To Hollywood Ξαναγράφει την Ιστορία και την Επικυρώνει με τα Oscar

Image via

Την Κυριακή 2 Μαρτίου θα παρακολουθήσουμε live, την 86η τελετή απονομής των βραβείων Oscar, το «σημαντικότερο κινηματογραφικό γεγονός της χρονιάς». Τα ΜΜΕ σε ολόκληρο τον κόσμο, και φυσικά τα ελληνικά, θα υπερπροβάλλουν το γεγονός όπως άλλωστε υπερπροβάλλουν καθημερινά τις νέες παραγωγές, τα «κόκκινα χαλιά», τις τουαλέτες των star, τις φωτογραφήσεις, τους γάμους και τις απιστίες τους, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους. Η παγκόσμια κυριαρχία του προϊόντος που παράγει το Hollywood, η διαρκής αναπαραγωγή του, αν και μοιάζει, ποτέ δεν ήταν αθώα. Από νωρίς, οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ, οι παραγωγοί και τα Studio, συνειδητοποίησαν την τεράστια δύναμή τους και εκμεταλλεύονται στο έπακρο την ικανότητα να διαμορφώνουν την κυρίαρχη ιδεολογική, πολιτιστική, πολιτική και ιστορική πραγματικότητα.

Μέσω του προϊόντος που παράγει το Hollywood, το μήνυμα ταξιδεύει σχεδόν ταυτόχρονα σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Η παραγωγή ταινιών είναι πολλά περισσότερα από διασκέδαση και κερδοφόρες επιχειρήσεις, το Hollywood διαθέτει αστείρευτη δύναμη, διαμορφώνει συμβατικότητες και πρότυπους κανόνες, αισθητική και συμπεριφορές, ενισχύει ή υποβαθμίζει κοινωνικές αξίες και ξαναγράφει την ιστορία.

Ο τρόπος με τον οποίο το Hollywood αναπαριστά την ιστορία, τις κοινωνικές  και τις γεωπολιτικές σχέσεις, ο τρόπος με τον οποίο τα μεγάλα Studio συνεργάστηκαν με τις αμερικανικές κυβερνήσεις αποκαλύφθηκε με τις ενέργειες της «Επιτροπής κατά των Αντιαμερικανικών Ενεργειών» του γερουσιαστή  McCarthy. Όμως, ο Μακαρθισμός δεν ολοκληρώθηκε το 1954 με την απαξίωση της επιτροπής. Ο έλεγχος στο παραγόμενο προϊόν,  η λογοκρισία και η ιδεολογική ομοιομορφία των Studio ξεκίνησε πολύ πριν την λειτουργία της επιτροπής McCarthy και συνεχίζεται απρόσκοπτα μέχρι τις μέρες μας. Τα Oscar απλά επιβεβαιώνουν και επιβραβεύουν τη λειτουργία αυτού του μηχανισμού παγκόσμιας επιβολής της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Η ταινία “μοντέλο” και το πρώτο Oscar

Έχουν γραφτεί εκατομμύρια σελίδες, βιβλία, επιστημονικά άρθρα, κριτικές, αναλύσεις, για τον ρόλο των πολιτισμικών προϊόντων και του κινηματογράφου. Επιχειρώντας να περιορίσουμε την οπτική μας και να αποφύγουμε τον κίνδυνο των γενικεύσεων επικεντρώνουμε στις πολεμικές ταινίες, το είδος που έχει διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην ιστορία του κινηματογράφου. Σχεδόν όλοι οι μεγάλοι star του Hollywood έχουν στο βιογραφικό τουλάχιστον μία τέτοια ταινία και ταυτόχρονα κάθε μία από αυτές τις ταινίες έχει βραβευθεί με ένα ή περισσότερα αγαλματίδια.

Το συγκεκριμένο κινηματογραφικό είδος ξεκινάει στην δεκαετία του ’20. Η τεράστια επιτυχία της ταινίας “Wings” (William Welman, 1927),  καθόρισε τη δομή των πολεμικών ταινιών και τη στενή σχέση των Studio με τις αμερικανικές κυβερνήσεις. Με λίγα λόγια στην ταινία “Wings” οι δύο νέοι πρωταγωνιστές, αγαπούν τα αεροπλάνα, γίνονται πιλότοι, ερωτεύονται την ίδια κοπέλα, αλλά ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τους ανατρέπει τα σχέδια. Οι πρωταγωνιστές κατατάσσονται, επιδεικνύουν ηρωική συμπεριφορά, ο ένας σκοτώνεται ο δεύτερος επιδεικνύει ακόμη πιο ηρωική συμπεριφορά, επιστρέφει στην πατρίδα και κερδίζει και το κορίτσι.

Η πρώτη ταινία του είδους, σύμφωνα με κριτικούς αναλυτές του κινηματογράφου, όπως τονίζει ο Paris «νομιμοποιεί τον πόλεμο ανατρέποντας το χαρακτήρα του, στο κοινό μεταφέρεται η ρομαντική και ιπποτική πλευρά του πολέμου, οι συμπεριφορά των ηρώων καλύπτει την τρομακτική πτυχή της πραγματικότητας και για τους παραγωγούς η συγκεκριμένη μυθική απεικόνιση  μετατρέπεται σε πραγματικότητα»  .  Οι νέοι ήρωες ενσωματώνουν τα χαρακτηριστικά του έθνους και διαμορφώνουν το ιδανικό πρότυπο του πατριώτη. Η αμερικανική πολεμική αεροπορία είδε την ταινία ως θετική προπαγάνδα η οποία θα ενισχύσει τη φήμη και το γόητρό της και θα αποτελέσει κίνητρο για στρατολόγηση.

Για πρώτη φορά ο στρατός συμμετείχε στα γυρίσματα ταινίας, προσφέροντας 5000 στρατιώτες για κομπάρσους, διαμόρφωσε μία τεράστια έκταση σε πιστό αντίγραφο της μάχης που απεικόνιζε η ταινία και όλες οι αερομαχίες πραγματοποιήθηκαν από πιλότους της πολεμικής αεροπορίας. Ο τύπος αποθέωσε την ταινία και κέρδισε το πρώτο Oscar στην ιστορία.  Αν το σενάριο της ταινίας σας θυμίζει κάτι, έχετε απόλυτα δίκιο, γιατί παρόμοιο σενάριο εμφανίζεται μέσα στα επόμενα χρόνια σε υπερπαραγωγές του Hollywood όπως το “Top Gun” (Tony Scott, 1986) ή το  Pearl Harbor (Michael Bay, 2001) ταινίες που επίσης επιβραβεύθηκαν με Oscar.

Η αξιοποίηση της επιτυχίας

Η τεράστια επιτυχία της πρώτης πολεμικής ταινίας και η αξιοποίησή της,  δημιούργησε ένα «κίνημα» παρόμοιων ταινιών. Η υπερ-παραγωγή πολεμικών ταινιών στις αρχές της δεκαετίας του ’40 δεν ήταν καθόλου τυχαία. Έρευνες, δείχνουν ότι περισσότερο από το ένα τρίτο της συνολικής παραγωγής ταινιών, των 8 μεγάλων Studio της εποχής, τα οποία κάλυπταν το 75% της παραγωγής ταινιών στις ΗΠΑ και το 65% παγκοσμίως, είχαν άμεση ή έμμεση σχέση με τον πόλεμο.

Ο διάσημος παραγωγός David Selznick, σε ομιλία του στο πανεπιστήμιο του  Rochester, όρισε τον κινηματογράφο ως ένα «μέσο προπαγάνδας που δεν υπάρχει όμοιό του» και τόνισε ότι οι ταινίες επηρεάζουν τα θεμελιώδη ιδανικά και τη συμπεριφορά των θεατών. Οι ταινίες πρόσθεσε, «οφείλουν να υπερασπίζονται το glamour, την επιτυχία ακόμη και τον εθνικισμό».

Ο David Selznick αποτέλεσε κύριο εκφραστή της στρατευμένης κινηματογραφικής βιομηχανίας, ηγήθηκε της ίδρυσης της  Δημοκρατικής Επιτροπής του Hollywood (Hollywood Democratic Committee), η οποία σε στενή συνεργασία με τον πρόεδρο Roosevelt, εξελίχθηκε στο σημαντικότερο όχημα υποστήριξης της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και ενίσχυσε σημαντικά τις προσπάθειες να μπουν οι ΗΠΑ στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στις πολεμικές ταινίες το πρώτο θύμα είναι η ιστορία. Στόχος της επιτροπής ήταν να  ενισχύσει το ηθικό των αμερικανών, να κατασκευάσει μία εύκολα αντιληπτή εθνική ταυτότητα, να δαιμονοποιήσει τον εχθρό, και να παρουσιάσει τις απώλειες των αμερικανών στρατιωτών σαν αναγκαιότητα για την κοινωνία. Το δεύτερο πείραμα ήταν τόσο πετυχημένο ώστε ακόμη και Στρατηγός George Marshal παραδέχθηκε ότι το Hollywood αποτέλεσε το νέο όπλο στο οπλοστάσιο των συμμάχων.

Ο πραγματικός στόχος του McCarthy

Για την πιο «μαύρη» εποχή του Hollywood, έχουν επίσης γραφτεί πολλές σελίδες, το Hollywood έχει επιχειρήσει να την απεικονίσει, να ενισχύσει την παραφιλολογία και να οδηγήσει προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση τα κίνητρα του γερουσιαστή McCarthy. Η διαδεδομένη άποψη αναφέρει ότι στόχος του γερουσιαστή McCarthy ήταν η πάταξη της κομμουνιστικής απειλής. Το Hollywood προβλήθηκε ως σφηκοφωλιά κομμουνιστών και μέχρι σήμερα πολλοί θεωρούν ότι οι μεγάλοι πρωταγωνιστές ξεκίναγαν την ημέρα τους διαβάζοντας τον αντίστοιχο αμερικανικό Ριζοσπάστη. Σύμφωνα με νέες μελέτες της περιόδου, τα μέλη του κομμουνιστικού κόμματος στο Hollywood, που αρέσκεται στο να ισχυρίζεται ότι απασχολεί εκατομμύρια υπαλλήλους, ήταν λιγότερα από 300. Κινδύνευαν οι ΗΠΑ από 300 άτομα; Μάλλον όχι.

Η Δημοκρατική Επιτροπή του Hollywood, αμέσως μετά τον πόλεμο συνέχισε να στηρίζει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, τον «ψυχρό πόλεμο» και είδε στη συμφωνία του Bretton Woods ευκαιρία για επέκταση του προϊόντος στην παγκόσμια αγορά και μια εξαιρετική ευκαιρία για κέρδη (η συμφωνία του Bretton Woods επιχείρησε αμέσως μετά τον πόλεμο, να θέσει τις βάσεις της νέας παγκόσμιας οικονομίας, εκεί ιδρύθηκαν θεσμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο).

Το μεταπολεμικό Hollywood, συνέχισε να διατηρεί στενές σχέσεις με τις κυβερνήσεις, οι επεμβάσεις ακόμη και στα σενάρια ήταν απροκάλυπτες γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση συγγραφέων, σκηνοθετών, ηθοποιών και παραγόντων της βιομηχανίας. Προκειμένου να καμφθούν οι αντιστάσεις ανακαλύφθηκε ο κομμουνιστικός κίνδυνος και η αντίληψη ότι το Hollywood κομμουνιστοκρατείται επικάλυψε την πραγματικότητα. Η επέμβαση του McCarthy, στόχευε στο να φιμώσει κάθε φωνή που επιδίωκε ανεξαρτησία και αποδέσμευση της κινηματογραφικής βιομηχανίας από τη στενή συνεργασία με τις κυβερνήσεις. Το πογκρόμ McCarthy με την πολύτιμη συνεργασία ανθρώπων του Hollywood όπως ο  Walt Disney και Ronald Reagan, έδωσε την απαιτούμενη λύση και χιλιάδες ηθοποιοί, συγγραφείς, σεναριογράφοι, σκηνοθέτες μπήκαν στη μαύρη λίστα. Σημαντικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες όπως οι: Arthur Miller, Orson Wells, Richard Attenborough, Harry Belafonte, Luis Bunuel, Charles Chaplin, Jules Dassin, John Huston, Humphrey Bogart, Lauren Bacall, μπήκαν στη λίστα, κατηγορήθηκαν, και οι περισσότεροι από αυτούς που δεν συνεργάστηκαν με την επιτροπή δεν δούλεψαν ποτέ ξανά στο Hollywood.

Η μάχη του McCarthy, αφορούσε την ελεύθερη έκφραση και σε αυτή τη μάχη πήραν μέρος οι μεγαλύτερες εφημερίδες των ΗΠΑ. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της γνώμης δύο μεγάλων κριτικών της εποχής σε εφημερίδες της Νέας Υόρκης, που καταδίκασαν το θεατρικό έργο του  Arthur Miller “The Crucible” (αναφερόταν στην υστερία του Μακαρθισμού) και την ίδια ώρα αποθέωναν τον ρόλο του πληροφοριοδότη στο “On the waterfront”  (Λιμάνι της Αγωνίας) του συνεργαζόμενου με την επιτροπή  McCarthy, Elias Kazan. Η συγκεκριμένη ταινία επιβραβεύθηκε με 8 Oscar μεταξύ αυτών και το Oscar καλύτερης ταινίας.

Next stop is Vietnam

Και το συγκεκριμένο πείραμα πέτυχε, οι διαφορετικές φωνές εξολοθρεύθηκαν και το Hollywood συνέχισε να συνεργάζεται απερίσπαστο με τις αμερικανικές κυβερνήσεις συνδιαμορφώνοντας στόχους και το παραγόμενο προϊόν. Στο βιβλίο   “Company man: thirty years of crisis and controversy in the CIA”, ο συγγραφέας και πρώην στέλεχος της CIA, John Rizzo αναφέρει ότι η CIA είχε στενή συνεργασία σε πολλά επίπεδα με το Hollywood. Το Hollywood έχει ήδη «απαντήσει» σε αυτές τις κατηγορίες και για παράδειγμα η ταινία Argo (Ben Affleck, 2012)  νομιμοποιεί αυτή τη σχέση, τη χρησιμοποιεί για να καταδικάσει τους «κακούς» χωρίς φυσικά να μπαίνει στον κόπο να εξηγήσει γιατί οι «κακοί» είναι κακοί, και φυσικά η ταινία απέσπασε 3 αγαλματίδια μεταξύ αυτών και καλύτερης ταινίας.

Αρκετά χρόνια πριν, το Δεκέμβριο του 1965 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Lyndon Johnson, λαμβάνει μία επιστολή από τον John Wayne. Ο διάσημος ηθοποιός, τόνιζε ότι κάποια στιγμή το Hollywood θα αρχίσει να μιλάει για το Viet Nam. «Ας φροντίσουμε» έγραφε ο γνωστός ηθοποιός και σκηνοθέτης, «αυτό να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά μας σε ολόκληρο τον κόσμο». Τρία χρόνια αργότερα η πρώτη ταινία για τον πόλεμο του Viet Nam, “Green Berets” (Ray Kellogg, John Wayne, 1968) κατέκτησε τον τίτλο της πιο προπαγανδιστικής ταινίας που είχε παράξει το Hollywood (μέχρι τότε), είναι χαρακτηριστικό ότι το αρχικό σενάριο της ταινίας απορρίφθηκε από το Πεντάγωνο και ξαναγράφτηκε.

Ακολούθησαν πολλές ταινίες για το Viet Nam. Όλες, ακόμη και οι σοβαρότερες από αυτές  “The Deer Hunter” (Michael Cimino, 1978), “Platoon” (Oliver Stone, 1986), ακολούθησαν την ίδια λογική, εξανδραποδίζοντας τον εχθρό, παρουσιάζοντας τον πόλεμο ως αναγκαιότητα όπως επίσης και την εισβολή. Είναι χαρακτηριστικό ότι η τελευταία σκηνή στο “The Deer Hunter”, εμφανίζει την παρέα που μόλις έχουν θάψει τον καλύτερό τους φίλο να τραγουδάνε τον αμερικανικό εθνικό ύμνο, συμβολίζοντας την υποταγή στις επιταγές μιας αφηρημένης έννοιας για το έθνος τους, παρά τα τεράστια δεινά που πέρασαν συμμετέχοντας στους πολέμους του. Η ταινία απέσπασε 5 χρυσά αγαλματίδια μεταξύ των οποίων και αυτό της καλύτερης ταινίας,  το Oscar καλύτερης ταινίας απέσπασε και η ταινία “Platoon” και ακόμη 3 αγαλματίδια.

Με Oscar επιβραβεύθηκε και η σειρά ταινιών Rambo. Η σειρά ταινιών με πρωταγωνιστή το «Rambo», εξυπηρέτησε μία συγκεκριμένη περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και χρησιμοποιήθηκε ώστε να μεταδώσει στο δυτικό κόσμο μηνύματα υπεροχής της «Δύσης» απέναντι στον τότε Σοβιετικό «κίνδυνο». Η  φιγούρα του ήρωα αποτέλεσε αντικείμενο επιστημονικής μελέτης και όπως γράφει ο Kellner, «εξελίχθηκε σε παγκόσμιο σύμβολο το οποίο είχε ευρεία επίπτωση σε ολόκληρο τον κόσμο». Είναι ενδεικτικό ότι τον Ιούλιο του 1985 μετά την απελευθέρωση αμερικανών ομήρων στο Λίβανο (θέμα της ταινίας Argo), ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ronald Reagan δήλωνε μεταξύ αστείου και σοβαρού ότι: «είδα το «Rambo» χθες το βράδυ, τώρα ξέρω τι θα κάνω την επόμενη φορά που θα συμβεί κάτι αντίστοιχο».

Το νέο μέλλον απαιτεί καινούριο παρελθόν (Eric Foner, ιστορικός)

Το Hollywood μέσω και των πολεμικών ταινιών, επιχειρεί να κατασκευάσει το νέο μέλλον διασκευάζοντας, αλλοιώνοντας και φωτίζοντας συγκεκριμένες πτυχές του παρελθόντος.

Ίσως ακούγεται υπερβολικό αλλά η κινηματογραφική βιομηχανία μοιάζει ικανή να ξαναγράψει την παγκόσμια ιστορία να καθορίσει τι και πως το θυμόμαστε και τι ξεχνάμε, και να δίνει πρόσωπο στον κάθε φορά διαφορετικό «εχθρό». Σύμφωνα με τον Falk, οι πολεμικές ταινίες χρησιμοποιήθηκαν για να διαμορφώνουν την παγκόσμια συλλογική μνήμη, να συγκαλύψουν τον αμερικανικό οικονομικό ιμπεριαλισμό και λειτούργησαν ως μορφή ευγενούς αποικιοκρατίας, η οποία συντηρείται και στην σημερινή εποχή.

Την ίδια τακτική ακολούθησε η κινηματογραφική βιομηχανία μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους το 2001. Το Hollywood, στιγμάτισε ολόκληρο τον Αραβικό κόσμο και  τα studio κυκλοφόρησαν παραγωγές προσδιορίζοντας το νέο εχθρό. Λίγους μήνες μετά την επίθεση στη Νέα Υόρκη το Hollywood κυκλοφόρησε το “Kandahar” (Mohsen Makhmalbaf, 2001), που περιέγραφε την κατάσταση των γυναικών στο Αφγανιστάν των Ταλιμπάν. Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου κυκλοφόρησε το οσκαρικό “Pearl Harbor” (Michael Bay, 2001) το οποίο μιμήθηκε την κυβερνητική ρητορική που συνέδεε τις επιθέσεις στην Νέα Υόρκη με τις πολεμικές επιθέσεις στο Πέρλ Χάρμπορ, ακολούθησε το “We Were Soldiers” (Randall Wallace, 2002), μία παραγωγή για την πρώτη μάχη αμερικανών στο Viet Nam και δεκάδες ακόμη πολεμικές ταινίες με θέμα τον πόλεμο στο Ιράκ, “Body of lies” (Ridley Scott 2008), το Hurt Locker (Bigelow, 2008) κλπ. To Hurt Locker απέσπασε το Oscar καλύτερης ταινίας και ακόμη 5 αγαλματίδια. Αυτό που δεν κατάφερε να κάνει, είναι να αποδείξει ότι είναι καλύτερη ταινία από το “Avatar”.

 Η "πολιτισμική" παραγωγή,  η παγκόσμια κυριαρχία του Hollywood, «εθίζει τους πολίτες», όπως γράφει ο Kellner «να συμβιβαστούν με τις κυρίαρχες δομές σκέψης και συμπεριφοράς για αυτό το λόγο λειτουργεί ως εργαλείο κοινωνικού ελέγχου και κυριαρχίας».  Πολλοί ερευνητές έχουν προσφέρει επιστημονικά δεδομένα και ντοκουμέντα που αποδεικνύουν τις σχέσεις συνεργασίας μεταξύ των παραγωγών του Hollywood με τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, δυστυχώς όμως οι έρευνες αυτές παραμένουν -στην καλύτερη περίπτωση- στα χαμηλά ράφια κάποιων βιβλιοθηκών, ακόμη και των πλέον προοδευτικών πανεπιστημίων. Τα ΜΜΕ ανακυκλώνουν, ανατροφοδοτούν και αναπαράγουν το Hollywood, το οποίο κυριαρχεί απόλυτα και μαζί με αυτό, η ιδεολογία που κουβαλάει. Σε αυτό το περιβάλλον δυστυχώς γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρη η φράση του Wim Wenders ότι «οι Αμερικανοί κατέστησαν αποικία τους το υποσυνείδητό μας».

ΥΓ. Αντίστοιχες μεθόδους ακολούθησαν σχεδόν όλες οι εθνικές κινηματογραφικές παραγωγές που επιχείρησαν μέσω των ταινιών να συνθέσουν μία εύκολη αντίληψη του έθνους, της εθνικής ταυτότητας, τους εθνικισμού ή του πατριωτισμού. Υπάρχουν επίσης πολλές έρευνες για τις αντίστοιχες μεθόδους των Σοβιετικών αλλά ευτυχώς ή δυστυχώς σήμερα η απόλυτη κυριαρχία ανήκει στο Hollywood, και για τις πετυχημένες ταινίες του, θα πανηγυρίσουμε την Κυριακή.