Είχα σοκαριστεί όταν, όντας ακόμα στο πτυχίο, στα μέσα της περασμένης δεκαετίας, είχα μάθει πως σε πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα των ελληνικών πανεπιστημίων πληρώνεις δίδακτρα. Ήταν κάτι εντελώς ξένο στο δημόσιο και δωρεάν πανεπιστήμιο που ήξερα κι υπερασπιζόμουν ως πολιτικοποιημένος φοιτητής. Στα 26 μου, όμως, πλήρωσα 400 ευρώ για την εγγραφή μου σε μεταπτυχιακό στο δημόσιο γαλλικό πανεπιστήμιο. Είχα κάπως συμβιβαστεί με την ιδέα. Ποιο είναι το σωστό τελικά; Ή μήπως το αναγκαίο; Να πληρώνουμε ή όχι για τα μεταπτυχιακά στο δημόσιο πανεπιστήμιο;

Δείτε το infographic εδώ σε υψηλή ανάλυση / Infogrpahic: Ρία Πετρίδου

Στην Ελλάδα μέχρι τώρα δεν υπάρχει σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο σε εθνικό επίπεδο για την ύπαρξη ή μη διδάκτρων, το ύψος τους και τις απολαβές των καθηγητών από την εργασία τους στα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών (ΠΜΣ). Από τα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας που δημοσιεύουμε εδώ προκύπτει πως στην πλειονότητά τους τα ΠΜΣ έχουν δίδακτρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτά είναι μέχρι 4.000 ευρώ, χωρίς όμως να είναι αμελητέος ο αριθμός των ΠΜΣ με υψηλά και πολύ υψηλά δίδακτρα που ξεπερνούν τις 10.000 ευρώ.

Πρόσφατα η κυβέρνηση έφερε σε δημόσια διαβούλευση ένα νομοσχέδιο) σε μια προσπάθεια να θεσπίσει ένα τέτοιο ρυθμιστικό πλαίσιο. Οι βασικότερες τομές που φέρνει σχετικά με τα οικονομικά των ΠΜΣ είναι οι εξής: πρώτον, επιβάλλει «ταβάνι» στα δίδακτρα, το οποίο ισούται με το τριπλάσιο του εκάστοτε βασικού μισθού, δηλαδή τώρα γύρω στα 1.760 ευρώ, συν το ένα τρίτο του ποσού αυτού. Χοντρικά, δηλαδή, το μέγιστο ποσό που θα καλείται να πληρώνει ένας φοιτητής για το μεταπτυχιακό του δεν θα ξεπερνά συνολικά τις 2.500 ευρώ. Δεύτερον, περιορίζει δραστικά τις επιπλέον απολαβές των καθηγητών από τα ΠΜΣ, αφού αυτές δεν θα μπορούν να ξεπερνούν το 20% των ακαθάριστων απολαβών της βαθμίδας τους και, τρίτον, υποχρεώνει τα ΠΜΣ να δημοσιεύουν τους ισολογισμούς τους στο διαδίκτυο.

Επιφυλακτικοί απέναντι στη λογική των οριζόντιων και μη συνδεδεμένων με την αξιολόγηση μειώσεων στα δίδακτρα εμφανίζονται οι πρυτάνεις των πανεπιστημίων και κυρίως οι πρόεδροι των ΤΕΙ. Οι τελευταίοι μάλιστα εναντιώνονται με πιο αιχμηρό και απόλυτο τρόπο, όπως θα δείτε παρακάτω, στις σχετικές αποφάσεις των οργάνων τους.

Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι πάλι, δηλαδή οι φοιτητές, εμφανίζονται χωρίς ενιαία στάση απέναντι στο θέμα. Φοιτητικοί σύλλογοι έχουν προχωρήσει σε δυναμικές κινητοποιήσεις, με ορισμένους να βλέπουν πίσω από το νομοσχέδιο τη θέσπιση διδάκτρων σε όλα τα μεταπτυχιακά και άλλους να φοβούνται πως η οριζόντια μείωσή τους θα ρίξει το επίπεδο.

Επειδή λοιπόν το τοπίο κάθε άλλο παρά ξεκάθαρο είναι, σκέφτηκα να κάνω μια χαρτογράφηση των δεδομένων, μήπως και καταλάβουμε τι γίνεται με τα δίδακτρα στα μεταπτυχιακά, ποιος λέει τι και, κυρίως, τι λένε άνθρωποι που έχουν κάνει, κάνουν ή ψάχνουν να κάνουν μεταπτυχιακό σχετικά με το θέμα.

Για να καταλάβει κάποιος πόσο εκτεταμένο είναι το φαινόμενο της επιβολής διδάκτρων στα ΠΜΣ, πρέπει να δει σε τι ποσοστό ΠΜΣ υπάρχουν δίδακτρα και σε ποιο ύψος κυμαίνεται ο μέσος όρος τους. Ζήτησα λοιπόν από το υπουργείο Παιδείας τα στοιχεία.

Από τον πρώτο πίνακα του υπουργείου προκύπτει πως έως τον Δεκέμβριο του 2015, τα 524 από τα συνολικά 735 ΠΜΣ είχαν δίδακτρα, ποσοστό δηλαδή 71%. Είναι εντυπωσιακό πως το σύνολο των ΠΜΣ των ΤΕΙ, 108 στον αριθμό, ήταν με δίδακτρα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό όσον αφορά τα ΑΕΙ ήταν 66%, δηλαδή σχεδόν 2 στα 3. Ωστόσο, από αυτά, 7 ιδρύματα δεν προσφέρουν κανένα ΠΜΣ χωρίς δίδακτρα, ενώ 2 προσέφεραν το σύνολο των ΠΜΣ δωρεάν.

Ο πίνακας 2 δείχνει τη διασπορά των ποσών των διδάκτρων στα διάφορα ΠΜΣ, ποια ποσά δηλαδή συναντά κανείς περισσότερο όταν ψάχνει για μεταπτυχιακά. Για τα 481 ΠΜΣ που το υπουργείο έχει στοιχεία, τα δίδακτρα κυμαίνονταν από 300 έως και 15.000 ευρώ. Η μεγάλη συγκέντρωση ΠΜΣ παρατηρείται στα ποσά από 2.000 έως 4.900 ευρώ, συγκεκριμένα 328 από τα 481 ΠΜΣ.

Σύμφωνα με το υπουργείο, από τα 25 ΠΜΣ της κλίμακας διδάκτρων από 7.000 έως 15.000 ευρώ, τα 18 αφορούσαν ΠΜΣ σε τμήματα με γνωστικά αντικείμενα συναφή των Οικονομικών Επιστημών και της Διοίκησης και τα υπόλοιπα αφορούσαν γνωστικά αντικείμενα Παιδαγωγικών Επιστημών (2 ΠΜΣ) και από 1 ΠΜΣ τμήματα Οδοντιατρικής, Ιατρικής, Ψυχολογίας, Πληροφορικής και Πολιτικών Μηχανικών.

Αν το νομοσχέδιο της κυβέρνησης περάσει ως έχει και το μέγιστο ύψος διδάκτρων διαμορφωθεί μέχρι τις 2.500 ευρώ περίπου, αυτό θα σημαίνει πως πάνω από 370 ΠΜΣ ανά την Ελλάδα θα κληθούν να μειώσουν οριζόντια τα δίδακτρά τους, και άρα τα έσοδά τους, από λίγα έως και 12.500 ευρώ, ανάλογα με το ποσό που χρεώνουν τώρα τους φοιτητές.

Δεν γνωρίζουμε ωστόσο τι θα γίνει με τα ΠΜΣ που ως τον Δεκέμβρη του 2015 δεν είχαν δίδακτρα ή είχαν χαμηλότερα από το «ταβάνι» που βάζει η κυβέρνηση. Θα βάλουν; Έχουν ήδη βάλει; Θα τα αυξήσουν μέχρι να πιάσουν το «ταβάνι»; Η σχετική διατύπωση στο νομοσχέδιο έχει ως εξής: «Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, κατά τις οποίες τα λειτουργικά έξοδα ενός ΠΜΣ δεν είναι δυνατό να καλυφθούν εξ ολοκλήρου από τις υπό α) έως δ) πηγές χρηματοδότησης (βλ. τον προϋπολογισμό των ΑΕΙ, το υπουργείο Παιδείας, δωρεές/παροχές/κληροδοτήματα και τον ΕΛΚΕ), μόνο τότε δύναται να προβλεφθεί καταβολή εκ μέρους των φοιτητών τέλους εγγραφής».

Η αρμόδια για τη σύνταξη του νομοσχεδίου αναπληρώτρια υπουργός Παιδείας Σία Αναγνωστοπούλου υποστηρίζει τη λογική του νομοσχεδίου, κάνοντας λόγο για «κατοχύρωση του δικαιώματος πρόσβασης στο κοινωνικό αγαθό της παιδείας για όλους τους πολίτες και ειδικότερα της δυνατότητας πρόσβασης στις μεταπτυχιακές σπουδές φοιτητών περιορισμένης εισοδηματικής ικανότητας, καθώς καταγράφηκε έντονα το φαινόμενο επιβολής υψηλών διδάκτρων, δημιουργώντας έτσι συνθήκες μιας μη συνταγματικά ανεκτής εμπορευματοποίησης στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης».

Από την άλλη πλευρά, οι πρυτάνεις των ΑΕΙ και οι πρόεδροι των ΤΕΙ δηλώνουν αντίθετοι. Στις αρχές του Οκτώβρη, η Σύνοδος των Πρυτάνεων εξέδωσε μια αιχμηρή ανακοίνωση στην οποία επέκρινε το νομοσχέδιο σε μια σειρά από σημεία , στη συνέχεια όμως δείχνουν πιο διαλλακτικοί, όπως φαίνεται στη σχετική απόφαση της πιο πρόσφατης συνόδου τους.

Η Σύνοδος βρίσκεται σε γόνιμο διάλογο με το υπουργείο Παιδείας με στόχο τον προσδιορισμό του καταλληλότερου πλαισίου λειτουργίας των Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών. Κρίσιμα σημεία αυτού του διαλόγου είναι οι διαδικασίες και τα κριτήρια αξιολόγησης των Προγραμμάτων που θα διασφαλίζουν υψηλή ποιότητα και διεθνείς προδιαγραφές, η δυνατότητα δημιουργίας προγραμμάτων εξ αποστάσεως, η ακριβής αποτύπωση του κόστους λειτουργίας τους, η πρόσβαση των οικονομικά αδύνατων φοιτητών, η δυνατότητα της πολιτείας να στηρίξει τα Προγράμματα με πόρους, καθώς και το ζήτημα των διδάκτρων.

Αντίθετα, οι πρόεδροι των ΤΕΙ τοποθετούνται διαμετρικά αντίθετα από την κυβέρνηση. Στη σχετική ανακοίνωσή τους απορρίπτουν ουσιαστικά το νομοσχέδιο, επισημαίνοντας μεταξύ άλλων πως δεν λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των ΠΜΣ και δεν συνδέει το ύψος των διδάκτρων με την αξιολόγηση των ΠΜΣ.

Η πιο δυναμική αντίδραση στο νομοσχέδιο της κυβέρνησης ήρθε από τον Φοιτητικό Σύλλογο της Νομικής Αθήνας, που έχει θέσει τη σχολή υπό κατάληψη από τις 13 Οκτώβρη. Οι φοιτητές εκεί βλέπουν σύνδεση της γενικότερης πολιτικής που ασκείται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με την απόφαση της διοίκησης της σχολής τους να επιβάλει δίδακτρα 1.200 ευρώ σε όλα τα μεταπτυχιακά ενώ πέρυσι υπήρχε μόνο ένα επί πληρωμή, αυτό του Διεθνούς Δικαίου . Θεωρούν πως το νομοσχέδιο ουσιαστικά ενθαρρύνει όλες τις διοικήσεις των σχολών και των τμημάτων να επιβάλουν δίδακτρα στα ΠΜΣ.

Σε συζήτηση που οργανώθηκε επί του θέματος στο πλαίσιο της κατάληψης την Παρασκευή 14 του μήνα, μπήκαν μια σειρά από ζητήματα. Στην πλειονότητά τους, όσοι και όσες πήραν τον λόγο τοποθετήθηκαν κατά της επιβολής διδάκτρων σε όλα τα μεταπτυχιακά, ενώ εξέφρασαν τον φόβο πως οι εξελίξεις αυτές μπορεί να είναι προπομπός διδάκτρων ακόμα και σε προπτυχιακό επίπεδο. Όσον αφορά τη Νομική, στάθηκαν ιδιαίτερα στην κατάτμηση του ΠΜΣ σε 22 κατευθύνσεις, κάτι που φέρνει υπερεξειδίκευση και διάσπαση των επαγγελματικών τους δικαιωμάτων, όπως ανέφεραν αρκετοί. Κάποιοι φοιτητές τόνισαν την ανάγκη να εμπλακούν στον αγώνα κατά των διδάκτρων κι οι ίδιοι οι μεταπτυχιακοί φοιτητές κι αν είναι δυνατόν να ιδρύσουν και δικούς τους φοιτητικούς συλλόγους. Μεταπτυχιακοί της Νομικής, ωστόσο, που ήταν παρόντες εξήγησαν πως οι υποχρεώσεις και οι ρυθμοί τους είναι τέτοιοι που δύσκολα επιτρέπουν την τόσο ενεργή ενασχόληση με τα κοινά. Ένας από αυτούς υπογράμμισε όμως την ανάγκη να υπάρχει συστηματικός έλεγχος από τους φοιτητές της διαχείρισης των χρημάτων που προκύπτουν από τα δίδακτρα, καθώς υπονόησε πως πολλές φορές αυτά πάνε σε σκοπούς άλλους από τα λειτουργικά έξοδα των ΠΜΣ.

Για να έχω όμως σφαιρικότερη εικόνα του τι πιστεύουν οι φοιτητές για τα δίδακτρα στα ΠΜΣ καθώς και για το νομοσχέδιο της κυβέρνησης, μίλησα και με τέσσερις από αυτούς που είτε έχουν τελειώσει το μεταπτυχιακό τους είτε το κάνουν τώρα είτε ψάχνουν ένα ΠΜΣ για να συνεχίσουν τις σπουδές τους.

Αυτή την περίοδο, παράλληλα με τη δουλειά μου, ψάχνω για μεταπτυχιακά πάνω σε κλινικές μελέτες – με ενδιαφέρουν γενικά οι επιστήμες υγείας. Σε πρώτη φάση όλοι ψάχνουμε δωρεάν μεταπτυχιακά αλλά είναι δύσκολο. Σε γενικές γραμμές συμφωνώ με το μότο «δημόσια δωρεάν παιδεία», αλλά θα έλεγα πως το να διαθέσεις ένα λογικό ποσό που θα πιάσει τόπο είναι ΟΚ. Ωστόσο υπάρχουν μεταπτυχιακά με υπερβολικά υψηλά δίδακτρα και όχι αντίστοιχο περιεχόμενο. Από την άλλη μεριά, πολλά τμήματα είναι τόσο μπάχαλο που δεν μπορούν να ζητούν και χρήματα από πάνω. Γι' αυτό, λοιπόν, σκέφτομαι πως το «ταβάνι» που θέτει το νομοσχέδιο της κυβέρνησης, οι 2.000 και κάτι, είναι λογικό, αλλά πριν από αυτό πρέπει να γίνουν βαθύτερες αλλαγές στα πανεπιστήμια. Εφόσον βελτιωθούν τα πράγματα σε επίπεδο οργάνωσης, καθηγητών, υποδομών, ύστερα βλέπουμε πού αξίζει να πληρώσουμε και πού όχι. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, πρέπει να ξέρουμε πού πηγαίνουν τα λεφτά.

Ξεκίνησα πριν από λίγες εβδομάδες το part-time MBA της ΑΣΟΕΕ που θα κοστίσει 9.000 ευρώ για δύο χρόνια. Αυτό είναι το δεύτερο μεταπτυχιακό, μιας κι έχω κάνει κι άλλο ένα στο Πανεπιστήμιο Πειραιά πριν από τέσσερα χρόνια. Εκείνο κόστισε 7.200, επίσης διετές. Κι από τα δύο είμαι πολύ ικανοποιημένη. Όπως καταλαβαίνεις, δεν είμαι αντίθετη στην ύπαρξη διδάκτρων, θα έλεγα μάλιστα πως πρέπει να υπάρχουν για να εξασφαλίζεται το επίπεδο, με συγκεκριμένες διευκολύνσεις προφανώς για ανθρώπους που θέλουν να παρακολουθήσουν αλλά δυσκολεύονται οικονομικά. Και οι καθηγητές καλό είναι να πληρώνονται επιπλέον για τα μεταπτυχιακά. Η κίνηση της κυβέρνησης να μειώσει οριζόντια τα δίδακτρα μου φαίνεται απλουστευτική, χρειάζεται σοβαρή μελέτη. Θεωρώ πως η απότομη μείωση των διδάκτρων θα φέρει και απότομη πτώση του επιπέδου.

Έκανα τη διετία 2012-14 ένα μεταπτυχιακό στην ΑΣΟΕΕ για το οποίο είχα πληρώσει περίπου 6.500 ευρώ. Μπορεί να ακούγονται πολλά, αλλά αν το συγκρίνεις με αντίστοιχα μεταπτυχιακά στην Ελλάδα με όρους value for money, θεωρώ ότι τα χρήματα έπιασαν τόπο – εξάλλου τώρα το αξιοποιώ στη δουλειά μου. Γενικότερα, θα έλεγα πως η πρόσβαση στο δημόσιο πανεπιστήμιο θα έπρεπε να είναι δωρεάν, αλλά δεδομένης της πολύ χαμηλής κρατικής χρηματοδότησης, τα δίδακτρα στα μεταπτυχιακά είναι μάλλον αναγκαίο κακό. Αυτό που πάει τώρα να περάσει η κυβέρνηση συνιστά οριζόντια μείωση και το μόνο που θα μπορούσε να φέρει είναι υποβάθμιση των προγραμμάτων, όχι μόνο επειδή οι καθηγητές θα χάσουν το οικονομικό κίνητρο, αλλά κι επειδή θα μειωθούν χρήσιμες δαπάνες, όπως οι συνδρομές σε επιστημονικά περιοδικά. Συμφωνώ πως πρέπει να υπάρχει έλεγχος και φυσικά να εξασφαλίζεται η μέγιστη δυνατή πρόσβαση μέσω υποτροφιών. Αλλά όχι με περικοπή των διδάκτρων, τουλάχιστον όχι τώρα.

Είμαι σε φάση που περιμένω να δω αν θα γίνω δεκτή στο μεταπτυχιακό του Φορολογικού Δικαίου της Νομικής, που από φέτος στοιχίζει 1.200 ευρώ, ενώ έχω κάνει ήδη αυτό της Φιλοσοφίας Δικαίου, δωρεάν. Ήταν ένα μεταπτυχιακό που ήθελα πολύ, αλλά δεδομένου ότι δεν είναι αξιοποιήσιμο στην αγορά εργασίας, τώρα που έχει δίδακτρα δεν θα το έκανα. Αν μπουν παντού δίδακτρα, τέτοια ΠΜΣ μπορεί να κλείσουν. Ήδη φέτος στο συγκεκριμένο υπήρχαν μόλις 10 υποψηφιότητες για 25 θέσεις ενώ το '14 που μπήκα εγώ υπήρχαν 40! Πιστεύω πως οι μεταπτυχιακές σπουδές δεν πρέπει να θεωρούνται πολυτέλεια και πρέπει να εντάσσονται στη δωρεάν παιδεία. Ωστόσο, αν είναι να βοηθήσουν κάπως οι φοιτητές προκειμένου να μην πέσει το επίπεδο των σπουδών εξαιτίας της υποχρηματοδότησης από το κράτος, ας είναι. Το ύψος των διδάκτρων όμως πρέπει να είναι τέτοιο που να μην αποκλείεται η μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων που θέλουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους. Το «ταβάνι» που βάζει το νομοσχέδιο μου φαίνεται ΟΚ. Το ίδιο πρέπει να κάνουν βέβαια και οι καθηγητές. Σε συνθήκες κρίσης οφείλουν να ασκούν το λειτούργημά τους έστω και με συμβολικές απολαβές για τα ΠΜΣ. Ίσως θα μπορούσαν να τους δοθούν διαφορετικά κίνητρα σε περίπτωση που αξιολογούνται πολύ θετικά, όχι οικονομικής φύσης.

Περισσότερα από το VICE

Γνωρίστε τον 19χρονο Νεοζηλανδό που Πλουτίζει Κάνοντας Κομπίνες στο Dark Web

Ορίστε ένας Παγκόσμιος Θερμικός Χάρτης με Άτομα που Έχουν το Επώνυμό σας

Ο Τάκι Τσαν μάς Λέει τις Ιστορίες Πίσω από τα Κορυφαία του Τραγούδια