Ερευνώντας το Μυστήριο των «Αυτοκτονιών» των Ζώων

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE Australia.

Η πρώτη φορά που άκουσα για αυτοκτονίες ζώων, ήταν όταν ήρθα σε επαφή με τάρσιους, ένα είδος πρωτεύοντος θηλαστικού που βρέθηκε στις Φιλιππίνες. Αυτά τα μικρούλικα πλάσματα που μοιάζουν με τον Yoda είναι νυκτόβια, απεχθάνονται τον θόρυβο και την επαφή με ανθρώπους. Η δυστυχία τού να βγαίνουν ατελείωτες selfie μαζί σου –όπως συμβαίνει σε ένα αποκαλούμενο «καταφύγιο» τάρσιων που βρέθηκα– μπορείνα τους κάνει να χτυπούν τα κεφαλάκια τους στο κλουβί τους, μέχρι να πεθάνουν. Φυσικά, αυτό το έμαθα αφότου έφυγα - και ένιωσα απαίσια.

Οι τάρσιοι δεν είναι το μόνο είδος με ροπή στην αυτοκτονία. Υπάρχουν αρχεία για ζώα που αυτοκτονούν και χρονολογούνται από την αρχαιότητα, με τον Αριστοτέλη να γράφει για μια περίπτωση επιβήτορα που έπεσε στην άβυσσο, αφού συνειδητοποίησε ότι είχε ζευγαρώσει εν αγνοία του με τη μητέρα του. Οι ειδικοί ζώων και τα διάφορα media επίσης ενδιαφέρονται για το θέμα: οι επιστήμονες ακόμη δεν ξέρουν τι κάνει ομάδες υγειών φαλαινών να εξοκείλουν στις παραλίες και οι λέμμοι έχουν κερδίσει μια θέση στη λαϊκή κουλτούρα πέφτοντας μαζικά από γκρεμούς.

Το ενδιαφέρον για το θέμα στη σύγχρονη εποχή, φαίνεται να ξεκίνησε στη Βικτωριανή Αγγλία. Ένα άρθρο του 1845 έκανε λόγο για έναν σκύλο που απ’ ό,τι φαινόταν προσπαθούσε να πνιγεί. Αφού τον έσωσαν επανειλημμένα, «έτρεξε ξανά στο νερό και κράτησε το κεφάλι αποφασιστικά κάτω από την επιφάνεια, ώσπου πέθανε». Έπειτα, ολοένα και περισσότερες περιγραφές ξεκίνησαν να κυκλοφορούν κατά τις δεκαετίες του 1870 και του 1880: μια πάπια που πνίγηκε, μια γάτα που κρεμάστηκε από ένα κλαδί, όταν πέθαναν τα γατάκια της. Από άποψη timing, αυτά τα παραδείγματα έμοιαζαν να αντανακλούν την αναδυόμενη τότε αντίληψη ότι τα ζώα είχαν επίσης ψυχή και ότι δεν θα έπρεπε να τα κάνουμε να πονάνε και να υποφέρουν.

Υπάρχουν και άλλες, πιο πρόσφατες περιπτώσεις ζώων που υποτίθεται ότι αυτοκτόνησαν, ιδίως αφού βίωσαν αδιανόητη σκληρότητα στα χέρια ανθρώπων. Στην Κίνα, το 2011, μια αιχμάλωτη αρκούδα έπνιξε το μικρό της και αυτοκτόνησε, όταν εκείνο υπέστη μια εξαιρετικά επώδυνη εισαγωγή καθετήρα στην κοιλιά, για να εξάγουν τη χολή του. Κάποιος που ισχυρίζεται ότι είδε τις διαδικασίες στη φρικτή φάρμα όπου εκτρέφονται αρκούδες για τη χολή τους, είπε στο Reminbao.com:

«Η μητέρα αρκούδα έσπασε το κλουβί της, όταν άκουσε το μικρό της να ουρλιάζει από φόβο, προτού ο υπάλληλος τρυπήσει το στομάχι του, για να πάρει τη χολή. Μην μπορώντας να το ελευθερώσει από τα δεσμά του, η μητέρα το αγκάλιασε και τελικά το έπνιξε. Έπειτα, το άφησε και έτρεξε προς έναν τοίχο, έπεσε πάνω του με το κεφάλι και σκοτώθηκε».

Η χρήση του όρου «αυτοκτονία» είναι αμφίβολη σε ένα επιστημονικό πλαίσιο, επειδή στην ουσία προϋποθέτει την απόδειξη της συνειδητής πρόθεσης ενός ζώου να πεθάνει, λέει η Barbara King, ανθρωπολόγος και συγγραφέας του How Animals Grieve (University of Chicago Press – Πώς Θρηνούν τα Ζώα). «Πώς μπορούμε να μετρήσουμε με αξιοπιστία κάτι τέτοιο;», αναρωτιέται.

Παρόλα αυτά, η King υποδεικνύει τα δελφίνια ως ίσως την ισχυρότερη ένδειξη ότι υπάρχουν αυτοκτονίες στο ζωικό βασίλειο. Λέει ότι τα δελφίνια κρατούν την αναπνοή τους μέχρι να πεθάνουν, όταν έρχονται αντιμέτωπα με σίγουρο θάνατο, από κυνήγι ή από περιορισμό. «Τα δελφίνια αναπνέουν συνειδητά και είναι εξαιρετικά ευφυή, σε βαθμό που μπορούν να κάνουν περίπλοκα σχέδια, έτσι ίσως η αυτοκτονία να εντάσσεται σε ένα πλαίσιο επιλογών».

Ο Δρ David Pena-Guzman από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο έχει γράψει εκτεταμένα για το θέμα και πιστεύει ότι τα ζώα είναι ικανά για αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. «Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι τα ζώα έχουν πλούσιο συναισθηματικό κόσμο», λέει «και βιώνουν αρνητικά συναισθήματα, όπως διαταραχή μετατραυματικού στρες, κατάθλιψη, έντονη θλίψη κτλ, που συχνά αναγνωρίζονται ως προάγγελοι της αυτοκτονίας».

Μερικά κατοικίδια, λέει ο Pena-Guzman μπορεί να πεθάνουν από θλίψη, όταν χάνουν τον ιδιοκτήτη τους, όπως εμείς καταρρακωνόμαστε, όταν πεθαίνουν εκείνα. «Τα ζώα των οποίων πεθαίνουν οι ιδιοκτήτες διαλύονται από την απώλεια», λέει. «Σε μερικές περιπτώσεις παθαίνουν τέτοια κατάθλιψη, που απλώς χάνουν τη διάθεση για ζωή. Σταματάνε να τρώνε και πεθαίνουν».

Όμως ο Antonio Preti, ψυχίατρος στο Πανεπιστήμιο του Κάλιαρι, πιστεύει ότι οι άνθρωποι προβάλλουν μια συγκεκριμένη θλίψη στα ζώα. Είπε στο BBC ότι αυτοί οι θάνατοι ζώων μπορεί να εξηγηθούν ως διαταραχή ενός κοινωνικού δεσμού: «Το ζώο δεν κάνει συνειδητά μια επιλογή να πεθάνει, απλώς είχε συνηθίσει τόσο το αφεντικό του, που δεν δέχεται φαγητό από άλλο άτομο».

Μερικές συμπεριφορές ζώων, που μοιάζουν με αυτοκτονία, είναι τελείως κάτι διαφορετικό, λένε άλλοι ειδικοί. Για παράδειγμα, οι φάλαινες: είναι κοινωνικά πλάσματα, έτσι όταν μία στην ομάδα αρρωστήσει και αναζητήσει ασφάλεια στα ρηχά νερά, ακολουθούν και οι άλλες. Δεν το κάνουν απαραίτητα με σκοπό να βάλουν τέλος στη ζωή τους.

VICE Video: Είμαι τα Μάτια σου: Μια Μέρα στη Ζωή ενός Σκύλου-Οδηγού Τυφλών και της Χειρίστριάς του

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Ούτε αυτοκτονούν οι λέμμοι – είναι ένας αστικός μύθος για τον οποίο φταίει η Disney. Επιλέγουν να μεταναστεύουν σε μεγάλες ομάδες, όταν ο πληθυσμός τους γίνεται μεγάλος και το περιβάλλον τους δεν φτάνει για να τους παρέχει τροφή. Αναζητούν νέο τόπο κατοικίας και στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας μπορεί να τύχει να πεθάνουν, για παράδειγμα πέφτοντας από μια απότομη πλαγιά ή να πνιγούν σε ένα ποτάμι.

Ένα άλλο παράξενο παράδειγμα, είναι οι αράχνες. Οι μητέρες αράχνες καμιά φορά επιτρέπουν να τις φάνε ζωντανές τα μωρά τους. Δεν είναι αυτοκτονία per se, αλλά ένας τρόπος να δώσουν στα παιδιά τους το πρώτο τους θρεπτικό γεύμα, που θα βοηθήσει την επιβίωσή τους.

Αν και δεν υπάρχει συμφωνία στον επιστημονικό κόσμο για το αν τα ζώα μπορούν να αυτοκτονήσουν, ο Pena-Guzman λέει πως η μελέτη των ζώων μάς έχει μάθει πολλά για την αυτοκτονία στους ανθρώπους. «Μεγάλο μέρος της γνώσης μας για την ανθρώπινη αυτοκτονία, όπως η κατανόηση των αιτιών, προέρχεται από συμπεράσματα που έχουν προκύψει από έρευνα σε ζώα», λέει.

«Αυτό είναι λογικό, μόνο αν υπάρχουν έντονες αντιστοιχίες -βιολογικές, νευρολογικές, ψυχολογικές, γνωστικές και κοινωνικές– ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα, που να σχετίζονται με την αυτοκτονία. Αυτές οι αντιστοιχίες ενισχύουν την ιδέα ότι τα ζώα μπορούν να αυτοκτονήσουν».

Περισσότερα από το VICE

Τα Καλύτερα Video Games που Περιμένουμε Μέσα στο 2018

Tέχνη που Εξερευνά την Ομορφιά και την Κοινοτοπία της Περιόδου

Αλήθεια, τι Προκαλεί Περισσότερο Έναν Φασίστα;