Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ο Μόνος Έλληνας Πρωθυπουργός που Δολοφονήθηκε

Στην Ελλάδα, το συνηθίζουμε να «σκοτωνόμαστε» για τα πολιτικά. Το κάναμε και το κάνουμε συστηματικά, μερικές φορές και δίχως τα εισαγωγικά: ως γνωστόν, το έχουμε φτάσει μέχρι και στον εμφύλιο πόλεμο. Κι όμως, παρά τα συνήθεια αυτά και παρά τις συχνές ρωγμές στη Δημοκρατία μας, η δολοφονία ενός πολιτικού παραμένει γεγονός σπάνιο, το οποίο σοκάρει. Λες και μας στοιχειώνει –διαχρονικά, συλλογικά– το παράδειγμα του Ιωάννη Καποδίστρια από την αυγή της ανεξάρτητης ύπαρξης της χώρας μας, θέτοντας ένα άτυπο όριο.

Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, βέβαια, δεν ήταν Καποδίστριας. Δεν έχει τη δική του αίγλη και είναι μια μορφή ομιχλώδης, άμεσα σχετιζόμενη με την Ελλάδα του 19ου αιώνα. Η οποία παραμένει άγνωστο τοπίο για τους περισσότερους, καθώς το εκπαιδευτικό μας σύστημα, παρά τις κατά καιρούς αλλαγές, επιμένει να υπερθεματίζει για την αρχαιότητα και να αντιμετωπίζει τα νεότερα χρόνια με άκομψα άλματα –πηγαίνοντας λ.χ. από την Επανάσταση στο Σύνταγμα κι από εκεί στον Χαρίλαο Τρικούπη και στα Μικρασιατικά. Παρ' όλα αυτά, ο Δηλιγιάννης μοιράζεται με τον Καποδίστρια το ίδιο τραγικό φινάλε: δολοφονήθηκε στις 31 Μαΐου του 1905, όντας εν ενεργεία πρωθυπουργός, σε ένα συμβάν που μπορεί φέτος να κλείνει 115 χρόνια, μα φαντάζει το ίδιο αδιανόητο, όσο ήταν και για την Αθήνα της Μπελ Επόκ. Είναι μάλιστα ο μόνος Έλληνας πρωθυπουργός που είχε τέτοιο τέλος.

Τη στιγμή της δολοφονίας, ο πολιτικός από τα Λαγκάδια της Αρκαδίας ήταν 81 ετών και κυβερνούσε για πέμπτη φορά στα χρονικά: βγήκε για πρώτη φορά πρωθυπουργός το 1885, έπειτα το 1890, ξανά το 1895, ύστερα το 1902 και ήταν ο νικητής των εκλογών του 1905. Επρόκειτο λοιπόν για έναν βετεράνο της κοινοβουλευτικής ζωής, ο οποίος είχε πίσω του λαμπρές στιγμές (Ολυμπιακοί Αγώνες 1896) μα και μεγάλες συμφορές (Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1897, αποκλεισμός της Αθήνας από τα πολεμικά πλοία Βρετανίας, Αυστροουγγαρίας, Γερμανίας & Ιταλίας, 1886), κυρίως όμως μια παροιμιώδη αντιπαλότητα με τον Χαρίλαο Τρικούπη, που για αρκετούς στάθηκε η αρχή του γνωστού μας δικομματισμού. Ήταν μάλιστα τόσο μεγάλη η κόντρα, ώστε διάσημη γελοιογραφία της εποχής παρουσιάζει την Ελλάδα να τους πιάνει και τους δύο από το αυτί, εγκαλώντας τους στην τάξη.

Ωστόσο, ο Δηλιγιάννης δεν πλήρωσε τελικά τίποτα από τα όσα είχαν κάποτε πολώσει και διχάσει την κοινή γνώμη. Αντιθέτως, αιτία της δολοφονίας του ήταν μια νομοθετική παρέμβαση ενάντια στην έξαρση των χαρτοπαικτικών λεσχών, τις οποίες θεωρούσε μάστιγα. Ο 38χρονος Κωσταγερακάρης (Αντώνης Γερακάρης), που τον μαχαίρωσε στην κοιλιά εκείνο το μοιραίο απόγευμα του 1905 έξω από τη Βουλή –βρισκόταν στη Σταδίου, σημειωτέον, αφού στη δική μας Βουλή στεγάζονταν τα τότε βασιλικά ανάκτορα– ήταν έξαλλος γιατί είχε μπει λουκέτο στη λέσχη του Μητσέα, όπου δούλευε ως μπράβος/πορτιέρης (δεν ήταν ιδιοκτήτης της, όπως συχνά γράφεται): «Έκλεισε τα χαρτοπαίγνια και εψόφησα από την πείνα», είπε στην κατάθεσή του.

Η ιστορία δεν θυμάται με συμπάθεια τον Δηλιγιάννη, ο οποίος απεικονίζεται συνήθως ως το αντίπαλο δέος του «σοβαρού» Τρικούπη και σκιαγραφείται έτσι ως ένας λαοπλάνος, που στάθηκε εμπόδιο στα φιλελεύθερα οράματα και στις μεγάλες μεταρρυθμίσεις εκείνου. Μέρος ωστόσο αυτής της άποψης, είναι αντανακλαστικό. Προέρχεται δηλαδή από τους πολιτικούς χώρους που διαδέχθηκαν τον Τρικούπη, ενώ εγγράφεται και σε μια τεράστια ιδεολογική συζήτηση για το «πού ανήκουμε» ως Ελλάδα· η οποία ξεκίνησε τον 19ο αιώνα, συνεχίστηκε στον 20ό –με την περίφημη, πια, αντιπαράθεση μεταξύ Κωνσταντίνου Καραμανλή και Ανδρέα Παπανδρέου– και εξακολουθεί να είναι μαζί μας στις επίκαιρες συζητήσεις περί Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άλλωστε, στο σημαντικό του έργο για τα πολιτικά κόμματα της χώρας μας από το 1821 ως το 1936, ο Γερμανός ιστορικός Gunnar Hering έχει προειδοποιήσει ενάντια σε τέτοιες μανιχαϊστικές αναγνώσεις, υπογραμμίζοντας ότι ο Δηλιγιάννης ήταν ένας πιο πολυσύνθετος πολιτικός.

Καθώς τα πράγματα του 19ου αιώνα έχουν σημαντικές διαφορές από τα τωρινά, ο Δηλιγιάννης δεν χωράει εύκολα σε μία από τις κατηγορίες Αριστερά/Κέντρο/Δεξιά με τις οποίες συνεννοούμαστε σήμερα: όπως και πολλοί ακόμα πολιτικοί της εποχής, υπερασπιζόταν ένα κράμα «συντηρητικών» και «προοδευτικών» ιδεών. Εκπροσωπούσε επίσης μια δημοκρατία που, παρά την κατοχύρωση Συντάγματος, παρέμενε εδραιωμένη στον κοτζαμπασισμό της Τουρκοκρατίας. Υπάρχει λοιπόν αλήθεια σε όσα του πιστώνονται από τους εχθρούς: κομμάτι της δημοφιλίας του οφειλόταν πράγματι στη δημαγωγία, ενώ πίσω του δρούσε ένα ευρύ δίκτυο πελατειακών, έντονα τοπικιστικών σχέσεων μεταξύ των δομών του κράτους και των Πελοποννησίων. Η δε αλόγιστη απόφασή του να μπλέξει τη χώρα στον μεγαλοϊδεατικό πόλεμο του 1897 κόντρα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία –στον οποίον κατατροπωθήκαμε– αποτελεί σαφές ναδίρ της σταδιοδρομίας του.

Αλλά και ο Τρικούπης, παρότι αντιτάχθηκε στον συντηρητισμό της ελληνικής κοινωνίας και τόλμησε να κοιτάξει προς το μέλλον, απέτυχε να κατανοήσει τις δομές, τη δυναμική και τα όρια της τότε οικονομίας. Ο Δηλιγιάννης, πάλι, αν και στόχευσε σε ένα εξίσου ανεδαφικό όραμα αυτάρκειας εντός των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας, λειτούργησε ως φωνή στρωμάτων που ένιωθαν να μην χωρούν στους σχεδιασμούς του Τρικούπη. Διέγνωσε δηλαδή καθαρότερα την ανησυχία μιας πλατιάς μάζας δημοσίων υπαλλήλων, μικροεμπόρων και «μεσαίων» αγροτών για πολιτικές που ίσως τους φτωχοποιούσαν, καθώς και τη θέλησή τους για ένα κράτος χωρίς υπέρογκες δημόσιες δαπάνες, άρα και χωρίς μεγάλους φόρους ή δάνεια από τους ισχυρούς της Ευρώπης. Παρά λοιπόν την αδράνεια που διέκρινε τις κυβερνήσεις του και την (έστω και απρόθυμη) προσκόλλησή τους στην υπάρχουσα φορολογία, υπήρξε φιγούρα με ρίζες στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η οποία θύμιζε ότι, πέρα από τα ανορθωτικά προγράμματα μιας μικρής και ευέλικτης αστικής τάξης, υπήρχαν και οι τρέχουσες, συχνά πιεστικές ανάγκες ενός πιο απλού λαού, ανήμπορου να κινηθεί με την ταχύτητα που επιθυμούσαν οι τρικουπικοί.

Ο επίλογος εκείνου του απογεύματος του 1905 δεν γράφτηκε πάντως στα σκαλοπάτια πίσω από το άγαλμα του Κολοκοτρώνη, όπως λαθεμένα αναφέρουν διάφορα ιντερνετικά δημοσιεύματα, μα πιστοποιεί ο Τύπος της εποχής: ούτε ο Δηλιγιάννης πέθανε εκεί, δηλαδή, ούτε ο Κωσταγερακάρης, στον οποίον επιτέθηκαν με μένος όσοι περαστικοί Αθηναίοι έτυχε να βρεθούν αυτόπτες μάρτυρες. Ο μεν πρωθυπουργός εγχειρίστηκε ανεπιτυχώς πριν αφήσει την τελευταία του πνοή, ο δε φονιάς οδηγήθηκε στο δικαστήριο. Επιπλέον, η αστυνομία συνέλαβε και τους ιδιοκτήτες της χαρτοπαικτικής λέσχης στην οποία δούλευε (Γεώργιος & Αθανάσιος Μητσέας), καθώς και τον ανιψιό τους Λευτέρη Κλείδωνα, κατηγορώντας τους για ηθικούς αυτουργούς.

Στην πολύκροτη δίκη, που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο, τον Γεώργιο Μητσέα υπερασπίστηκε ο πρώην Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος· παρά ταύτα κρίθηκε ένοχος και του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης οκτώ χρόνων. Ο Κωσταγερακάρης καταδικάστηκε (αναμενόμενα) σε θάνατο και εκτελέστηκε στη λαιμητόμο, τον Ιούνιο του 1906.

Περισσότερα από το VICE

Πριν Από την Τήνο, Φιδαετοί και «Ξεφτέρια» Είχαν Σταματήσει Αιολικό Πάρκο στην Αρκαδία

«Ζούμε Έτσι κι Αλλιώς σε Απομόνωση» - H Καραντίνα Δεν Τελείωσε για τους Ανάπηρους

Γιατί η Κατεδάφιση του Εθνικού Θεάτρου Έχει Προκαλέσει Πολιτική Αναταραχή στην Αλβανία