Ειδικοί Eξηγούν Γιατί Κάνουμε Βλακείες για το Instagram

Τελευταία διαβάζουμε πολλές ειδήσεις για ατυχή περιστατικά στα social media. Στις 3 Ιουλίου, ξέσπασε η υπόθεση #PlaneBae στο Twitter, έγινε χαμός για λίγο και ύστερα καταδικάστηκε ως παραβίαση της ιδιωτικής ζωής. Την ίδια μέρα, τρεις YouTubers που επιδίδονταν σε περιπετειώδεις δραστηριότητες βρήκαν τραγικό θάνατο, όταν τους παρέσυρε ένας καταρράκτης στη Βρετανική Κολομβία, στον Καναδά. Στις 6 Ιουλίου, ένας instagrammer, γνωστός για τις τολμηρές φωτογραφίες που έβγαζε με τα πόδια του να κρέμονται από γκρεμούς και ουρανοξύστες, σκοτώθηκε πέφτοντας από κτίριο της Νέας Υόρκης. Αυτήν την εβδομάδα, βγήκε η είδηση ότι μια influencer δαγκώθηκε από καρχαρία στις Μπαχάμες, ενώ προσπαθούσε να βγάλει την τέλεια φωτογραφία.

Όλα αυτά είναι ένας τραγικός συνδυασμός κακής κρίσης, ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς και κάποιας κακοτυχίας. Αλλά το κοινό που έχουν, είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι το έκαναν για το Instagram. Έτσι, ανακύπτει το ερώτημα: διψάμε τόσο πολύ για εντυπωσιακό περιεχόμενο, που είμαστε πρόθυμοι να αγνοήσουμε την κρίση μας, για να μαζέψουμε likes;

Για να γίνει κατανοητό πώς οι παράγοντες της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης επηρεάζουν όλα αυτά, το VICE ζήτησε τη γνώμη κάποιων ειδικών: Η Irina Raicu είναι διευθύντρια του Προγράμματος Ηθικής στο Ίντερνετ στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Ηθικής Markkula του Πανεπιστημίου Σάντα Κλάρα και η Erin Vogel , PhD είναι μεταδιδακτορική συνεργάτιδα στο Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, στο Σαν Φρανσίσκο, που ερευνά τα social media. Να τι μας είπαν.

(Οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις από τις χωριστές συνεντεύξεις έχουν τροποποιηθεί για λόγους σαφήνειας και συντομίας)

VICE: Ποια είναι η αντίδρασή σου ως επαγγελματία για το #PlaneBae;
Erin Vogel: Νομίζω ότι ζούμε σε μια παράξενη εποχή, ως προς την ιδιωτικότητα και το τι μπορούμε να περιμένουμε από αγνώστους. Έχουμε συνηθίσει την πιθανότητα να είμαστε στο φόντο σε φωτογραφίες άλλων, ας πούμε – πράγματα που συμβαίνουν φυσικά, όταν είσαι έξω. Αλλά με τα social media, δεν ξέρουμε πότε κάποιος χρησιμοποιεί τις ζωές μας για διασκέδαση. Η ιδέα του live tweeting ή της καταγραφής άλλων ανθρώπων για stories στο Instagram ή στο Snapchat είναι κάτι που συμβαίνει και νομίζω ότι οι νόρμες στα social media ακόμη διαμορφώνονται γύρω από το τι είναι εντάξει και τι όχι. Αυτό αποτελεί πηγή άγχους.

Irina Raicu: Ο λόγος που η αντίδραση στο #PlaneBae ήταν τόσο αρνητική, είναι επειδή παραβιάστηκαν νόρμες. Η ιδέα ότι κανείς δεν νοιάζει για την ιδιωτικότητα φαίνεται να καταρρίπτεται με αυτή την υπόθεση. Ο Χρυσός Κανόνας –μην κάνεις στους άλλους ό,τι δεν θέλεις να σου κάνουν – είναι ένας λόγος που ο κόσμος αντέδρασε, όπως αντέδρασε. Δεν θα ήθελαν να συμβεί στους ίδιους. Αναρωτιέμαι αν η γυναίκα που έκανε το live tweet το σκέφτηκε και σκέφτηκε τους ανθρώπους αυτούς ως άτομα με τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες ανάγκες με εκείνην. Θα ένιωθε άνετα, αν της το έκανε κάποιος; Η αντίδραση δείχνει ότι οι περισσότεροι μάλλον δεν θα νιώθαμε άνετα.

Πιστεύεις ότι η ατελείωτη αναζήτηση περιεχομένου θέτει σε κίνδυνο τις αξίες μας;
Vogel: Ναι, κατά κάποιο τρόπο νομίζω πως ναι. Ιδίως τώρα που όλοι και περισσότεροι γίνονται influencers και YouTubers, ο πήχης είναι πολύ πιο ψηλά και ο ανταγωνισμός πολύ μεγαλύτερος, έτσι οι χρήστες πρέπει να κάνουν τραβηγμένα και ενδιαφέροντα πράγματα, αν θέλουν να παραμείνουν στο παιχνίδι.

Raicu: Στην περίπτωση #PlaneBae οι άνθρωποι αντιμετωπίστηκαν ως μέσα για την επίτευξη ενός σκοπού, που οι ειδικοί επί της ηθικής λένε εδώ και καιρό ότι δεν είναι ηθικό. Όποια και αν ήταν η πρόθεση, ακόμη και αν ήταν απλώς να βγει κάτι διασκεδαστικό, δεν ήταν κάτι που θα βοηθούσε αυτούς τους ανθρώπους.

Υπάρχει και το δευτερεύον θέμα, το ότι εκείνη το κεφαλαιοποίησε – αλλά ακόμη κι αν δεν το έκανε, ακόμη κι αν ήταν κάτι που απλώς έστελνε σε φίλους της και δεν γινόταν viral, αν έμενε στους 300 followers στο Twitter και δεν έφτανε σε εκατοντάδες χιλιάδες, πάλι είναι προβληματικό.

Τι μας κάνει να μην μπορούμε να κρίνουμε σωστά;
Raicu: Όσον αφορά την περίπτωση του #PlaneBae, δεν είναι κάτι φοβερό να ακούσεις κατά λάθος μια συζήτηση. Κανείς δεν περιμένει να κλείσεις τα αυτιά σου. Αλλά κανείς δεν περιμένει να τη δημοσιοποιήσεις, χωρίς οι εμπλεκόμενοι να ξέρουν ότι το κάνεις.

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει μια απευαισθητοποίηση – αν σιγά-σιγά βλέπουμε τους άλλους ως περιεχόμενο των social media και όχι άτομα με δικαιώματα και ανάγκες. Καθώς όλα γίνονται ένα reality show, ξεχνάμε ότι εκείνα είναι σκηνοθετημένα και νομίζουμε ότι η καθημερινή ζωή είναι ένα reality, ενώ δεν είναι. Οι περισσότεροι επιλέγουν να μην συμμετέχουν σε reality και δεν θέλουν να γίνουν με το ζόρι πρωταγωνιστές σε κάτι τέτοιο. Αυτή είναι η αίσθηση που έχω από μια τέτοια υπόθεση.

Vogel:Τα social media είναι ένας εύκολος και γρήγορος τρόπος να ενισχύσουμε την εικόνα μας – να λάβουμε θετικές αντιδράσεις ή και αρνητική προσοχή για πράγματα που ανεβάζουμε και αυτό μπορεί να είναι πολύ δελεαστικό για πολλούς. Κάποιοι καταλήγουν να χρησιμοποιούν τα social media πολύ συχνά ή να ανησυχούν για τις αναρτήσεις τους ή για το πόσους followers έχουν, επειδή έχουν συνηθίσει την προσοχή.

Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, άνθρωποι που διαφορετικά δεν θα είχαν την ευκαιρία να γίνουν διάσημοι ή να αποκτήσουν κοινό, έχουν την ευκαιρία να το κάνουν και ανταμείβονται, αν το κάνουν πετυχημένα. Οι influencers του Instagram και οι YouTubers μπορούν να βγάλουν πολλά λεφτά, απλώς και μόνο αν αφηγηθούν τι κάνουν στην καθημερινή τους ζωή. Αυτό είναι κάτι που δεν έχουμε δει ξανά - συνηθισμένοι άνθρωποι να γίνονται διάσημοι, επειδή κάνουν συνηθισμένα πράγματα.

Πώς είναι μια ηθική παρουσία στα social media;
Raicu: Δεν θα πω ότι ξέρω! Είναι καλή ερώτηση και νομίζω ότι οι ειδικοί της αρετολογικής ηθικής θα έλεγαν ότι ο Αριστοτέλης μίλησε για πρακτική σοφία. Δεν υπάρχουν αυστηροί κανόνες που μπορείς να ακολουθείς συνέχεια. Εξαρτάται από τις συνθήκες και το περιεχόμενο. Τα social media έχουν χρησιμοποιηθεί σε πολέμους για τον διαμοιρασμό βίντεο για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έτσι σε μερικές καταστάσεις, η σημασία του να μεταδίδεις πληροφορίες μπορεί να είναι πιο σημαντική από τα ζητήματα ιδιωτικότητας.

Ένα εργαλείο που έχουμε στο Κέντρο λέγεται Πλαίσιο Ηθικής Λήψης Αποφάσεων. Ζητάει από τους ανθρώπους να εξετάσουν μια πιθανή απόφαση μέσα από πέντε διαφορετικά ηθικά πρίσματα: δικαιώματα, δικαιοσύνη, κοινό καλό, ωφελιμισμό (δηλαδή οφέλη σε σχέση με τη ζημία) και αρετολογική ηθική.

Οι περισσότεροι από εμάς πιστεύουμε ότι έχουμε δικαίωμα στην ιδιωτικότητα. Νομίζω ότι οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε αυτό. Από πλευράς δικαιοσύνης, νομίζω ότι το νιώθουν άδικο – το να υπάρχουν άτομα που δεν ξέρουν ότι κάποιος πίσω από την πλάτη τους καταγράφει και δημοσιοποιεί τις συζητήσεις τους. Έχει να κάνει με ζητήματα συναίνεσης στο διαδίκτυο: θέλουμε οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις να ζητάνε τη συναίνεσή μας, επειδή αυτό έχει να κάνει με την αυτονομία μας ως άτομα.

Όσον αφορά το κοινό καλό, αυτό ορίζεται ως συνθήκες με τις οποίες η κοινωνία μπορεί να λειτουργήσει καλά. Πώς είναι οι συζητήσεις που κάνουμε καμιά φορά, όταν ταξιδεύουμε; Μια συζήτηση μπορεί να διαρκέσει όσο μια πτήση και ύστερα δεν βλέπεις ξανά αυτό το άτομο. Μερικές φορές μπορεί να έχουν βάθος και νόημα, οι άνθρωποι ανοίγονται και ύστερα χωρίζουν οι δρόμοι τους. Μερικές τις θυμάσαι για όλη σου τη ζωή και αυτό είναι κάτι το πολύτιμο, έτσι; Αν όλοι ξεκινήσουμε να ανησυχούμε πως ό,τι πούμε μπορεί να καταγραφεί και να αναρτηθεί και έπειτα να το κοροϊδέψουν ή να το θαυμάσουν ή και εγώ δεν ξέρω τι, θα μειωθούν αυτές οι επαφές, νομίζω. Θα κάνει τους ανθρώπους επιφυλακτικούς και αυτό είναι μείον, όσον αφορά το κοινό καλό.

Υπό πολλά από αυτά τα πρίσματα, η απόφαση #PlaneBae μοιάζει λάθος. Το πλαίσιο δείχνει ότι υπάρχουν προβλήματα από διάφορες πλευρές ηθικής. Παίρνουμε διαρκώς ηθικές αποφάσεις και δεν θα χρησιμοποιούμε το πλαίσιο κάθε φορά, αλλά αν κάποιος δεν είναι σίγουρος ποιο είναι το σωστό, τότε, αν υποβάλει αυτή την απόφαση σε ηθικές αξιολογήσεις, τουλάχιστον θα διασφαλίσει ότι δεν θα κάνει κάτι που θα μετανιώσει οικτρά αργότερα. Αντιλαμβάνομαι ότι δεν είναι ρεαλιστικό να κάνουμε τέτοια ανάλυση διαρκώς, αλλά οι συνάδελφοι που είναι ειδικοί στην αρετολογική ηθική θα έλεγαν ότι είναι σαν ένας μυς που αναπτύσσεις - όπως οι αθλητές αναπτύσσουν μυϊκή μνήμη, με τον καιρό θα παίρνεις πιο σωστές αποφάσεις.

Ποιο είναι το κόστος της ψυχικής υγείας, όταν κάποιος γίνεται διάσημος στο ίντερνετ άθελά του;
Vogel: Μπορεί να είναι πολύ αγχωτικό για κάποιους - περισσότερο από ό,τι για άλλους. Άνθρωποι που θέλουν κρατάνε τις ζωές τους ιδιωτικές, δεν θα περίμεναν ότι αν μιλήσεις σε έναν άγνωστο στο αεροπλάνο, θα προκύψει μια τεράστια παραβίαση ιδιωτικότητας. Επομένως, είναι καινούργιο, ασυνήθιστο και τρομακτικό για εκείνους.

Το να σε βγάλουν χωρίς να το ξέρεις στο ίντερνετ, μπορεί να είναι ενοχλητικό για όλους – και μόνο η ιδέα ότι όλη αυτή η πληροφορία βρίσκεται εκεί έξω, καθώς και ότι οι άνθρωποι στο ίντερνετ τείνουν να κάνουν σκληρά σχόλια, πράγματα που δεν θα έλεγαν κατά πρόσωπο. Γίνονται πολλές έρευνες για την ανωνυμία και την ομαδική σκέψη στο ίντερνετ και τι μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να κάνουν. Τα πράγματα μπορεί να βγουν εκτός ελέγχουν γρήγορα.

Πώς μπορεί κάποιος να προστατεύσει τον εαυτό του, όταν τον βγάλουν παρά τη θέλησή του στο Ίντερνετ;
Vogel: Νομίζω ότι πολλοί θα μπορούσαμε να επωφεληθούμε από μια αποτοξίνωση από τα social media, ιδίως αν κάνουμε ένα διάλειμμα, όταν συμβεί κάτι πολύ αρνητικό. Δεν πρέπει να σβήσεις τα social media σου, αν είναι κάτι που απολαμβάνεις, μόνο επειδή σε παρενοχλούν. Νομίζω ότι είναι κρίμα που συμβαίνει συχνά. Αλλά ίσως καμιά φορά να είναι ο καλύτερος τρόπος: Να κάνεις ένα διάλειμμα και να ξεκινήσεις από την αρχή. Ωστόσο, δεν υπάρχουν πραγματικές λύσεις ακόμη γι’ αυτό το πρόβλημα και νομίζω πως οι ερευνητές θα πρέπει να το εξετάσουν, ενώ είναι κάτι που και το νομικό σύστημα θα αντιμετωπίζει ολοένα και πιο συχνά.

Τι ευθύνη έχουν πλατφόρμες, όπως το Twitter, το Instagram, το Snapchat και το Youtube;
Raicu: Νομίζω πως θα ήταν εξαιρετικά εκπαιδευτικά οχήματα, αν χρησιμοποιούσαν τέτοιες καταστάσεις, για να απευθυνθούν στο κοινό τους. Αν ήθελαν να δείξουν ότι δεν ενδιαφέρονται μόνο για νούμερα και κοινό, για το οποίο κατηγορούνται τώρα και ότι θέλουν να δημιουργήσουν… Πώς το twitter κάνει λόγο για υγιείς συζητήσεις; Νομίζω ότι θα ήταν πολύ ενδιαφέρον αν άνοιγες το feed στο Twitter σου και έβλεπες μια συζήτηση από το ίδιο Twitter, για το αν μια συζήτηση ήταν υγιής ή όχι.

Δεν περιμένω να μπορούν να το αναγνωρίσουν άμεσα, όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο και να προσπαθούν να το αντιμετωπίσουν λογοκρίνοντας το ή κάτι τέτοιο, αλλά νομίζω ότι έτσι ίσως χάνουν την ευκαιρία για άμεση εκπαίδευση ή αλληλεπίδραση με τους χρήστες τους για μια συζήτηση για το ποιο είναι το σωστό.

Δεν είναι κάτι που θέλεις να καταλάβεις εκ των υστέρων ή να δεις να γίνεται ξανά το ίδιο πράγμα. Υπήρχε ένα ζευγάρι, πριν από χρόνια, που χώριζαν σε μια ταράτσα και κάποιος το άκουσε και έκανε ένα tweet. Είναι σαν αυτά τα πράγματα να συμβαίνουν ξανά και ξανά και οι εταιρείες έχουν την ευκαιρία να πουν, «ΟΚ, πώς θέλουμε να χρησιμοποιείται η πλατφόρμα μας και πώς εμποδίζουμε αυτά τα πράγματα; Πώς κάνουμε τους χρήστες μας να φέρονται ο ένας στον άλλον με περισσότερο σεβασμό;» - αυτή είναι η ουσία.

Ποια είναι η πρακτική λύση για αυτά τα θέματα;
Raicu: Γίνονται κάποιες συζητήσεις στα σχολεία αυτήν τη στιγμή που έχουν ενδιαφέρον. Υπάρχει μια τάση για εκπαίδευση στα media και την ψηφιακή τεχνολογία, ώστε να βοηθηθούν οι μαθητές –λες και οι ενήλικες το έχουν καταφέρει, αλλά τέλος πάντων– να καταλάβουν τι αποτελεί ψεύτικη πληροφορία, τι έμπιστη πηγή και όλα αυτά. Κάποια σχολεία έχουν μαθήματα για το πώς να είσαι ψηφιακός πολίτης, πώς να συμμετέχεις σωστά στο ίντερνετ. Το να κάνεις συζητήσεις με συνομήλικους είναι κατά κάποιο τρόπο πιο αποτελεσματικό, επειδή αν βλέπεις φίλους να αντιδρούν με συγκεκριμένο τρόπο σε κάτι, που δεν θεώρησες ότι ήταν παραβίαση ιδιωτικότητας και εκείνοι σου εξηγούν γιατί ένιωσαν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, αυτό θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερη επίδραση από οτιδήποτε άλλο. Επομένως, θα ήταν καλό να ενθαρρύνουμε τέτοιες συζητήσεις.

Η ουσία είναι ότι αυτή η γυναίκα δεν είδε τους άλλους επιβάτες ως πραγματικούς ανθρώπους με ανάγκες και ανησυχίες – παρεμπιπτόντως, σε διαφορετικές περιπτώσεις, ευάλωτοι άνθρωποι μπορεί να υποστούν πραγματική ζημία, μπορεί κάποιοι να προσπαθούν να γλιτώσουν από ενδοοικογενειακή βία ή και εγώ δεν ξέρω τι. Πρέπει να αναγνωρίσεις ότι οι άλλοι είναι άνθρωποι σαν εσένα και νομίζω ότι το να το εφαρμόσεις στα παιδιά είναι ένας καλός τρόπος να αντιμετωπίσεις αυτή την απευαισθητοποίηση – όταν το μόνο που έχει σημασία για σένα είναι να σου κάνουν Like.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE US.

Περισσότερα από το VICE

Έτσι Παρασκευάζεται τo Αυτοσχέδιο Tσίπουρο στις Ελληνικές Φυλακές

Φωτογραφίες Πάθους από τις Ταράτσες των Εξαρχείων

Δέκα Ερωτήσεις που Πάντα Ήθελες να Κάνεις σε Έναν Σεφ