Ποιο είναι το Καλύτερο και το Χειρότερο Πράγμα που Συνέβη στην Ελλάδα στα 40 χρόνια Μεταπολίτευσης;

Η φωτογραφία είναι ευγενική παραχώρηση του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης, συγγραφέας

Το Καλό: Αποδεσμεύθηκαν απίστευτες δυνάμεις αναζήτησης, φυλακισμένες και εξορισμένες και αποδιωγμένες και κατασιγασμένες δεκαετίες ολόκληρες. Επιτέλους, όλα τα ρεύματα, ακόμα και τα πιο υπόγεια, παίζουν στα ίσια σ’ ένα κολοσσιαίο παιχνίδι προσδιορισμού: ποιοι είμαστε, πού πάμε, πώς πράττουμε. Θυελλώδεις συζητήσεις ξεκινούν, και διεξάγονται με ασίγαστο πάθος για μερικά χρόνια. Δεκάδες περιοδικά, εκδοτικοί οίκοι, θεατρικές ομάδες, εγκαινιάζονται/ ιδρύονται/ πάλλονται/ θάλλουν/ εκρήγνυνται σε κάθε γωνιά. Ένα αδιανόητο πανηγύρι διακίνησης ιδεών. Ένα ποικιλόχρωμο ξέσπασμα δημιουργικότητας. Οι πάντες ανακαλύπτουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του αμερικανικού underground, του παρισινού Μάη του ‘68, και των πολιτισμικών τομών (free cinema, nouvelle vague, Beat Generation, Internationale Situationniste). Κάνουν καταπληκτικές ταινίες ο Αγγελόπουλος και ο Σφήκας, ο Παναγιωτόπουλος και ο Νικολαϊδης, ο Ρεντζής και ο Θέος. Στη λογοτεχνία γίνονται θαύματα: Μάρω Δούκα, Μαρία Μήτσορα, Θανάσης Βαλτινός, Δημήτρης Νόλλας, ενώ οι ποιητές μας, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Σαχτούρης, ο Μιχάλης Κατσαρός, ο Νίκος Καρούζος, είναι στο απόγειο της δημιουργικότητάς τους. Στη μουσική: Μικρούτσικος και Σαββόπουλος, διαδέχονται με χαοτικές χλαπαταγές τον Μάνο και τον Μίκη, ενώ αναβιώνει, με το συγκρότημα Σπυριδούλα, το ροκ.  Μέσα σε μια δεκαετία, ανάμεσα στα 1974 και το 1984, η Ελλάδα δείχνει τον καλύτερό της  εαυτό, αυτόν τον συνδυασμό έρευνας και αυτοσχεδιασμού, μεθόδου και αναπάντεχης έμπνευσης, τραχιάς αψηφισιάς και συνετής σεμνότητας.

Το Κακό: Το μόνο κακό ήταν η φόρα που πήραν όλα αυτά. Αλλά αυτή η φόρα ήταν και το καλό του πράγματος. Όχι, δεν βλέπω άλλο κακό στα όσα ξεκίνησαν το '74. Σήμερα, βλέπω κούραση, εξουθένωση, των δημιουργικών δυνατοτήτων που ξεπήδησαν τότε. Και η κούραση είναι πάντα κάτι φυσιολογικό.  Τα όνειρα και τα σχέδια εκείνα έκαναν τον κύκλο τους, ενέπνευσαν, δώρισαν, πρόσφεραν. Το Τρελό Λούνα Παρκ της Δεκαετίας του Εξήντα, που μας ήρθε με καθυστέρηση χρόνων, τώρα δεν λειτουργεί πουθενά. Δεν είναι ζήτημα νοσταλγίας, είναι ζήτημα ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο να ανακαλύψει ξανά τα ζωογόνα όνειρα εκείνων των καιρών. Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου να ξαναβρούμε τη χαμένη ευφυΐα, την αισθαντικότητα, την ικανότητα να μας ακούγονται απολύτως λογικά λόγια σαν αυτά: «απαθές σφουγγαρόπανο της θλίψης, άναρχος κι ανεξιχνίαστος ο ουρανός. Στα άνω ύδατα, κάνει βουτιά ένα νέο παιδί προς άγραν ιχθύος» (Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης).

Η φωτογραφία ειναι ευγενική παραχώρηση του Κώστα Γιαννακίδη

Κώστας Γιαννακίδης, δημοσιογράφος

Τον Αύγουστο του 2004, σε μια μικρή επαρχιακή κωμόπολη, ένας μικρομεσαίος ελεύθερος επαγγελματίας άνοιξε την πόρτα της τράπεζας και κάθισε μπροστά στο γραφείο του διευθυντή. Υπέγραψε, χωρίς να διαβάσει, δέκα σελίδες. Πήρε τρία χιλιάρικα και έφυγε. Πήγε στο σπίτι, έβγαλε το θηριώδες SUV από το γκαράζ, ρύθμισε τη θερμοκρασία και τη μουσική. Δίπλα του κάθισε η σύζυγος. Πίσω τα παιδιά. Με την οικογένεια φορτωμένη στο αυτοκίνητο και ένα διακοποδάνειο φουσκωμένο στην τσέπη, ο άνθρωπος μας βγήκε στη νέα εθνική οδό με κατεύθυνση την Αθήνα. Η οικογένεια είχε εισιτήρια για την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Υπήρξε, λοιπόν, μία στιγμή. Εκείνη η στιγμή που ο άνθρωπος μας έβαλε πέμπτη και δυνάμωσε τη μουσική. Μία στιγμή που έλαμψε σαν αντανάκλαση φωτός σε χρυσό δόντι. Η καλύτερη στιγμή της μεταπολίτευσης. Το αγόρι μας, γιος μη προνομιούχου, παιδί της Αλλαγής, μεγαλωμένο με Μαρκόπουλο, ελεύθερο να συλλογάται και να μιλά, τσακάλι με την εφορία, κοσμοπολίτης, ταξιδεμένος στην Ευρώπη των κορόιδων, ξεκίνησε να καμαρώσει τη νίκη των δυνατών ελληνικών κορμιών. Αλλά να, κάπου στη Μαλακάσα, εκεί που συνόδευε τον Ρέμο από το CD, έφυγε από μέσα του εκείνο το καταραμένο φύσημα, το τελευταίο από εκατομμύρια άλλα, αυτό που έσκασε τη φούσκα. Και αυτή ήταν η χειρότερη στιγμή της μεταπολίτευσης.

Η φωτογραφία είναι ευγενική παραχώρηση του Κωστή Παπαϊωάννου

Κωστής Παπαϊωάννου, Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, συγγραφέας/εκπαιδευτικός

Η χώρα έζησε μια μακρά περίοδο λειτουργίας κράτους δικαίου και σεβασμού, με αρκετές εξαιρέσεις είναι η αλήθεια, των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Παράλληλα, ενισχύθηκαν το κράτος πρόνοιας και οι δικλείδες ασφαλείας στα εργασιακά. Μικρές σημαντικές νίκες της ελληνικής δημοκρατίας -ασθενικής πλην όμως δημοκρατίας.

Όλα αυτά αμφισβητούνται σφόδρα τα τελευταία χρόνια. Οι στρεβλώσεις, σύγχυση μεταξύ κεκτημένου-δικαιώματος-προνομίου, διάχυση πελατειακών σχέσεων, εθνολαϊκιστικός λόγος και διαφθορά παρουσιάζονται εντέχνως ως στρεβλώσεις της δημοκρατίας εν γένει. Πρωταγωνιστούν μάλιστα οι ίδιοι που επί δεκαετίες καλλιέργησαν τις συλλογικές ονειρώξεις περί ισχυρής Ελλάδας. Σήμερα, ο σεβασμός στους κοινοβουλευτικούς κανόνες σχετικοποιείται. Το νέο δόγμα, «υπέρ πάντων η σωτηρία της χώρας», συμβολικά συμπυκνώνεται αφενός στο κλείσιμο της ΕΡΤ με τον τρόπο που έγινε -το μαύρο στις οθόνες και οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου θυμίζουν αργοπορημένη ρεβάνς των ηττημένων της μεταπολίτευσης- και αφετέρου στις υπόγειες συνομιλίες πρωθυπουργικών συμβούλων με τους νεοναζί. Το βίντεο Μπαλτάκου μάλλον δεν θα αφήνει τον γεννήτορα της συντηρητικής παράταξης και εγγυητή της ομαλής μετάβασης στη δημοκρατία να ησυχάσει εκεί που βρίσκεται.

Η φωτογραφία είναι ευγενκή παραχώρηση της Σώτης Τριανταφύλλου

Σώτη Τριανταφύλλου, συγγραφέας

Απόβαση στην Κύπρο, ανατροπή, μεταπολίτευση° συνωστισμός στους δρόμους° σκεφτόμουν: «Τώρα αρχίζει η ζωή μου, τώρα». Ήμουν σχεδόν δεκαεπτά ετών: θυμόμουν την 21η Απριλίου 1967 σαν την ημέρα όπου τελείωσε, απότομα, η παιδική μου ηλικία.

Την ημέρα που επέστρεψε από το Παρίσι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχα κατέβει στην Πλατεία Κάνιγγος ν’ αγοράσω το σινγκλ “Benny and the Jets” παρότι το είχα ήδη στο άλμπουμ Goodbye Yellow Brick Road. H ατμόσφαιρα στο κέντρο της Αθήνας ήταν ηλεκτρισμένη° η αριστερά είχε εξοργιστεί από τη δημοτικότητα του «εθνάρχη». Η ΚΝΕ στρατολογούσε με διαδικασίες που έμοιαζαν τελετές μύησης σε αιρέσεις φανατικών° το ΚΚΕ ετοιμαζόταν για τη μεγάλη, σοσιαλιστική επανάσταση. Πολεμική ρητορεία, σημαίες, παλλόμενα σφυροδρέπανα, παιδομάζωμα. Στην Αθήνα, το ροκ εντ ρολ αργοπέθαινε: επιστροφή στις ρίζες° κλαρίνα και ντέφια° αγρίμια κι αγριμάκια μου° «Ρωμιοσύνη», το χειρότερο έργο του Μίκη Θεοδωράκη° κακοφωνία, πατριωτισμός, επαναστατικός ενθουσιασμός, αναδρομή στο 1946. Παιδιά σηκωθείτε να βγείτε στους δρόμους. Μερικοί φίλοι έγιναν κινεζόφιλοι, άλλοι έγιναν Ρηγάδες° τροτσκιστές, αναρχικοί, αρχειομαρξιστές° αλβανόφιλοι° τζάνκι. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία επανήλθε – εκδικητικά: την μακρόχρονη αυθαιρεσία της άκρας δεξιάς αντικατέστησε η ηγεμονία της αριστεράς° η αριστερά είχε χάσει τον πόλεμο αλλά είχε κερδίσει την ειρήνη.

Μαρία Χούκλη, δημοσιογράφος

Προφανώς σ’ ένα μικρό σημείωμα για μια τόσο σύνθετη περίοδο που ακόμη παράγει αποτελέσματα, δεν μπορούν να χωρέσουν όλα τα θετικά και αρνητικά κληροδοτήματά της. Είναι προφανές επίσης ότι η αποτίμηση είναι υποκειμενική και βιωματική.

Η μεταχουντική  Ελλάδα είναι πολύ καλύτερη από την προδικτατορική, σε πολλά επίπεδα. Η αλλαγή του 1974 έφερε δημοκρατικούς θεσμούς και εργαλεία για τον έλεγχό τους, έφερε περισσότερες ατομικές ελευθερίες και αντίβαρα περιορισμού τους προς όφελος του συνόλου, προσπόρισε ευμάρεια σε μεγαλύτερα κομμάτια της κοινωνίας , έδωσε λόγο και θέση στη δημόσια σκηνή στους «ηττημένους» του Εμφύλιου, εντάχθηκε στην Νέα Ευρωπαϊκή Πραγματικότητα.

Όπως κάθε ιστορική περίοδος, και η στα καθ’ ημάς Μεταπολίτευση βρίθει από λάθη, υπερβολές, στρεβλώσεις, χαμένες ευκαιρίες. Δεν είναι αυτά που της προσάπτω, που προσάπτω στους κυβερνώντες στις δεκαετίες που διέτρεξαν.

Θεωρώ ότι η πιο καταλυτικά επιζήμια για τη χώρα «συνεισφορά» τους είναι ο λαϊκισμός, ο εξοβελισμός της αξιοκρατίας, η απαξίωσης της γνώσης, της εργασίας, της επιχειρηματικότητας, ο μηδενισμός της έννοιας του συνόλου, η ανάσυρση  στερεότυπων και εθνικών μύθων που ακούγονταν «καλά στα αυτιά» των ψηφοφόρων.

Ακόμη και τώρα, δεν είναι αργά να κάνουν τους σωστούς λογαριασμούς με το παρελθόν.

Η φωτογραφία είναι ευγενική παραχώρηση από τις εκδόσεις Καστανιώτη

Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ, ποιήτρια

Μετά την πτώση της Δικτατορίας περιμέναμε το θαύμα. Η αλήθεια είναι ότι έγιναν πολλά θετικά πράγματα. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ήταν φοβερή. Υπήρχε απίστευτη ενεργητικότητα. Έχει κανείς την αίσθηση ότι όλη αυτή η φλόγα της νεολαίας μετά την πτώση της Χούντας έδωσε πάρα πολλά κι ενέπνευσε. Μην ξεχνάμε ότι ήταν τότε και η μεγάλη άνθηση της ποίησης στην Ελλάδα, μια φοβερά ποιητική περίοδος, γιατί το βασικό ήταν ότι οι νέοι αγαπούσαν την ποίηση.

Στα αρνητικά θα έλεγα πως τα τελευταία χρόνια μπήκε ένας νέος «Θεός» στη ζωή των ανθρώπων και είναι το χρήμα. Αυτό νομίζω θα έχει στο μέλλον πολύ χειρότερες επιπτώσεις απ’ ό, τι έχουμε ζήσει μέχρι σήμερα. Ακόμα και σε χώρους όπως η ποίηση, βλέπεις ότι  το «χρήμα» παίζει το ρόλο του. Δε λέω και παλιά πληρώναμε τις πρώτες εκδόσεις μας, όμως δεν υπήρχε αυτή η αίσθηση ότι τα λεφτά είναι τόσα πολλά. Πιστεύω η παντοκρατορία του χρήματος και της κατανάλωσης είναι το χειρότερο που συνέβη. Αυτή η λατρεία της κατανάλωσης σε φουστάνια και παπούτσια. Δυστυχώς πλέον δεν υπάρχει κανένας συλλογισμός -ακόμα κι ο πιο πλατωνικός- που να μην κρύβει κάποια δόση σκέψης για το χρήμα.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.