Η Ψυχοπαθολογία του Δρόμου: Τα Ευρήματα Έρευνας για τους Άστεγους με Ψυχικά Νοσήματα

Τον Μάιο του 2018, το Πάντειο Πανεπιστήμιο σε συνεργασία με το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης πραγματοποίησε μετά από καιρό την πρώτη μεγάλη καταγραφή του άστεγου πληθυσμού σε επτά μεγάλες πόλεις της Ελλάδας.

Συνολικά καταγράφηκαν 1.645 άστεγοι, εκ των οποίων οι 691 ήταν οι λεγόμενοι “rough sleepers”, αυτοί δηλαδή που δεν είχαν πρόσβαση σε ξενώνες αστέγων ή άλλες δομές, και διαβιούσαν στον δρόμο.

Παρ’ότι τα δεδομένα για τον άστεγο πληθυσμό στην Ελλάδα είναι ελάχιστα, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των Εθνικών Οργανώσεων που δουλεύουν με τους Άστεγους (FEANTSA) σημειώνει σε έκθεση που δημοσίευσε στο τέλος του 2018, ότι η οικονομική και κοινωνική κρίση προκάλεσε ραγδαία αύξηση των αστέγων. Σημαντικό μέρος αυτού του πληθυσμού αντιμετωπίζει, μεταξύ άλλων, σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας.

Ο Νίκος Κουραχάνης διδάσκει Κοινωνική Πολιτική στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και είναι εξειδικευμένος στη στέγαση και στα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής. Στο συλλογικό βιβλίο Κατοικία και κοινωνία, προβλήματα, πολιτικές και κινήματα (εκδόσεις Διόνικος), που εκδόθηκε το 2019, παραθέτει με την Παναγιώτα Φίτσιου τα ευρήματα έρευνάς τους για τους άστεγους με ψυχικά νοσήματα.

Σύμφωνα με τον Νίκο Κουραχάνη, όπως έχουν δείξει άλλες έρευνες, η οικονομική κρίση φαίνεται να προκάλεσε «σημαντική όξυνση των προβλημάτων ψυχικής υγείας». Σε κάποιες περιπτώσεις το νόσημα προϋπήρχε και σε κάποιες άλλες προέκυψε από το μηδέν.

«Η απώλεια στέγης τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από τη διάσταση της ψυχικής υγείας. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ενδεχομένως κάποια ψυχική διαταραχή, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, να οδήγησε στην έλλειψη στέγης. Μπορεί όμως και η ίδια η εξώθηση στον δρόμο, εξαιτίας μιας έξωσης, να παρήγαγε ή να πολλαπλασίασε ψυχικές διαταραχές», εξηγεί.

Στο μεταξύ, η απώλεια στέγης όλο και περισσότερων ανθρώπων επέφερε μεγάλο συνωστισμό στις δομές φιλοξενίας αστέγων, οι οποίες έτσι κι αλλιώς συναντούσαν εμπόδια στην λειτουργία τους λόγω των περικοπών και της υποχρηματοδότησης.

Η κατάσταση αυτή, σύμφωνα με τον Νίκο Κουραχάνη, εξέθεσε την απουσία του κράτους και τον ρόλο της οικογένειας στην υποστήριξη ενός ατόμου με ψυχικό νόσημα.

«Στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, η άτυπη αλληλεγγύη της οικογένειας είναι το κυριότερο υποκατάστατο των ανεπαρκών κοινωνικών πολιτικών. Αυτό δεν διαφέρει για τους αστέγους με ψυχικά νοσήματα. Διαχρονικά στυλοβάτης τους στη χώρα μας ήταν η οικογένειά τους, διότι το ίδιο το κράτος δεν έκανε αυτά που έπρεπε», λέει.

Στα χρόνια της κρίσης φαίνεται ότι πολλές οικογένειες εγκατέλειψαν συγγενείς με ψυχικά νοσήματα, οι οποίοι ελλείψει κρατικής μέριμνας και παροχών, κατέληξαν τελικά να κοιμούνται στον δρόμο.

«Ακόμη και οι άνθρωποι που ήταν συγκροτημένοι και έμειναν άστεγοι, απέκτησαν στη συνέχεια ψυχιατρική διαταραχή […] Η διαμονή στον δρόμο οδηγεί σε αύξηση των ψυχικών νοσημάτων, ανεξάρτητα αν αυτά υπήρχαν από πριν. Και να υπήρχαν από πριν, η διαβίωση στον δρόμο τα αυξάνει. Είναι αυτό που λέμε στον επαγγελματικό μας χώρο η “ψυχοπαθολογία του δρόμου”», σχολιάζει στέλεχος ΜΚΟ αστέγων, στο πλαίσιο της έρευνας που διεξήγαγαν οι Κουραχάνης και Φίτσιου.

Από την έρευνα προέκυψε ακόμη ότι θεραπεία και στέγαση παρέχονται σε αυτούς τους ανθρώπους μόνο υπό εξαιρετικές συνθήκες. Οι περισσότεροι άστεγοι με ψυχικά νοσήματα λαμβάνουν θεραπεία κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας. Νοσηλεύονται ακούσια σε ψυχιατρικά ιδρύματα, ενώ σπάνια έχουν πρόσβαση σε μετανασοκομειακή παρακολούθηση.

Αυτό, σύμφωνα με τον Νίκο Κουραχάνη, οδηγεί στο φαινόμενο της περιστρεφόμενης πόρτας (revolving door). «Πρόκειται για τα επαναλαμβανόμενα φαινόμενα εισαγωγής σε ψυχιατρικά ιδρύματα, γεγονός που επηρεάζεται άμεσα από την έλλειψη κοινωνικών πολιτικών που να προάγουν την κοινωνική ενσωμάτωση. Στην περίπτωση μιας χώρας που συνδυάζει υπολειμματικές πολιτικές στέγασης και ψυχικής υγείας, όπως η Ελλάδα, το φαινόμενο της περιστρεφόμενης πόρτας είναι, αναπόφευκτα, υπαρκτό», εξηγεί.

Εν ολίγοις, το κράτος φαίνεται να επενδύει λιγότερο στην πρόληψη και περισσότερο στην βραχυπρόθεσμη διαχείριση μιας ήδη οξυμένης και οριακής κατάστασης, όταν πλέον είναι ορατή «η ευθεία απειλή του θανάτου».

Τελικά, συμπεραίνει ο Νίκος Κουραχάνης, «οι πολιτικές αυτές ωθούν τους ευάλωτους σε περαιτέρω κοινωνική εξαθλίωση».

Περισσότερα από το VICE

«Δεν με Ένοιαζε να Βρω Λεφτά για να Φάω» - Η Ιστορία Ενός Πρώην Χρήστη Ηρωίνης

«Δεν Είναι μία Δουλειά που Κάνεις Μέχρι τα 75» - Μια Ελληνίδα Σεξεργάτρια στη Γερμανία

Εξαπατήσαμε Έναν Απατεώνα που Εξαπατούσε Πρόσφυγες για 270 Ευρώ