Είναι βράδυ της 1ης Οκτωβρίου του 1910 και ο Ελευθέριος Βενιζέλος ξεκινάει να ντύνεται με τα καλά του. Δεν έχει περάσει ούτε ένας μήνας από το απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου, την ημέρα που το πλοίο «Σπέτσαις» μπήκε στο λιμάνι του Πειραιά μεταφέροντάς τον στην Ελλάδα.
Ο μύθος του «Λευτεράκη», όπως τον αποκαλούσαν μικρό, έχει ήδη ξεκινήσει να κάνει τον γύρο του κόσμου, χάρη στην πετυχημένη επανάσταση στο Θέρισο των Χανιών του 1905, η οποία έχει φέρει την Κρήτη μια ανάσα από την ένωση με την Ελλάδα. Παρόλη την αποθέωση που γνώρισε ο Βενιζέλος από ένθερμους οπαδούς τις πρώτες ημέρες διαμονής του στην Αθήνα, είναι ήδη μπουχτισμένος από τις επιθέσεις των αντιπάλων του και το αρρωστημένο πολιτικό σκηνικό. Το μόνο που θέλει είναι να ξεσκάσει με μια από τις αγαπημένες του ασχολίες, το θέατρο. Αφού βάλει το ταπεινό σακάκι και τα γυαλιά του, πηγαίνει περπατώντας μέχρι το θέατρο «Πανελλήνιον», όπου ο διάσημος εκείνη την εποχή ηθοποιός Θωμάς Οικονόμου παίζει το Ρόσμερσχολμ του Ibsen. Αντί να συνομιλήσει με πολιτικούς φίλους και αντιπάλους, προτίμησε να αποδράσει από το αρρωστημένο πολιτικό σκηνικό, καταφεύγοντας στο «καλύτερο καλλιτεχνικό θέαμα που είχε τότε να επιδείξει η Αθήνα», θα γράψει αργότερα το περιοδικό Ηώς.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Οι αντιβενιζελικοί κορόιδευαν όσους καλλιεργούσαν μια θρησκευτική λατρεία προς τον Βενιζέλο, αποκαλώντας τους «γιδοπρόβατα» που αναζητούσαν τον «Μεγάλο Ποιμένα» και «ψευδοπροφήτη» τους.
Για την πορεία του Ελευθερίου Βενιζέλου, από τον θάνατο του οποίου συμπληρώνονται σήμερα 82 χρόνια, έχουν χυθεί τόνοι από μελάνι. Αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή της επανάστασης στο Θέρισο, που επιτάχυνε τις εξελίξεις προς την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και προετοίμασε τη χώρα στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-13) και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, χάρη στους οποίους η Ελλάδα ουσιαστικά διπλασίασε την επικράτειά της, ενσωματώνοντας την Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θράκη και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Στον εσωτερικό τομέα, χάρη στις προσπάθειες των ετών 1911-12 και 1928-32, ψηφίστηκαν και εφαρμόστηκαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις στο κράτος και την οικονομία, όπως ήταν η μονιμοποίηση των δημοσίων υπαλλήλων -που έβαλε τέλος στο ξήλωμα του δημοσίου τομέα, κάθε φορά που άλλαζε η κυβέρνηση-, η αναδιοργάνωση του Στρατού, η ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης και η ίδρυση θεσμών που διατηρούνται μέχρι σήμερα, για παράδειγμα η Τράπεζα της Ελλάδας, το Συμβούλιο της Επικρατείας και το Εθνικό Θέατρο.Καθώς όλα αυτά είναι λίγο-πολύ γνωστά, περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει σήμερα όχι ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε εμείς, δηλαδή η Ιστορία, τον Βενιζέλο, αλλά πώς τον έβλεπαν, τον αποθέωναν και φυσικά, τον έβριζαν, οι φίλοι και οι εχθροί του.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
O «συμφεροντολογικός γάμος»
Ένα από τα «αδύναμα» σημεία του Βενιζέλου, το οποίο οι πολιτικοί του αντίπαλοι χρησιμοποιούσαν προπαγανδιστικά, για να τον χτυπήσουν, ήταν ο γάμος του με την ιδιαίτερα ευκατάστατη Ελένη Σκυλίτση, το 1921. Καταρχάς, ο Βενιζέλος παντρεύτηκε για πρώτη φορά το 1891, στα Χανιά, τη Μαρία Κατελούζου, η οποία ωστόσο έχασε τη ζωή της λίγο μετά τη γέννα του Σοφοκλή, του δεύτερου γιου της με τον Βενιζέλο. Ο πρόωρος θάνατός της συγκλόνισε τον Βενιζέλο, που βρέθηκε ξαφνικά με δύο βρέφη, χωρίς την αγαπημένη του γυναίκα. Απαρηγόρητος από το τραγικό γεγονός, χρειάστηκε αρκετό χρόνο για να ξεπεράσει την απώλεια της συντρόφου του. Έκτοτε και για όλη του τη ζωή, διατήρησε τη χαρακτηριστική γενειάδα, σε ένδειξη πένθους.
Πολλά χρόνια αργότερα, ο Βενιζέλος αποφάσισε να παντρευτεί ξανά, αυτήν τη φορά την πάμπλουτη Ελένη Σκυλίτση, η οποία τον θαύμαζε για πάνω από οκτώ χρόνια, ήδη από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Το ενδιαφέρον σε αυτόν τον γάμο είναι ότι έβαλε οριστικό τέλος στον μέχρι τότε λιτό βίο του Βενιζέλου, δίνοντάς του την ευκαιρία να ζήσει σαν πλούσιος μεγαλοαστός. Η διαφορά με τον προηγούμενο τρόπο ζωής ήταν τεράστια και εμφανής. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Γιώργος Μαυρογορδάτος στο βιβλίο του Μετά το 1922-Η Παράταση του Εθνικού Διχασμού (εκδ. Πατάκη):
[…] Τον Σεπτέμβριο του 1920 [τον Βενιζέλο] είχαν επισκεφθεί δύο Έλληνες καθηγητές του Πανεπιστημίου του Βερολίνου, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής (μαθηματικός) και ο Γεώργιος Ιωακείμογλου (φαρμακολόγος), στους οποίους ανέθεσε την οργάνωση του νέου πανεπιστημίου στη Σμύρνη. Ο Ιωακείμογλου θυμόταν αργότερα ότι η οικία του Βενιζέλου «ήτο επιπλωμένη πολύ πενιχρά και ομολογώ ότι εξεπλάγην, πώς ένας τόσον μεγάλος πολιτικός ζει εις τοιούτον λιτόν περιβάλλον». Το 1933, τα πράγματα είχαν αλλάξει τόσο ώστε ο Κυριάκος [ο πρωτότοκος γιος του Βενιζέλου από τον πρώτο του γάμο] έγραφε στον πατέρα του από τις Κάννες προτείνοντάς του την αγορά ενός… γιοτ.
Η στροφή του Βενιζέλου προς έναν πλουσιοπάροχο βίο έδωσε στους αντιβενιζελικούς την ευκαιρία να τον χλευάσουν μέσω των εφημερίδων, υποστηρίζοντας ότι ο Έλληνας πολιτικός παντρεύτηκε από καθαρά οικονομικό συμφέρον. Μάλιστα, αρκετοί συνεργάτες του δυσφόρησαν με την επιλογή του αρχηγού τους. Χαρακτηριστική είναι η κουβέντα του Εμμανουήλ Ρέπουλη προς τον Βενιζέλο, όταν ο τελευταίος τον ρώτησε τι άποψη έχει για τον γάμο του: «Σεις, κύριε Πρόεδρε, υπήρξατε νυμφίος της Ελλάδος. Πώς είναι δυνατόν να γίνετε νυμφίος μίας γυναικός;».Μάλιστα, η ίδια η Ελένη Σκυλίτση αναρωτιέται στις αναμνήσεις της: «Ένας προφήτης, ένας Θεός, έχει ανάγκη συζύγου;».
Τα «γιδοπρόβατα» του «ψευδοπροφήτη»
Πέρα από την εκμετάλλευσή του για μικροπολιτικές σκοπιμότητες, ο δεύτερος γάμος του Βενιζέλου δεν επηρέασε την εικόνα που οι βενιζελικοί είχαν καλλιεργήσει για τον ηγέτη τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο προσκείμενος στον βενιζελισμό Τύπος της εποχής χρησιμοποιούσε θρησκευτική ορολογία, για να περιγράψει την πολιτική και στρατιωτική δράση του «Μεσσία». Για παράδειγμα, ο γνωστός δημοσιογράφος Βλάσης Γαβριηλίδης έγραφε ότι ο Βενιζέλος ήταν για τους χριστιανούς «ένα εθνικό σκεύος της Θείας Πρόνοιας». Η εφημερίδα Πατρίς τον χαρακτήριζε «πολιτικό προφήτη» και «άνθρωπο της αποκαλύψεως», «θεόπεμπτο» και «θεοφώτιστο», την ώρα που επαρχιακές εφημερίδες δεν δίσταζαν να τον αποκαλέσουν «Θεό της Ελλάδος». Παρότι ο Βενιζέλος είχε αρκετή αυτοπεποίθηση που συχνά έφτανε στα όρια του ναρκισσισμού, συχνά αντιδρούσε στους παραπάνω χαρακτηρισμούς, οι οποίοι όχι σπάνια συνοδεύονταν από επινοήσεις για θεϊκά φαινόμενα που τάχα συνόδεψαν τη γέννησή του. Μάλιστα, ο ίδιος φέρεται να έλεγε: «Αυτά μην τα λέτε, θα νομίζουν ότι είμαι θεόπεμπτος».
Ο αντιβενιζελικός Τύπος αρεσκόταν στο να επικαλείται συστηματικά την τάχα έλλειψη ψυχικής υγείας του Βενιζέλου, λέγοντας ότι έχει «νευρικές κρίσεις», ότι πάσχει από «νευρασθένεια» και ότι συνεπώς είναι «ανισόρροπος».
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Από την πλευρά τους, οι αντιβενιζελικοί κορόιδευαν όσους καλλιεργούσαν μια θρησκευτική λατρεία προς τον Βενιζέλο, αποκαλώντας τους «γιδοπρόβατα» που αναζητούσαν τον «Μεγάλο Ποιμένα» και «ψευδοπροφήτη» τους. Περνώντας στην αντεπίθεση και προσπαθώντας να απομυθοποιήσει τον μισητό εχθρό, ο αντιβενιζελικός Τύπος αρεσκόταν στο να επικαλείται συστηματικά την τάχα έλλειψη ψυχικής υγείας του Βενιζέλου, λέγοντας ότι έχει «νευρικές κρίσεις», ότι πάσχει από «νευρασθένεια» και ότι συνεπώς είναι «ανισόρροπος». Η προπαγάνδα γύρω από τη διαταραγμένη ψυχική υγεία του Βενιζέλου δεν σκόπευε μονάχα να αμαυρώσει την εικόνα του, αλλά και να παρουσιάσει τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του ως επικίνδυνα και «σατανικές εμπνεύσεις».
Η «Δευτέρα Παρουσία» του «Μεσσία»
Το καλοκαίρι του 1920, ο Βενιζέλος υπογράφει στο Παρίσι, τη Συνθήκη των Σεβρών. Απότοκο της νίκης στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αναμφίβολα η μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία στην ιστορία του ελληνικού κράτους, η Συνθήκη των Σεβρών προέβλεπε την προσάρτηση της ανατολικής Θράκης στην Ελλάδα και την υπαγωγή της ζώνης της Σμύρνης υπό ελληνική εντολή, όροι που δημιούργησαν την Ελλάδα «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Παρά τις επιτυχίες στο εσωτερικό και το εξωτερικό, η κόπωση από τους συνεχείς πολέμους και η αντιβενιζελική ψήφος των μειονοτήτων είχαν ως αποτέλεσμα ο Βενιζέλος να χάσει τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, μεσούσης της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Απογοητευμένος, ο Βενιζέλος αποφάσισε να εγκαταλείψει την Ελλάδα και να αποσυρθεί από την ελληνική πολιτική σκηνή.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, πολλοί βενιζελικοί ζητούσαν τη «Δευτέρα Παρουσία» του «Μεσσία», δηλαδή την επιστροφή του Βενιζέλου στην ενεργή πολιτική σκηνή. Αυτή ουσιαστικά έγινε το 1928, όταν και το Κόμμα Φιλελευθέρων κέρδισε τις εκλογές και εξάντλησε -σπάνιο για εκείνη την εποχή- την τετραετία, προχωρώντας σε εσωτερικές μεταρρυθμίσεις και πετυχαίνοντας τη διπλωματική προσέγγιση με την κεμαλική Τουρκία.
Το κλίμα που προκάλεσε η επιστροφή του Βενιζέλου περιγράφεται πολύ εύστοχα από τον Γιώργο Θεοτοκά, που γράφει στο μυθιστόρημα Αργώ:
Ήδη, παντού γινόταν λόγος για τον Πρόεδρο. Μόλις ξαναπάτησε τα ελληνικά χώματα έγινε πάλι μονομιάς, ο Πρόεδρος. Η λέξη, έτσι χωρίς να συνοδεύεται από κανένα όνομα, δήλωνε αυτόν και όλοι το ήξεραν. Αρχηγός, σωτήρας, σύμβολο της μισής Ελλάδας, σατανάς για την άλλη μισή, ήταν οπωσδήποτε για όλους ο Πρόεδρος των ελληνικών ζητημάτων, ο άξονας που γύρω του ξανάρχιζε να στροβιλίζεται το έθνος. Κανείς δεν καταλάβαινε τι ακριβώς είχε στο νου του, μα η παρουσία του έφτανε για να αναστατώσει τα πάντα, σαν να ανάδινε η παρουσία αυτή κάποιο μυστηριώδες ρεύμα, που τράνταζε μονομιάς όλες τις δυνάμεις του εθνικού οργανισμού, τις δυνάμεις της πίστης και του ηρωισμού, της περιπέτειας και της αρπαγής, της δημιουργίας και της διάλυσης, της μοχθηρίας και του φθόνου. Όλες οι ζωικές ορμές που κοιμόντανε αχρησιμοποίητες, ξυπνούσανε πάλι και κοχλάζανε δυνατά στα ρόδινα ακρογιάλια της Ανατολικής Μεσογείου: Βενιζέλος, Βενιζέλος!
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Λιθογραφία του Δημητρίου Παπαδημητρίου, όπου απεικονίζεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος (καθιστός με πολιτικά) με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο (δεύτερος από αριστερά) στο Γενικό Στρατηγείο του Ελληνικού Στρατού, στο Χατζή Μπεϊλίκ, το 1913. Οι δύο τους επρόκειτο να αποτελέσουν τους ηγέτες των δύο αντιμαχόμενων παρατάξεων κατά τη διάρκεια του Εθνικού Διχασμού το 1915, με διακύβευμα τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο: από την μία πλευρά, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήθελε η Ελλάδα να μπει στον πόλεμο στο πλευρό της Entente, την ώρα που το Γενικό Επιτελείο ακολουθώντας τον Κωνσταντίνο υποστήριξε την ουδετερότητα της χώρας, ώστε να μην πολεμήσει κατά της Γερμανίας. Μετά από ισχυρή σύγκρουση των δύο πλευρών, η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο το 1917 στο πλευρό της Αγγλίας και της Γαλλίας, εξασφαλίζοντας εδαφικά οφέλη μετά το τέλος των εχθροπραξιών.
Ο «γυαλάκιας»
Η αντιβενιζελική πολιτική πτέρυγα δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια, με μια φανατική αντιβενιζελική εφημερίδα να δημοσιεύει το 1928 άρθρο με τίτλο «Τα μούτρα του», στο οποίο εκτοξεύει φοβερές προσβολές κατά του Βενιζέλου, τον οποίο αποκαλεί «γυαλάκια»:
… του μεγαλοσταύρου αυτού κατεργάρη, του «γυαλάκια», όπως προσφυώς τον χαρακτηρίζει ο λαός, που βάζει σ’ αυτό το επίθετον όσην λύσσαν ειμπορεί να χωρέση ένα επίθετον.
Η δαιμονοποίηση του Βενιζέλου και το μίσος της αντιβενιζελικής προπαγάνδας έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Αντιβενιζελικοί έκαναν δύο δολοφονικές απόπειρες εναντίον του Έλληνα πολιτικού, μία στο Παρίσι -λίγο μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών το 1920- και μία το 1933 στη Λεωφόρο Κηφισίας, όταν επέστρεφε σπίτι του οδικώς με την Έλενα Σκυλίτση, η οποία και τραυματίστηκε.
«Έρχεται ο παππούς»
Προς τα τελευταία χρόνια της ζωής του Βενιζέλου, η αντιβενιζελική πολιτική πτέρυγα τον χλεύαζε για την επιμονή του να παραμένει ενεργός στην πολιτική σκηνή και να υπαγορεύει την πολιτική των Φιλελευθέρων, παρά το προχωρημένο της ηλικίας του. Η ειρωνεία είναι ότι και οι ίδιοι οι βενιζελικοί δεν είχαν πρόβλημα να κάνουν πλάκα με την ηλικία του αρχηγού τους και να τρολάρουν τους αντιπάλους τους, όπως δείχνει πρωτοσέλιδο φιλοβενιζελικής εφημερίδας την ημέρα των εκλογών του 1936, που γράφει «ΕΡΧΕΤΑΙ, ΕΡΧΕΤΑΙ, ΕΡΧΕΤΑΙ, Ο “ΠΑΠΠΟΥΣ” ΕΡΧΕΤΑΙ».VICE Video: Ο Πρώην Διοικητής της ΕΥΠ Μιλά για τις Ξένες Μυστικές Υπηρεσίες
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.Περίπου δύο μήνες αργότερα, ο Βενιζέλος υπέστη εγκεφαλική συμφόρηση, λίγο μετά τις επτά το πρωί. Ακούγοντάς τον να ψευδίζει, η σύζυγός του κάλεσε τον γιατρό. Ο Βενιζέλος κοιμήθηκε ξανά, αλλά οι αισθήσεις του δεν επανήλθαν ποτέ πλήρως τα επόμενα πέντε εικοσιτετράωρα. Στις 8:05, το πρωί της 18ης Μαρτίου, ο Βενιζέλος άφησε την τελευταία του πνοή στο Παρίσι. Η σωρός του ταξίδεψε από τη Γαλλία στην Ιταλία και κατόπιν στην Ελλάδα, με τις γαλλικές και ιταλικές Αρχές να απονέμουν τιμές στον νεκρό, κατά τη διέλευση της σωρού από την επικράτειά τους. Το άψυχο σώμα έφτασε στα Χανιά στις 27 Μαρτίου και η ταφή πραγματοποιήθηκε δύο μέρες αργότερα, στο Ακρωτήρι της Κρήτης.
Τμήμα του ελληνικού στρατού παρελαύνει στην Αψίδα του Θριάμβου, Παρίσι, κατά την νικητήρια παρέλαση μετά το πέρας του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, Ιούλιος 1919.
Η τελευταία αναφορά για τον Βενιζέλο μετά τον θάνατό του ανήκει δικαιωματικά σε έναν από τους μεγαλύτερους αντιπάλους του. Πρόκειται για τον δημοσιογράφο Γεώργιο Βλάχο, τον εμπνευστή και εκδότη της Καθημερινής, που υπήρξε η ισχυρότερη πένα του αντιβενιζελισμού ήδη από τα χρόνια του Εθνικού Διχασμού και τη σύγκρουση των Φιλελευθέρων με το επιτελείο του βασιλιά Κωνσταντίνου. Στην είδηση του θανάτου του Βενιζέλου, ο Βλάχος προχώρησε σε αναγνώριση της χαρισματικότητας του αντιπάλου ηγέτη, λέγοντας ότι ο Βενιζέλος δεν ήταν «άνθρωπος όπως όλοι»:
[…] Άνθρωπος όπως όλοι, κοινός οργανισμός, καλός ή κακός, μικρός ή μέγας, δειλός ή γενναίος, ευθύς ή διεστραμμένος, δεν υπήρξεν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Υπήρξε κάτι πλέον αυτών και όλα μαζί, εκδήλωσις όλων εις την υπέρτατην των δύναμιν, εις την υψίστην μορφήν των… […] Νικών, ηττώμενος, εντός της Ελλάδος, εκτός αυτής, άλλοτε υπηρετών διά των προτερημάτων του την πατρίδα του, άλλοτε υπηρετών τα πάθη του δι’ αυτής, υψούμενος αιφνιδίως τόσον πολύ ώστε να δονούνται περί τα πράξεις του οι τηλεγραφικοί δέκται του κόσμου και πίπτων άξαφνα τόσον ώστε να πρέπει να κύπτουν και των αντιπάλων του οι μικρότεροι διά να τον εύρουν, ερχόμενος επί κεφαλής στρατιών και φεύγων ουραγός κουστωδίας, γινόμενος εναλλάξ αδιάλλακτος, διαλλακτικός, δημοκράτης, βασιλόφρων, ανώτερος παρατάξεων και κατώτερος κομμάτων, συνετός χθες και την επομένη παράφρων, έχων παμμέγιστα όπλα την ευστροφίαν, το πνεύμα, την θέλησιν, την νεανικήν ρητορείαν, και αχιλλείους πτέρνας το μίσος, την εμπάθειαν, την κακίαν, ιστάμενος ταπεινός εμπρός εις νικητάς πολιτικούς αντιπάλους του και είρων και υβριστής εμπρός εις τους πολιτικούς του αντιπάλους νεκρούς, ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα μείνη ως πρόβλημα, μυστήριον, μύθος, νυκτερινός εφιάλτης, τρομακτικό κράμα μικρού και μεγάλου ανθρώπου, ο οποίος ήθελε, έδρα, εκινείτο, εκίνει και δεν ησθάνετο, δεν επίστευε, δεν ανεπαύετο.
Με την εγγραφή σας στο newsletter του VICE συμφωνείτε να λαμβάνετε ηλεκτρονικά ενημερώσεις που αφορούν το VICE, οι οποίες ορισμένες φορές ενδέχεται να περιλαμβάνουν διαφημιστικό ή/και χορηγούμενο περιεχόμενο.
