδή έχουμε να κάνουμε με δικαιώματα, για να γίνει δεκτός ένας περιορισμός δικαιωμάτων πρέπει να είναι ρητός και ξεκάθαρος. Είναι λίγοι όμως αυτοί που υποστηρίζουν αυτή την θεωρία. Πάρα πολλά για την νομική εξέλιξη του ζητήματος έχουν καθοριστεί από την απόφαση της Τήλου. Το 2008 ο δήμαρχος της Τήλου είχε παντρέψει με πολιτικό γάμο δύο ομόφυλα ζευγάρια και ο εισαγγελέας είχε κηρύξει ανυπόστατους τους γάμους λέγοντας πως το φύλο είναι προϋπόθεση για έναν γάμο αν και πουθενά αυτό δεν αναφέρεται ρητά. Τότε είχε εξεταστεί ο σκοπός του νομοθέτη, δηλαδή οι εκθέσεις του νομοθέτη που συνοδεύουν ένα νόμο για να διευκρινιστεί η λογική του. Εκείνη η υπόθεση είχε δημιουργήσει ένα δεδικασμένο το οποίο έλεγε πως τα ομόφυλα ζευγάρια δεν αποτελούν οικογένεια, κάτι που είναι αντίθετο με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το 2013 βέβαια υπήρξε η υπόθεση «Βαλλιανάτος και άλλοι κατά Ελλάδας». Τότε, η ομάδα «Βαλλιανάτος και άλλοι» είχαν κάνει προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ενάντια στον νόμο που υπάρχει στην Ελλάδα για το σύμφωνο συμβίωσης, ο οποίος αναφέρει πως αφορά μόνο ετερόφυλα ζευγάρια. Είναι λίγο αστείο γιατί κανένας άλλος νόμος δεν αναφέρει ότι ισχύει μόνο για ένα φύλο και όχι κάποιο άλλο. Το δικαστήριο είχε πει ότι αυτό είναι μια απαράδεκτη μεταχείριση και καταδίκασε την Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα θεωρητικά θα έπρεπε να έχει αλλάξει την νομοθεσία για το σύμφωνο συμβίωσης εδώ και δυο χρόνια. Οι σχετικές επιτροπές για την εν λόγω αλλαγή έχουν συσταθεί εδώ και δύο χρόνια αλλά ακόμα δεν υπάρχει καμία αλλαγή», μου εξηγεί η Μυρτώ.

Φαίνεται πως κάποια κοινωνικά φαινόμενα δεν μπορούν να εγκλωβιστούν μέσα σε νομικές νόρμες. Αντίθετα, θα παραμένουν πάντα κοινωνικά φαινόμενα και θα καθορίζονται από την υφή της κοινωνιάς στο εσωτερικό της οποίας δημιουργούνται, ανεξάρτητα από τα παραθυράκια των νόμων. Τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το αν τα ομόφυλα ζευγάρια είναι σε θέση να συνάπτουν σύμφωνα συμβίωσης και να μεγαλώνουν από κοινού παιδιά ή όχι, δεν έχει να κάνει τόσο με το αν τους το επιτρέπουν ή το αν τους το απαγορεύουν οι νόμοι αλλά στην πραγματικότητα με το αν τους το επιτρέπει ή το αν τους το απαγορεύει η κοινωνική πραγματικότητα. Άλλωστε, η νομοθεσία στην Ελλάδα φαίνεται πως είναι πολύ σχετική αναφορικά με το ζήτημα. Όμως είναι ξεκάθαρο πως όσο η αναβάθμιση των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων δεν νομιμοποιείται από την ίδια την κοινωνία, κανένας νόμος δεν πρόκειται να γίνει πιο συγκεκριμένος.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.