Όσοι έχουν επισκεφτεί την Ανάφη, μόλις ακούσουν το όνομά της θα κολλήσουν και θα τη νοσταλγήσουν. Λογικά θ' ακούσεις ιστορίες για ελεύθερο camping ή για τη βραδιά που μια παρέα ανέβηκε στην κορυφή του βράχου και κοιμήθηκε στο μοναστήρι. Μετά μάλλον διηγήσεις απ' τις νύχτες στη Χώρα και γενικώς τις εμπειρίες από εξαιρετικές καλοκαιρινές διακοπές.

Η Ανάφη, ένα απ' τα ομορφότερα νησιά των Κυκλάδων, βρίσκεται λίγα μίλια ανατολικά της Σαντορίνης. Από παντού σχεδόν μπορείς ν' αντικρίσεις τον Κάλαμο, έναν ασβεστολιθικό μονόλιθο που θεωρείται ο δεύτερος μεγαλύτερος της Μεσογείου, μετά το Γιβραλτάρ.

Απ' τα παλιότερα χρόνια, το νησί αποτελούσε ένα απ' τους δημοφιλέστερους προορισμούς, κυρίως για ελεύθερο camping, ενώ αν έλεγες σε κάποιον που πήγαινε πριν από χρόνια ότι θα έκανε πια κάτω από δέκα ώρες για να φτάσει, θα σου έλεγε ότι πλέον έχουν βάλει ταχύπλοο!

Πώς είναι όμως η ζωή στην Ανάφη μετά τους τουρίστες; Πώς περνά η κάθε μέρα και τι δυσκολίες αντιμετωπίζουν σ' ένα νησί της άγονης γραμμής οι άνθρωποι που πήγαν για να εργαστούν εκεί;

«Τον χειμώνα είναι καλύτερα απ' το καλοκαίρι, γιατί μπορείς να χαρείς το μέρος, να το απολαύσεις περισσότερο. Έχει δυσκολίες, αλλά έχεις την ομορφιά του νησιού», μου λέει ο γιατρός του νησιού, Λεωνίδας Ζωγραφάκης, ο οποίος κατάγεται απ' το Ρέθυμνο.

Ο Λεωνίδας επισκέφτηκε για πρώτη φορά το νησί σαν επισκέπτης, πριν από δέκα χρόνια, περίπου τέτοιες μέρες, όσο ήταν αγροτικός γιατρός στη Δονούσα, γιατί, όπως μου εξηγεί: «Αν θες να γνωρίσεις ένα μέρος, πας χειμώνα».

«Μ' άρεσε και το δήλωσα. Έχω τη θέση του αγροτικού γιατί δεν υπάρχει άλλη, παρόλο που το ιατρείο είναι πολυδύναμο και απ' τον νόμο προβλέπεται να υπάρχει επιμελητής και αγροτικός. Έχω κάνει αίτηση μήπως προκηρύξουν θέση μόνιμου εδώ πέρα, κάτι το οποίο δυστυχώς δεν βλέπω να γίνεται. Δεν υπάρχει καμία ανταπόκριση μέχρι στιγμής», μου εξηγεί ο παθολόγος Λεωνίδας Ζωγραφάκης.

«Την πρώτη χρονιά ήρθα τυχαία, με είχαν πάρει στον νομό Κυκλάδων», μου λέει απ' τη μεριά της η δασκάλα Στεριανή Ματκάρη, προϊσταμένη στο δημοτικό σχολείο του νησιού, η οποία φέτος συμπληρώνει το τρίτο συνεχόμενο ακαδημαϊκό έτος.

«Ήταν Σεπτέμβρης και το νησί ήταν ακόμα γεμάτο από κόσμο, αλλά θυμάμαι έπαθα ένα μικρό σοκ όταν συνειδητοποίησα ότι ήμουν σε μια βραχονησίδα μέσα στο Αιγαίο. Τελικά πέρασα πολύ καλά κι έτσι το ξαναεπέλεξα», προσθέτει γελώντας, ενώ μου εξηγεί ότι λόγω των πολλών μορίων που έχει ως μέρος, είναι πλέον στις πρώτες επιλογές: «Όπως μαθαίνω κι απ' το Γραφείο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, πρώτα καλύπτεται η Ανάφη και μετά η Μύκονος».

Η Στεριανή, η οποία κατάγεται απ' την Πτολεμαΐδα, είναι αναπληρώτρια δασκάλα εδώ και οκτώ χρόνια, έχοντας διδάξει σε αρκετές απομακρυσμένες περιοχές. «Το να είσαι σε ένα μέρος όπως η Ανάφη ή άλλα νησιά ή χωριά στην ηπειρωτική Ελλάδα έχει μια δυσκολία εξαιτίας της απομόνωσης που νιώθεις γνωρίζοντας ότι δεν είναι εύκολο να φύγεις».

Τον χειμώνα στο νησί μένουν περίπου 250 κάτοικοι, κατά κύριο λόγο ηλικιωμένοι. Στο δημοτικό σχολείο υπάρχουν δύο δασκάλες και φοιτούν δώδεκα παιδιά, ενώ αντίστοιχα στο γυμνάσιο - λύκειο δεκαεπτά μαθητές. Όπως μου λέει η δασκάλα, το σχολείο είναι πλήρως εξοπλισμένο και διαθέτει σύγχρονα μέσα, όπως διαδραστικούς πίνακες και λάπτοπ.

«Ένα παιδί εδώ μεγαλώνει πιο αθώα και λίγο πιο ήρεμα, κάτι το οποίο δεν βρίσκεις σε μεγάλες πόλεις. Δεν υπάρχει φόβος να κυκλοφορήσει στον δρόμο, να μιλήσει σε κάποιον άγνωστο. Αυτό το οποίο χρειάζεται βέβαια, και το βλέπεις στα παιδιά, είναι η ανάγκη να φύγουν κάποια στιγμή και να γνωρίσουν ένα καινούργιο μέρος, γιατί ίσως οι ορίζοντές τους δεν είναι τόσο ανοιχτοί, δεν έχουν πολλές εικόνες. Δηλαδή, μπορεί να μιλάμε για κινηματογράφο και τα περισσότερα παιδιά να μην έχουν πάει στον κινηματογράφο», μου λέει η Στεριανή σχετικά με το πώς βλέπει τα παιδιά να μεγαλώνουν στο νησί.

Όσον αφορά το επίπεδο, «είναι πάνω κάτω το ίδιο με αλλού. Δεν υπάρχουν βέβαια τόσες εικόνες και δεν μπορούμε ν' αναπτύξουμε τόσο εύκολα την έκφρασή και τον λόγο μας, κάτι για το οποίο γίνεται μεγάλη προσπάθεια. Απ' την άλλη, ειδικά στο λύκειο, τα παιδιά είναι λίγο αδικημένα γιατί δίνουν πανελλαδικές κι έρχονται οι καθηγητές τους δύο και τρεις μήνες μετά την έναρξη της χρονιάς. Οπότε γίνεται υπερπροσπάθεια για να αναπληρώσουν», εξηγεί η δασκάλα.

«Έχεις την ευθύνη 270 ανθρώπων. Είσαι εσύ και κανένας άλλος. Επίσης, στην Ανάφη δεν υπάρχει νοσηλεύτρια παρά μόνο μια εθελόντρια νοσοκόμα», μου απαντά ο Λεωνίδας όταν τον ρωτάω πόσο δύσκολη είναι η δουλειά του σ' ένα τέτοιο μέρος.

«Όπως επίσης δεν υπάρχει φαρμακείο», προσθέτει. «Τα φάρμακα έρχονται μία φορά την εβδομάδα απ' την Αθήνα». Γιατί δεν ανοίγει φαρμακείο, είναι η επόμενη ερώτησή μου. «Δεν ανοίγουν γιατί το κέρδος δεν θα είναι όπως της Αθήνας, οπότε προτιμούν να παίρνουν απλώς τα χρήματα, χωρίς να έρθουν να κάνουν κάτι που πραγματικά θα βελτιώσει τη ζωή των μόνιμων κατοίκων του νησιού αλλά και των τουριστών που έρχονται το καλοκαίρι και δεν έχουν ένα φαρμακείο αν συμβεί να πάθουν κάτι», μου εξηγεί ο γιατρός.

Συνεχίζοντας τη συζήτησή μας με τον Λεωνίδα αναρωτιέμαι αν έχουν υπάρξει δύσκολα περιστατικά τα οποία έχει αντιμετωπίσει αυτό τον ενάμιση χρόνο που βρίσκεται στο νησί. «Ευτυχώς, έχω κάνει μόνο μία διακομιδή όλη κι όλη. Επρόκειτο για μια περίπτωση με πιθανό διαχωριστικό ανεύρυσμα, το οποίο ευτυχώς δεν υπήρχε τελικά», μου απαντά. «Όταν βλέπεις ότι δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις κάτι, αρχίζεις τα τηλέφωνα».

Παρ' όλα αυτά, όπως μαθαίνω, το ελικόπτερο σε αρκετές περιπτώσεις δεν έρχεται. «Είχαμε ένα κοριτσάκι τα Χριστούγεννα με σοβαρό χειρουργικό θέμα, είχε σκάσει η σκωληκοειδίτιδα και τελικά πήγε με το κανονικό πλοίο της γραμμής στην Κρήτη. Σε μια άλλη περίπτωση, για μια 85χρονη που είχε 15 αιματοκρίτη, το οποίο είναι ασυμβίβαστο για τη ζωή, το ελικόπτερο δεν ήρθε. Και την κρατήσαμε εμείς εδώ πέρα δυο μέρες ζωντανή μέχρι να φύγει να πάει στην Αθήνα με το πλοίο», είναι κάποια περιστατικά που μου αναφέρει ο Λεωνίδας.

Μέχρι και μερικά χρόνια πριν, υπήρχε όλο τον χρόνο ακτοπλοϊκή σύνδεση της Ανάφης με διακυκλαδικό πλοίο, κάτι το οποίο έκανε τα πάντα ευκολότερα. Πλέον η μοναδική επικοινωνία είναι το πλοίο που ξεκινά απ' τον Πειραιά δύο φορές την εβδομάδα. Αν σ' αυτό προσθέσει κανείς τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν τον χειμώνα στο Αιγαίο, εύκολα καταλαβαίνει πόσο εύκολο είναι ν' απομονωθεί ένα τέτοιο μέρος.

«Δεν έχουμε μόνο κακά, έχουμε και πολλά καλά», μου λέει ο γιατρός, κάνοντας μια σύγκριση μεταξύ Ανάφης και Αθήνας. «Βήχεις, για παράδειγμα», μου λέει. «Θα έρθω σήμερα να σε δω, θα έρθω και αύριο, μπορώ να περνάω κάθε μέρα. Ο Αθηναίος θέλει 6 ώρες να πάει στο νοσοκομείο να τον ακροαστούν και δεν μπορεί να πάει και αύριο. Σου δίνουν μια αντιβίωση και τελείωσε, γιατί αλλιώς θα γονατίσει το σύστημα. Η Αθήνα δεν έχει πρωτοβάθμια φροντίδα, πρέπει να πας κατευθείαν στο νοσοκομείο», μου εξηγεί ο Λεωνίδας.

Προσπαθώ να καταλάβω πώς βλέπουν τη ζωή τους αυτοί οι δύο άνθρωποι οι οποίοι εργάζονται μακριά απ' το σπίτι τους και βρίσκονται στο νησί τον χειμώνα.

«Βασικά ζεις πιο ήρεμα και χωρίς ανασφάλειες. Έχεις επαφή με τη φύση, δεν φοβάσαι να αφήσεις το σπίτι ξεκλείδωτο, δεν σ' επηρεάζουν τα capital controls. Νιώθεις την ελευθερία από τα άγχη σου και την καθημερινότητα που ακούς να ζουν οι άνθρωποί σου. Ζεις σε τελείως διαφορετικό κόσμο, είναι ένα παράλληλο σύμπαν. Εγώ δηλαδή όταν γυρίζω στην Αθήνα, θέλω ένα στάδιο προσαρμογής», μου απαντά η Στεριανή, ενώ μοιράζεται και τη συμβουλή που δίνει σε όσους «καινούργιους» καταφθάνουν στην Ανάφη: «Δεν θα σου λείψει και κάτι τόσο έντονα τελικά. Δεν θα πάθεις και κάτι αν δεν έρθει φρέσκο γάλα. Απλά είναι η αίσθηση ότι θες να φύγεις και δεν μπορείς, λόγω δυσκολίας στις συγκοινωνίες».

«Οι ώρες δεν σου φτάνουν εδώ πέρα. Φτάνει το βράδυ κι είσαι κουρασμένος. Μόνο αν θες να βαρεθείς βαριέσαι», λέει απ' τη μεριά του ο Λεωνίδας, του οποίου η καθημερινότητα περιλαμβάνει το ιατρείο, όποιο επείγον περιστατικό μπορεί να συμβεί, καθημερινά μπάνια ακόμα και τον χειμώνα αλλά και διαδικτυακά μαθήματα.

Τ' απογεύματα και οι δυο τους γίνονται μαθητές και παρακολουθούν, όπως και άλλοι κάτοικοι του νησιού, μαθήματα μέσω Internet. Αυτό τον καιρό η Στεριανή και ο Λεωνίδας μαθαίνουν πώς να κατασκευάζουν ιστοσελίδες.

Οι επιλογές για διασκέδαση είναι περιορισμένες, αφού στη Χώρα, τον μόνο οικισμό του νησιού, τον χειμώνα λειτουργούν πολύ λίγα μαγαζιά, χωρίς όμως αυτό τελικά να είναι πρόβλημα. «Δεν χρειάζεται να κανονίσεις τίποτα, είναι όλα δίπλα», λέει η Στεριανή ενώ μου μιλάει για τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των κατοίκων του νησιού: «Βρίσκεις εύκολα παρέα και δένεσαι, γιατί βρίσκεις ανθρώπους που περνούν τα ίδια πράγματα μ' εσένα. Και με τους ντόπιους υπάρχουν επαφές, γιατί κι εκείνοι είναι διαφορετικοί τον χειμώνα. Είναι πιο χαλαροί γιατί δεν έχουν την πίεση της δουλειάς. Βγαίνουμε, γνωριζόμαστε πιο εύκολα και σε βοηθούν κι αυτοί να εγκλιματιστείς».

Φυσικά, όλα αυτά είναι λίγο διαφορετικά αν κάποιος/α έχει οικογένεια. Όπως μου λένε κι οι δύο, ένας άνθρωπος με οικογένεια είτε δεν θα το πάρει απόφαση τόσο εύκολα να ζήσει τον χειμώνα σ' ένα νησί της άγονης γραμμής είτε, αν χρειαστεί, μάλλον θα ζοριστεί παραπάνω εξαιτίας των αντικειμενικών δυσκολιών που υπάρχουν σ' ένα τέτοιο μέρος.

«Με το που έρθεις, με το που αφήσεις την ασφάλεια κι έρθεις εδώ, δεν αισθάνεσαι πολύ καλά. Θέλει να τα έχεις βρει με τον εαυτό σου. Γιατί αλλιώς θα σου βγουν στην επιφάνεια. Πρέπει να ξέρεις τι σου γίνεται και που πας. Αν ο σκοπός είναι τι θα βάλω, πού θα πάω, πού θα δειχτώ, δεν έρχεσαι εδώ», μου λέει ο Λεωνίδας, ο οποίος εύχεται να καταφέρει να μείνει κι άλλο στην Ανάφη.

Κλείνοντας, επιστρέφω στο αρχικό μου ερώτημα. Προσπαθώ τελικά να καταλάβω πόσο δύσκολο ή όχι είναι να ζεις σ' ένα μέρος όπως ένα νησί της άγονης γραμμής.

Με τι κριτήρια το αντισταθμίζεις; Θυμάμαι μια ακόμα φράση του Λεωνίδα απ' την κουβέντα μας. «Τίποτα δεν είναι μόνο κακό και τίποτα δεν είναι μόνο καλό».

Και κάπως έτσι νομίζω ότι είναι τελικά… Σίγουρα ο τόπος δεν είναι ποτέ η μόνη απάντηση. Αυτό που μετράει περισσότερο είναι πώς φαντάζεσαι τη ζωή σου, κι αν μπορείς να την πραγματώσεις στο μέρος όπου βρίσκεσαι μια δεδομένη στιγμή.

Περισσότερα από το VICE

Τα «Άγνωστα» Περιβαλλοντικά Προβλήματα στην Ελλάδα

Πέρασα ένα Βράδυ Μαζεύοντας τα Σκουπίδια του Κολωνακίου

Η Ελλάδα Μέσα από τον Φωτογραφικό Φακό μιας Αμερικανίδας