Το Τελευταίο Βλέμμα στο Σεράγεβο: Η Φωτογραφία που Έκλεισε μια «Πληγή» 30 Χρόνων

Το περασμένο Σάββατο, ο Δημήτρης Μεσσίνης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες φωτορεπόρτερ, βετεράνος του Associated Press, ανέβασε στο Facebook μία εικόνα από το πολύτιμο αρχείο του. Άμαχοι πρόσφυγες εγκαταλείπουν με λεωφορεία το φλεγόμενο Σεράγεβο, τον Νοέμβριο του 1992. Ένα κοριτσάκι στην αγκαλιά της μάνας του, με κλάματα στα μάτια, ακουμπά το χέρι του στο τζάμι και φαίνεται να αποχαιρετά κάποιον.

Λίγες ώρες μετά την ανάρτηση της φωτογραφίας, ο Μεσσίνης έλαβε ένα μήνυμα που τον κλόνισε, αυτόν που έκανε δεκάδες αποστολές σε εμπόλεμες ζώνες και κάλυψε ιστορικά γεγονότα σε ολόκληρο τον κόσμο. «Ω, θεέ μου! Στη φωτογραφία είμαι εγώ με τη μητέρα μου», τού έγραψε μια άγνωστη νεαρή γυναίκα. Ο πατέρας της είχε μείνει πίσω και σκοτώθηκε λίγους μήνες αργότερα. Η εικόνα του Μεσσίνη είχε αιχμαλωτίσει το τελευταίο τους βλέμμα.

Το κοριτσάκι με τη φράντζα και το κόκκινο φούτερ στη φωτογραφία είναι η Maša Gavran, 31 ετών σήμερα. Δέχτηκε να μιλήσει στο VICE από το Σεράγεβο, όπου επέστρεψε συμπτωματικά αυτές τις μέρες, για να κλείσει όμως τελικά μια πληγή που έχασκε ανοιχτή για τρεις δεκαετίες.

Ο Δημήτρης Μεσσίνης έφτασε στο Σεράγεβο τον Νοέμβριο του 1992 για λογαριασμό τότε του European Pressphoto Agency (EPA). «Η πολιορκία από τον σέρβικο στρατό είχε ξεκινήσει τον Απρίλιο του ίδιου έτους. Η πόλη φλεγόταν. Η μοναδική διέξοδος ήταν από το αεροδρόμιο, όπου βρίσκονταν δυνάμεις του ΟΗΕ. Έφτασα για να αντικαταστήσω έναν Γαλλο-λιβανέζο συνάδελφο, ο οποίος πριν φύγει μου έδειξε για δύο μέρες το πεδίο, δηλαδή πού διασταυρώνονταν τα πυρά και πού υπήρχαν οι διάδρομοι για τους φωτορεπόρτερ», περιέγραψε στο VICE.

Την τρίτη μέρα ήταν, πλέον, μόνος. Στο πίσω μέρος του ξενοδοχείου Holiday Inn, η μία πλευρά του οποίου ήταν μαυρισμένη από τις εκρήξεις, συγκεντρώνονταν άμαχοι. Είχε γίνει συμφωνία να ανοιχτεί ένας διάδρομος, ώστε να εγκαταλείψουν την πόλη γυναίκες και παιδιά. «Ήμουν εκεί για να καλύψω το ρεπορτάζ. Άνδρες που έμεναν πίσω για να πολεμήσουν, άπλωναν τα χέρια στα παράθυρα. Κάποια στιγμή, πρόσεξα ένα κοριτσάκι, που είχε ακουμπήσει στο παράθυρο και κοιτούσε προς τα έξω με κλάματα στα μάτια. Και απλώς σήκωσα τη μηχανή», είπε ο φωτορεπόρτερ.

Στη φωτογραφία το παιδί φαίνεται σαν να κοιτάζει τον φακό, διότι ο πατέρας του στεκόταν ακριβώς δίπλα στον Μεσσίνη. Το καρέ που αποτύπωσε τη στιγμή, ήταν ένα από τα εκατοντάδες που τράβηξε ο Έλληνας φωτορεπόρτερ τον έναν μήνα που δούλεψε στο σφυροκοπούμενο Σεράγεβο. Έως το τέλος του πολέμου, το 1996, ο ίδιος επέστρεψε άλλες δύο φορές. Εμβληματικές εικόνες του από εκείνες τις αποστολές έγιναν πρωτοσέλιδο στις μεγαλύτερες εφημερίδες του κόσμου. Δεν ήταν δυνατόν να γνωρίζει τότε την ιστορία της φωτογραφίας.

«Ζω και εργάζομαι τα τελευταία τρία χρόνια στο Ζάγκρεμπ, με τον σύζυγό μου. Την περασμένη εβδομάδα βρέθηκα στο Σεράγεβο, για να δω τη μητέρα μου και να διεκπεραιώσω κάποιες δουλειές», μου είπε την Τετάρτη στο τηλέφωνο η Maša Gavran, με σπασμένη φωνή και καλά Αγγλικά. Η ανάρτηση του Μεσσίνη συνέπεσε με το διάστημα που βρέθηκε στη γενέτειρά της. Όλα έγιναν πολύ γρήγορα, όπως λέει.

O λογαριασμός SniperAlley στο Σεράγεβο που αναδημοσιεύει φωτογραφίες από τον πόλεμο της Βοσνίας, ανέβασε το καρέ του Έλληνα φωτορεπόρτερ με το ανώνυμο κορίτσι πίσω από το τζάμι του λεωφορείου. Την αναγνώρισε ένας ξάδερφός της. «Αυτήν τη φωτογραφία πρέπει να τη δεις», της είπε. Την ίδια μέρα, η Maša έστειλε μήνυμα στον Μεσσίνη. Ήταν πολύ φορτισμένη, όμως έπρεπε να του πει την ιστορία.

VICE Meets: Χάρης Θεοχάρης

«Στην αρχή νόμιζα ότι κάποιος μου κάνει πλάκα», μου είπε ο φωτορεπόρτερ. «Η νεαρή γυναίκα, όμως, έβγαλε μια φωτογραφία με τη μητέρα της και μου την έστειλε. Τις αναγνώρισα αμέσως, είναι τα ίδια μάτια». Μίλησαν στο τηλέφωνο, ήταν και οι δύο πολύ συγκινημένοι. Ο Μεσσίνης συνειδητοποίησε τον συγκλονιστικό κύκλο τριών δεκαετιών. Τηλεφώνησε σε έναν παλιό του φίλο στο Σεράγεβο και τού ζήτησε να τυπώσει τη φωτογραφία και να συναντήσει τις δύο γυναίκες. Η Maša και η μητέρα της, Berina, κράτησαν την περασμένη Τρίτη στα χέρια τους τη φωτογραφία του 1992. Τα μάτια τους ήταν κόκκινα. Η Berina άπλωσε το χέρι της πάνω στην χάρτινη εικόνα.

«Φύγαμε εκείνη τη μέρα πολλοί άμαχοι από το Σεράγεβο, με τελικό προορισμό ένα καμπ προσφύγων στο Ντόκσι της Τσεχίας. Ήμουν τριών ετών και δεν θυμάμαι σχεδόν τίποτα. Θυμάμαι καλά όμως, λίγους μήνες αργότερα, την ειδοποίηση από τη γιαγιά μου, που είχε μείνει πίσω, ότι ο πατέρας μου σκοτώθηκε από έκρηξη χειροβομβίδας», είπε η Maša. Πριν το τέλος του 1993, η γυναίκα με το παιδί επέστρεψαν στο Σεράγεβο.

Ο πατέρας της, Mirsad Alihodzic, σκοτώθηκε στα 43. Ήταν τραπεζικός υπάλληλος και παρότι η κόρη του τον είδε για τελευταία φορά στα τρία της χρόνια από το παράθυρο ενός λεωφορείου, λέει ότι θυμάται πόσο γλυκός άνθρωπος ήταν. «Έχω την ανάμνηση του πατέρα μου περισσότερο ως εσωτερικό συναίσθημα. Μου μάθαινε να γράφω και να διαβάζω. Ήταν ένας όμορφος, καλλιεργημένος άνθρωπος με καλλιτεχνική φύση. Είχε μια φωτογραφική μηχανή και μού έδειχνε πώς να τραβάω εικόνες». Σε μια οικογενειακή φωτογραφία φαίνεται ένας ωραίος, λεπτός άντρας με μουστάκι να κρατά την κόρη του αγκαλιά. Το κορίτσι ευτυχισμένο, πίνει χυμό από ένα πλαστικό μπουκάλι.

Η ανάρτηση του Δημήτρη Μεσσίνη έγινε viral στο Facebook, με χιλιάδες likes και εκατοντάδες κοινοποιήσεις. Μια άγνωστη γυναίκα τού έγραψε: «Μερικές φωτογραφίες πάλλονται. Πάλλονται από το συναίσθημα των πρωταγωνιστών τους, πάλλονται από το συναίσθημα του φωτογράφου, πάλλονται από το συναίσθημα του θεατή. Και ίσως η ιστορία τους τούς χαρίσει φωνή. Κι η φωνή γίνεται κάποιες φορές κραυγή». «Το βρίσκω συγκλονιστικό», είπε ο Μεσσίνης, φωτορεπόρτερ με τεράστια καριέρα.

Η Maša θα επιστρέψει τις επόμενες μέρες στο Ζάγκρεμπ, στη σημερινή της ζωή. Λίγο πριν κλείσει το τηλέφωνο, μού είπε το ίδιο πράγμα που είχε πει στον φωτορεπόρτερ στην πρώτη τους επικοινωνία. «Συγκινήθηκα πολύ και περισσότερο η μητέρα μου. Δεν θέλω, όμως, να έχω μια παθητική στάση στα πράγματα. Έχω τη φωτογραφία, στην οποία κοιτάζω για τελευταία φορά τον πατέρα μου», είπε. «Αυτό είναι ένα απελευθερωτικό συναίσθημα».

Ακολουθήστε τον Κώστα Κουκουμάκα στο Twitter.

Περισσότερα από το VICE

Ο Φάκελος της Greek Mafia: Πέντε Εκτελέσεις σε 50 Μέρες

Η Marseaux θα Ήθελε να Δει Περισσότερους Συνομήλικούς της να Ψηφίζουν

Το «Τρίτο Μάτι» σε Βοηθάει να Γράφεις Μηνύματα Χωρίς να Σκοντάφτεις

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.