Κείμενο: Ανδρέας Αξιώτης

Η γνωριμία μου με τον καθηγητή Μεσαιωνικού Δικαίου στα Πανεπιστήμια της Ρώμης και του Βατικανού, Γιώργο Μάρκου, έγινε πριν από αρκετά χρόνια, σε μια περίοδο που όταν άκουγα τη λέξη Νόμπελ, το πρώτο που μου ερχόταν στο μυαλό ήταν το περίφημο σουηδικό βραβείο που απονέμεται κάθε χρόνο σε αναγνώριση πολιτισμικών και επιστημονικών επιτευγμάτων στους τομείς της λογοτεχνίας, της ιατρικής, της φυσικής, της χημείας, των οικονομικών και της ειρήνης.

Ομολογώ πως τότε γνώριζα ελάχιστα για τον φιλέλληνα εφευρέτη Άλφρεντ Νόμπελ και απολύτως τίποτα για το κινηματογραφικό story που διαδραματίστηκε όταν ο καθηγητής Μάρκου έθεσε στόχο της ζωής του να ανακαλύψει τη χαμένη συλλογή του Νόμπελ, που είχε εξαφανιστεί μυστηριωδώς μετά τον θάνατό του.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Από το 1889 έως τον θάνατό του, ο Α. Νόμπελ, γνωστός και ως «πατέρας της δυναμίτιδας», αφού ήταν αυτός που τελειοποίησε τον τρόπο παρασκευής της νιτρογλυκερίνης, είχε εγκατασταθεί σε μια βίλα στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας, δίπλα στο χημικό εργοστάσιο που είχε ιδρύσει. Εκείνη την περίοδο εργαζόταν πάνω σε ένα νέο οπλικό σύστημα βομβών και οβίδων, με αποτέλεσμα να έχει γίνει στόχος και να παρακολουθείται στενά από μυστικούς πράκτορες ισχυρών κρατών που προσπαθούσαν να αποσπάσουν πληροφορίες σχετικά με τη νέα του ανακάλυψη. Στις 10 Δεκεμβρίου 1896 έφυγε από τη ζωή και στις τρεις μέρες που μεσολάβησαν μέχρι να ειδοποιηθούν τηλεγραφικώς οι δικοί του και να φτάσουν από τη Σουηδία στο Σαν Ρέμο, άγνωστοι εισέβαλαν στη βίλα του και άρπαξαν όλο το αρχείο του, με αποτέλεσμα να χαθούν όλες οι σημειώσεις και τα προσωπικά του αντικείμενα.

Το 1978, ο διακεκριμένος καθηγητής Γιώργος Μάρκου, έπειτα από προτροπή του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας, Σάντρο Περτίνι, σε μια ιστορική συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο Καφέ Γκρέκο της Ρώμης, αποφάσισε να ξεκινήσει έρευνα και να ξετυλίξει τον μίτο της Αριάδνης που θα τον οδηγούσε στα χνάρια του θρυλικού αρχείου.

Αφού πούλησε μεγάλο μέρος της ακίνητης περιουσίας του, οργάνωσε πέντε γραφεία συλλογής πληροφοριών (στη Νέα Υόρκη, τη Χιλή, στο Λονδίνο, το Παρίσι και στη Ρώμη) και στα χρόνια που ακολούθησαν κατάφερε να ανακαλύψει και να αποκτήσει πολλά προσωπικά αντικείμενα του Α. Νόμπελ αλλά όχι τον κύριο όγκο της χαμένης συλλογής.

Όμως, 15 χρόνια μετά την έναρξη της έρευνας, ένα απρόσμενο τηλεφώνημα από τη Βαρσοβία έφερε τα πάνω κάτω.

«Το 1997 μου τηλεφώνησε ένας ηλικιωμένος βιβλιοπώλης και μου είπε "έχω αυτό που ψάχνεις"! Λίγες μέρες αργότερα συναντηθήκαμε στη Λίμνη της Γενεύης. Εκεί, μου αποκάλυψε πως είχε στην κατοχή του το μεγαλύτερο μέρος της κλεμμένης συλλογής του Νόμπελ, με περισσότερα από 1.200 αντικείμενα. Η αγοραπωλησία αλλά και η μεταφορά της συλλογής έγινε κάτω από πλήρη μυστικότητα, καθώς αν το deal γινόταν γνωστό, οι υποψήφιοι διεκδικητές –μεταξύ των οποίων πολλά μεγάλα μουσεία αλλά και κυβερνήσεις ευρωπαϊκών κρατών– θα προσπαθούσαν να το χαλάσουν με κάθε τρόπο!».

Σήμερα, ο καθηγητής Μάρκου είναι κάτοχος του 97% της αρχικής συλλογής του Άλφρεντ Νόμπελ και όχι μόνο, αφού στην κατοχή του έχει 12.600 σπάνια και ανεκτίμητης αξίας αντικείμενα που αφορούν τον Νόμπελ αλλά και τους νομπελίστες του 20ού αιώνα, τα οποία έχουν αποκτηθεί από 161 ιδιωτικές συλλογές σε 62 χώρες. Η Ελληνική Συλλογή Νόμπελ έχει τιμηθεί με τον Α΄ Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών και άλλων ξένων διεθνών ιδρυμάτων, ενώ το όνειρό του να στεγάσει τη συλλογή του στο Ελληνικό Μουσείο Νόμπελ (σε ένα κτίριο 3.250 τ.μ. που ο ίδιος χρηματοδότησε και κατασκεύασε στο Χαλάνδρι) έμεινε απραγματοποίητο αφού δεν στηρίχθηκε από καμία κυβέρνηση και κόλλησε στα γρανάζια της αθάνατης ελληνικής γραφειοκρατίας.

Το πρώτο αντικείμενο νομπελίστα που ήρθε στα χέρια του Έλληνα καθηγητή ήταν ένα μετάλλιο της βραβευμένης με δύο Νόμπελ Γαλλίδας φυσικού και χημικού Μαρία Κιουρί, το οποίο του δώρισε το 1971 ο Πάμπλο Νερούδα μαζί με δεκάδες ανέκδοτα σημειώματα, σκίτσα και στίχους του. Πολλά από αυτά τα μοναδικά και ανεκτίμητης αξίας χειρόγραφα του σπουδαιότερου ποιητή του 20ού αιώνα βγαίνουν στο φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά.

«Με τον Νερούδα γνωριστήκαμε αρχές Μαρτίου του 1971 στο Μιλάνο, στην οδό Ναπολέοντος. Εκείνη την περίοδο ήμουν διορισμένος επιμελητής στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, υπότροφος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Ιταλίας και υπότροφος στο Πανεπιστήμιο του Βατικανού, ενώ έγραφα άρθρα στην εφημερίδα Daily American και είχα την τύχη να τον συναντήσω κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της ποιητικής του συλλογής Το Τέλος του Κόσμου. Τότε, ήταν πρέσβης της Χιλής στη Γαλλία και προτεινόμενος για το βραβείο Νόμπελ. Τον Ιούνιο του 1972 βρεθήκαμε ξανά στο γραφείο που διατηρούσε στο Παρίσι, αυτήν τη φορά για να μου παραχωρήσει συνέντευξη».

Μέσα σε αυτό το μικρό γραφείο του Χιλιανού ποιητή, που ο Γ. Μάρκου χαρακτηρίζει «γιουσουρούμ ενός διανοητή» αφού ήταν κυριολεκτικά γεμάτο με χιλιάδες αντικείμενα, από πίνακες και χειρόγραφα μέχρι αγαλματάκια και άπειρα μολύβια, ο Πάμπλο Νερούδα δώρισε στον Έλληνα καθηγητή κάποια χειρόγραφα με ανέκδοτους στίχους και σκίτσα του. Φυσικά, η συζήτηση των δυο αντρών εστιάστηκε στην ποίηση αλλά και στην πολιτική αφού, ως γνωστόν, ο ίδιος είχε δεχτεί πόλεμο για τις αριστερές του απόψεις. Και, σχεδόν μαγεμένος, ο Έλληνας καθηγητής κατέγραφε όσα άκουγε: «Για μένα, η ποίηση είναι το παν. Είναι αγάπη, φιλία, μοναξιά, έρωτας, φόβος, δημοκρατία, ελευθερία. Δυστυχώς, έμαθα καλά πως τελικά στην ποίηση, όπως και στην πολιτική, επικρατεί μόνο ανταγωνισμός και φθόνος, δεν υπάρχει αγάπη. Παρά τα όσα έχω ζήσει, εξακολουθώ να παραμένω ένας ονειροπόλος και ρομαντικός ποιητής, τίποτα παραπάνω».

Όσο μου μιλάει, ξεφυλλίζω ένα ογκώδες άλμπουμ, γεμάτο από μικρά και μεγάλα χειρόγραφα που φέρουν την υπογραφή του σπουδαίου Χιλιανού ποιητή. Κάποια από αυτά είναι διακοσμημένα με σκίτσα, λουλούδια και ανθρωπάκια.

«Ήταν ένας εκπληκτικός ποιητής και συγγραφέας, ωστόσο δεν ήταν αρεστός σε όλους λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων. Έτσι, παρά το γεγονός πως το έργο του ήταν γνωστό παγκοσμίως, δεν απολάμβανε τη δημοσιότητα που είχαν άλλοι σημαντικοί συγγραφείς της εποχής, όπως οι Αλμπέρτο Μοράβια και Ίταλο Καλβίνο. Αδιαμφισβήτητα, ήταν το αουτσάιντερ των βραβείων Νόμπελ. Όμως, όπως έχει συμβεί πολλές φορές, η επιτροπή δεν επιβράβευσε κάποιον που ήταν ήδη καταξιωμένος στη συνείδηση του κόσμου και στηριζόταν από μεγάλους εκδοτικούς οίκους. Ο ίδιος μου είχε εκμυστηρευτεί πως δεν πίστευε ότι θα κατάφερνε να το κερδίσει και μου είχε πει χαρακτηριστικά: "Η Χιλή είναι μικρό κράτος. Με ποιους πάω να τα βάλω; Οι Αμερικανοί είναι τόσο οργανωμένοι και έχουν τόσες άκρες στην επιτροπή που δεν θα επιτρέψουν να πάρει το βραβείο ένας Χιλιανός κουμουνιστής". Επίσης, τα ερωτικά θέματα δεν ήταν ποτέ αρεστά στην επιτροπή της Στοκχόλμης και ο ίδιος ήταν ένας κατεξοχήν ερωτικός ποιητής. Ωστόσο, τα κατάφερε. Μετά το Νόμπελ η φήμη του γιγαντώθηκε».

Μεταξύ άλλων, η συλλογή του Έλληνα καθηγητή περιλαμβάνει περίπου 300 γνήσια αντικείμενα του Πάμπλο Νερούδα. Πολλά από αυτά του τα είχε δώσει ο ίδιος, ενώ τα περισσότερα τα απέκτησε μετά τον θάνατό του από μέλη της οικογένειας του ποιητή, με τα οποία διατηρεί επαφές ακόμη και σήμερα.

«Δεν θαυμάζω τον Νερούδα μόνο για την εξαίρετη ποίησή του αλλά και για το σθένος με το οποίο υπερασπίστηκε τις ιδέες του. Η μεγάλη αγάπη του ήταν ο περίφημος Ισπανός ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που με το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου εκτελέστηκε λόγω των αριστερών φρονημάτων και της ομοφυλοφιλίας του. Τον θαύμαζε για το θάρρος με το οποίο εξέφραζε ανοιχτά τις δημοκρατικές του απόψεις. Ο Νερούδα ανήκε σε μια διαφορετική Αριστερά από αυτή των κομμάτων, στην Αριστερά των διανοούμενων, που εκείνη την εποχή είχε μεγάλη δύναμη. Δυστυχώς, κυνηγήθηκε όσο λίγοι και μετά τη βράβευσή του δεν έζησε πολύ ώστε να απολαύσει κάποια καλά και ήρεμα χρόνια. Ήταν ένας επαναστάτης, ένας αγωνιστής, ένας Χιλιανός ποιητής που βραβεύθηκε με Νόμπελ παρά τον πόλεμο που δέχθηκε».

Περισσότερα από το VICE

Η Ζωή με το AIDS για την Γκέι Νεολαία των '90s στην Ελλάδα

Πάρτι, Χλιδή και Φωτογραφίες από το Αγαπημένο Κλαμπ των Διασήμων της Αθήνας της Δεκαετίας του '60

Η Dj με το Μακροβιότερο Residency σε Club της Αθήνας