Τι Συμβαίνει Όταν μια Έγκυος Γυναίκα Συλλαμβάνεται και Αναγκάζεται να Γεννήσει στη Φυλακή

Οι μητέρες που συλλαμβάνονται για κάποιο αδίκημα και έχουν παιδιά εως τριών ετών βρίσκονται αντιμέτωπες με το πιο δύσκολο δίλημμα που μπορεί να βάλει ανθρώπινος νους. Θα πρέπει να αποφασίσουν αν θα κρατήσουν το παιδί μαζί τους στη φυλακή, αν θα το αφήσουν σε κάποιον έξω να το φροντίσει, μην μπορώντας να το δουν να μεγαλώνει, ή στη χειρότερη των περιπτώσεων αν θα το δώσουν σε κάποιο ίδρυμα μέχρι να αποφυλακιστούν. Ακόμη πιο ζοφερές, όμως, είναι οι περιπτώσεις των γυναικών που η πορεία της ζωής τους τις οδήγησε να παραβούν τον νόμο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, αφού αναγκάζονται να υιοθετήσουν τον ρόλο της μητέρας και αυτόν της κρατούμενης ταυτόχρονα.

Μια γυναίκα που έζησε τις περισσότερες των περιπτώσεων που αναφέρονται πιο πάνω είναι η Χριστίνα* που συνάντησα πριν από λίγες μέρες. Μετανάστρια από γειτονική χώρα, πρώην χρήστρια και πρώην κρατούμενη, συγκεντρώνει στο πρόσωπό της όλα τα χαρακτηριστικά του ευάλωτου ανθρώπου. Αντιμετωπίστηκε ρατσιστικά στα κρατητήρια, στη φυλακή, στο δικαστήριο, ακόμη και στο νοσοκομείο όπου έφερε στη ζωή την κόρη της. Μιλάει άψογα ελληνικά, αν και στην Ελλάδα βρίσκεται μόλις τεσσεράμισι χρόνια, με τα δύο από αυτά να τα έχει περάσει στη φυλακή, όπου και γέννησε.

Αν και δεν γνωριζόμαστε, πράγμα που θεωρητικά θα έκανε τη συζήτησή μας δυσκολότερη, στα 2-3 τηλεφωνήματα που είχαμε για να της εξηγήσω τι κάνω, μου δείχνει εμπιστοσύνη. Όταν την επισκέπτομαι στο σπίτι της στο κέντρο και η πόρτα ανοίγει, το χαμόγελο που αντικρίζω είναι μεγαλύτερο από αυτό που περιμένω. «Δεν μου αρέσει να μιλάω για εκείνες τις ημέρες», λέει όταν καθόμαστε στο σαλόνι της και την επόμενη μία ώρα, κάθε φορά που την έκανα να κλάψει με τις ερωτήσεις μου, θα βίωνα το πόσο δύσκολο της είναι.

Όταν την έπιασαν ήταν χρήστρια. Έκανε μια άλλη ζωή. Υπάρχει μέσα της όμως ακόμα η ενοχή για την τσάντα που πήγε να τραβήξει από μια γυναίκα προκειμένου να βρει χρήματα για ηρωίνη· σαν να την έχουν κάνει να πιστέψει πως δεν ήταν αρκετά όσα πέρασε. «Η φυλακή μού άλλαξε τη ζωή», αφηγείται. «Και όσες γυναίκες που πήγαν στο ΚΕΘΕΑ κι αν ρωτήσεις, το ίδιο θα σου πουν. Γιατί δούλεψαν με τον εαυτό τους. Τότε ήξερα ότι είμαι έγκυος δύο μηνών, αλλά δεν ήθελα να το κρατήσω. Όταν μας έπιασαν όμως και άρχισαν να χτυπάνε το άλλο παιδί που ήταν μαζί μου, φοβήθηκα πως θα χτυπήσουν κι εμένα. Άρχισα να φωνάζω ότι είμαι έγκυος και έβαλα τα χέρια στην κοιλιά μου, γιατί φοβήθηκα πρώτη φορά πως θα το χάσω. Απλώς, όλα θα μπορούσαν να γίνουν αλλιώς».

Όταν την πήγαν στα κρατητήρια, την έβαλαν σε ένα δωμάτιο δύο επί δύο, με ένα μικρό παραθυράκι στην πόρτα, που το άνοιγαν, όπως λέει, μερικές φορές για να δουν αν ζει. Τις πρώτες μέρες, και ενώ από τα στερητικά είχε συνεχώς σπασμούς, δεν της έδιναν ούτε κουβέρτα, κοιμόταν στο πάτωμα, σκεπασμένη με το μπουφάν της, ενώ έπρεπε να φωνάζει για ώρα κάθε φορά που ήθελε να πάει στην τουαλέτα. «Περνούσαν από μπροστά μου και γελούσαν, τους έλεγα ότι είμαι έγκυος και χρήστρια στα αγγλικά, γιατί δεν ήξερα ακόμα καθόλου ελληνικά. Φώναζα πως θέλω να δω ένα γιατρό, αλλά δεν μου έδιναν καμιά σημασία. Κάποια στιγμή όταν με πήγαν στην τουαλέτα, είδα πως έχω αιμοραγία. Τότε μόνο φοβήθηκαν και με πήγαν στο νοσοκομείο. Εκεί με εξέτασε ο γιατρός και είδε πως αποκολλήθηκε ο πλακούντας από τους σπασμούς που είχα», λέει περιγράφοντας μια «λεπτομέρεια», που με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο με σόκαρε, αφού είδα πως αυτή η επιπλοκή στην εγκυμοσύνη προκαλεί εμβρυική θνησιμότητα 20% με 40% και συνεισφέρει επίσης σημαντικά στη μητρική θνησιμότητα. Με λίγα λόγια, υπήρχαν πολύ σοβαρές πιθανότητες εκείνη την ημέρα να πεθάνει μέσα στα κρατητήρια είτε το παιδί είτε εκείνη.

Ωστόσο, μέσα στην ατυχία της είχε την ευκαιρία για πρώτη φορά να δει το παιδί στο υπερηχογράφημα που της έκαναν και να ακούσει τον χτύπο της καρδιάς του, κάτι που την έκανε το ίδιο βράδυ να αποφασίσει πως θα το κρατήσει. Συμπτωματικά, τη στιγμή που μιλάει για εκείνη τη νύχτα, η τετράχρονη κόρη της μπαίνει στο σαλόνι. Κρύβεται πίσω από τη μαμά της, με κοιτάει με ντροπαλά μάτια και προσπαθεί να μείνει σοβαρή όταν της λέω πόσο όμορφο είναι το λουλούδι που είχε ζωγραφισμένο στο μάγουλο. Την κοιτάζω και δεν μπορώ να διανοηθώ ότι πέρασε το κατώφλι της φυλακής μόλις δύο ημερών και πως έζησε μέσα σε κελί για σχεδόν δύο χρόνια.

Αν και η περίοδος της εγκυμοσύνης και η γέννα είναι από τα πράγματα που σημαδεύουν μια γυναίκα για όλη τη διάρκεια της ζωής της, οι έγκυες κρατούμενες δεν έχουν καμιά πιθανότητα να τη βιώσουν ευχάριστα. Η Χριστίνα όταν μπήκε στη φυλακή της Θήβας ήταν σχεδόν τριών μηνών. Μέχρι να γεννήσει, παρά την επιπλοκή που συνέβη στα κρατητήρια, κατάφερε να εξεταστεί μόνο δύο φορές από γυναικολόγο, αφού ο μόνος γιατρός που επισκέπτεται, όπως μου λέει, τις έγκυες στις φυλακές –μία φορά την εβδομάδα– είναι ένας παθολόγος, με μοναδικό εξοπλισμό ένα μηχάνημα που εντοπίζει αν η καρδιά του παιδιού χτυπάει ακόμα. Για να εξεταστούν κανονικά από γυναικολόγο, θα πρέπει να γίνει μεταγωγή στον Κορυδαλλό, προκειμένου να την πάνε με συνοδεία της αστυνομίας σε κάποιο νοσοκομείο.

Το ίδιο συμβαίνει και όταν φτάνει η στιγμή της γέννας. Η κρατούμενη συνοδεύεται από δυο αστυνομικούς που φρουρούν ένοπλοι την αίθουσα του τοκετού και το δωμάτιο της νέας μητέρας για όσο παραμείνει στο νοσοκομείο. Για τη Χριστίνα αυτές οι στιγμές πέρα από την παρουσία των ένστολων, περιείχαν απεριόριστη μοναξιά, αφού βρισκόταν στην Ελλάδα χωρίς κανένα φίλο ή συγγενή, και έκδηλο ρατσισμό από το νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό στο νοσοκομείο όπου γέννησε. «Είχα πόνους, όμως γέννησα με καισαρική και στο νοσοκομείο έμεινα δύο μέρες. Όταν γεννήθηκε η μικρή, ζήτησα να την κρατήσω και μου απάντησαν "Έλα, ντάξει, μετά. Έχεις χρόνο". Πρόλαβα μόνο να γυρίσω το κεφάλι μου και να την κοιτάξω. Τίποτα άλλο. Δεν μου έδωσαν και πολλή σημασία», λέει όταν τη ρωτάω για τις στιγμές του τοκετού, ενώ μου περιγράφει στη συνέχεια ένα περιστατικό όπου μια νοσοκόμα, μετά από ένα φτέρνισμα του μωρού, άρχισε να της φωνάζει εξαγριωμένη: «Έχεις πιει τίποτα; Λέγε», απλά και μόνο επειδή στην καρτέλα της έγραφε πως παλιά ήταν χρήστρια, αν και η ίδια τους είπε πολλές φορές πως παρακολουθούσε πλέον πρόγραμμα απεξάρτησης και ήταν καθαρή καιρό.

Όταν επέστρεψε στη φυλακή μαζί με το δυο ημερών βρέφος, μου λέει ότι η φύλακας έκανε σωματικό έλεγχο σε εκείνη και στο μωρό, παρά το γεγονός πως βρισκόταν συνεχώς υπο αστυνομική επιτήρηση, αφού ακόμη και τις στιγμές που ήταν στο νοσοκομείο η πόρτα παρέμενε ανοιχτή και δεν την επισκέφτηκε κανείς. Μια άγνωστη σωφρονιστική υπάλληλος έβγαλε μέχρι και την πάνα του παιδιού για να κάνει έλεγχο, που σύμφωνα με τον κανονισμό της φυλακής γίνεται μόνο εάν υπάρχουν σοβαρές υποψίες διακίνησης ουσιών ή παράνομων πραγμάτων. Και αυτό συνέβαινε σε κάθε μεταγωγή, μου αναφέρει.

Ρωτώ τη Χριστίνα πώς ζουν τα παιδιά εκεί μέσα: «Είναι κρίμα, ρε συ. Πολύ κρίμα», ψελλίζει, ξεσπώντας στα πρώτα κλάματα: «Το μεσημέρι που χτυπάει το κουδούνι της φυλακής για να μπούμε στα κελιά και στους θαλάμους, τα παιδιά το ακούνε και έχουν μάθει να μπαίνουν από μόνα τους μέσα. Το ίδιο γίνεται και όταν ακούγεται το ηλεκτρικό σύστημα της πόρτας πριν ανοίξει στις 3 το μεσημέρι. Καταλαβαίνουν πως τότε μόνο μπορούν να πάνε έξω και πως τις άλλες ώρες πρέπει να μένουν μέσα στο κελί». Τα παιδιά αυτά έχουν όλα τα συμπτώματα της ιδρυματοποποίησης. Δεν υπάρχει τίποτα δημιουργικό να τα απασχολήσει, πέρα από παιχνίδια που φέρνουν εθελοντές και δυο κούνιες που υπάρχουν στην αυλή της φυλακής. Ακόμη και σε αυτές έχουν τη δυνατότητα να πάνε από τις 9 μέχρι τις 11 το πρωί και από τις 3 μέχρι τις 6 το απόγευμα, όταν δεν είναι κλειδωμένα στα κελιά και στους θαλάμους. Παιδαγωγός φυσικά δεν υπάρχει, αφού δεν προβλέπεται τέτοια θέση από το οργανόγραμμα της φυλακής.

Όταν μιλάμε για τις συνθήκες κράτησης, ανακαλύπτω πως είναι κάτι παραπάνω από τραγικές, αφού πολλές από τις στιγμές που ζουν συνιστούν ψυχολογικό βασανιστήριο. Υπάρχει σε αυτό το μέρος περισσότερη δυστυχία απ' όση μπορούμε να αντιληφθούμε. Μου διηγείται ένα βράδυ που η κόρη της έπαθε κολικό και έκλαιγε συνεχώς. Χτυπούσε συνέχως το κουδούνι, ούρλιαζε ότι το παιδί πονάει για ώρες, με τη φύλακα να της απαντά τις δυο φορές που πήγε να τη δει: «Κάνε υπομονή, θα σταματήσει», χωρίς να της δώσει καμιά περαιτέρω σημασία. Δεν ξέρω τι μπορεί να θυμίζει περισσότερο αρχαία τραγωδία από το να είσαι μέσα σε ένα κελί με το παιδί σου να σπαράζει, χωρίς να ξέρεις το γιατί και χωρίς να μπορείς να κάνεις κάτι. Αν υπάρχει ένα σημείο που οι άνθρωποι νιώθουν μόνοι, φοβισμένοι και αβοήθητοι, είναι αυτό. Έπρεπε εκείνο το βράδυ να ξυπνήσουν όλες οι μανάδες της πτέρυγας και να φωνάξουν για να δώσει τελικά σημασία το προσωπικό της φυλακής. Όπως και σε κάθε πρόβλημα που αντιμετώπιζαν μέσα, η ισχύς βρισκόταν στην ένωση.

Εδώ θα πρέπει να λάβουμε υπόψη όλες τις λεπτομέρειες που κάνουν αυτό το περιβάλλον ακατάλληλο. Ο χώρος είναι ελάχιστος˙ με τόσα παιδιά και τόσες γυναίκες λερώνεται αμέσως. Παράλληλα, όταν κάποιο από τα μικρά αρρωστήσει επειδή έρχεται συνεχώς σε επαφή με τα άλλα, κολλάνε όλα. Τον χειμώνα κάνουν συνεχώς εμετό και διάρροια, μόνιμος γιατρός δεν υπάρχει και την παρακολούθησή τους την έχει αναλάβει εθελοντής παιδίατρος. Ζεστό νερό παρέχεται μόνο το πρωί και το βράδυ – κι αυτό όχι πάντα, ενώ αν το παιδί χρειάζεται να κάνει μπάνιο κάποια άλλη ώρα, για οποιοδήποτε λόγο, το νερό θα πρέπει να ζεσταθεί με τον βραστήρα, αλλά και αυτό τις ώρες που δεν είναι κλειδωμένα τα παιδιά μαζί με τις μητέρες στα κελιά τους. Την υποκρισία του «σωφρονισμού» ήρθε να ολοκληρώσει αυτό που μου ανέφερε η Χριστίνα λίγο αργότερα. Όταν έχει κανονιστεί από κάποιο Μέσο ή κάποιο φορέα επίσκεψη στη φυλακή, τις αναγκάζουν να κάνουν γενική, τους δίνουν άφθονο απορρυπαντικό, ενώ τις άλλες μέρες το παρέχουν με το σταγονόμετρο, και τους λένε «Κοιτάξτε μην κάνετε τίποτα».

Η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων έχει επισημάνει αρκετές φορές την ακαταλληλότητα του μέρους. Η καμπάνια «Κανένα μωρό σε κελί» που ξεκίνησαν τον Δεκέμβρη είχε σκοπό την κατάργηση του υπάρχοντος συστήματος κράτησης των μανάδων, ανεξάρτητα από την ποινή που τους έχει επιδικαστεί ή εάν είναι υπόδικες.

Οι κρατούμενες δεν αρνούνται να πληρώσουν το λάθος τους. Απλώς ζητούν την ευκαιρία να το κάνουν με τρόπο που δεν θα τραυματίζει, δεν θα στιγματίζει ούτε θα απομονώνει τα παιδιά τους και τις ίδιες. Θα μπορούσαν να εκτίουν την ποινή τους είτε σε ανοιχτές δομές, όπου θα μπορούν να βγαίνουν έξω με τα παιδιά και να τα πηγαίνουν σε βρεφονηπιακό σταθμό, είτε σε κατ' οίκον περιορισμό, ή να αναστέλλεται η εκτέλεση της ποινής τους και οι ίδιες να παρακολουθούν εκπαιδευτικά προγράμματα.

Στην ηλικία των δυο-τριών ετών, εκεί που η παιδική φαντασία είναι ανεξέλεγκτη, η δική τους αναπόφευκτα και βίαια φυλακίζεται με κάθε τρόπο, αφού δεν υπάρχει κανένα ερέθισμα του έξω κόσμου. Παρά τα αρκετά παιχνίδια που έχουν φτάσει στην πτέρυγα με τις μωρομάνες από εθελοντές, τα περισσότερα έγκλειστα παιδιά: «Παίζουν στους διαδρόμους "κλέφτες και αστυνόμους" με τα ποδήλατα και κάνουν τον ήχο της σειρήνας των περιπολικών», τονίζει η Χριστίνα. «Μερικά παιδιά μένουν και αφού κλείσουν το τρίτο τους έτος, κάπου εκεί αρχίζουν να τα καταλαβαίνουν όλα. Εκεί μέσα ακούνε και βλέπουν συνεχώς πράγματα, ζουν με γυναίκες που μπορεί να τσακώνονται συνεχώς μεταξύ τους και γι' αυτό αγριεύουν και τα ίδια», συμπληρώνει.

Το σαλόνι που καθόμαστε είναι διακοσμημένο καλόγουστα. Ήρεμο, νεανικό, με τοίχους στο χρώμα της μέντας και μουσικά όργανα τριγύρω. Εκείνη είναι ονειροπόλα, καλοσυνάτη, φιλόζωη. Ζωγραφίζει και θα ήθελε να γίνει διακοσμήτρια. Κάθε φορά που μιλάει για το μέλλον χαμογελάει, ενώνει τα δάχτυλα των χεριών της και κοιτάζει ψηλά. Το κελί όπου έμεινε για δύο χρόνια δεν ήταν ούτε δέκα τετραγωνικά και το ταλέντο της στη ζωγραφική εκτονώθηκε στα μπογιατισμένα φύλλα που κόλλησε στους τοίχους για να κάνει το μέρος να μοιάζει με παιδικό δωμάτιο. «Έκοψα πολύχρωμα χαρτόνια σε σχήμα λουλουδιών, έβαλα λίγη οδοντόκρεμα στη μια πλευρά και τα κόλλησα στο ταβάνι με τη σκούπα, για να βλέπει κάτι ωραίο το παιδί πριν κοιμηθεί», μου λέει. Δείγμα πως οι μητέρες εκεί μέσα κάνουν τα πάντα για να μη ρημάξει η παιδικότητα των πλασμάτων που γέννησαν.

Με κάθε πρώην κρατούμενη που συνομιλώ, πάντα ρωτάω τι είναι αυτό που της έλειπε μέσα. Για τη Χριστίνα, αυτή η ερώτηση αγγίζει την πιο ευαίσθητη χορδή της. «Τα πάντα μου έλειπαν, αλλά αυτό που ονειρευόμουν ήταν μια βόλτα χέρι-χέρι με το παιδί», λέει και το κλάμα γίνεται γοερό και απαρηγόρητο. «Όταν αποφυλακίστηκα την πρώτη μέρα, επειδή είχαν περάσει δυο χρόνια, φοβόμουν να βγω έξω. Δεν είχα τίποτα εδώ, μόνο την κόρη μου και τα ρούχα μου. Ξαφνικά, αυτοκίνητα, κόσμος, θόρυβος, ενοχές. Σκεφτόμουν ότι ήμουν εκεί, έχω κάνει κάτι κακό, όλοι αυτοί οι άνθρωποι που με κοιτάνε ξέρουν κάτι για μένα. Τη δεύτερη μέρα, πήρα τη μικρή και βγήκαμε μόνες μας μια βόλτα. Στην αρχή την είχα συνέχεια αγκαλιά γιατί φοβόμουν μήπως πάθουμε κάτι».

Προτού την αποχαιρετήσω μου περιγράφει τη στιγμή που περπάτησαν ελεύθερες για πρώτη φορά με το παιδί. Ήταν αυτές οι προτάσεις που γυρνούσαν στο μυαλό μου όταν πήρα το τρένο της επιστροφής για το σπίτι μου: «Η μικρή είχε συνέχεια τα μάτια της ανοιχτά. Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπε έτσι τον κόσμο. Της έδειχνα τα δέντρα και της εξηγούσα τι είναι. Στη φυλακή δεν είχε δει ποτέ δέντρο. Οι τοίχοι είναι τόσο ψηλοί που δεν μπορούσε να δει τίποτα».

Πάντα πίστευα πως κάθε μέθοδος διαπαιδαγώγησης θα είναι αποτυχημένη αν δεν καταφέρουμε να μάθουμε στα παιδιά να αγαπούν τα δέντρα, τα ζώα και τη θάλασσα. Τώρα απλώς σκεφτόμουν πως υπάρχουν πιτσιρίκια δίπλα μας που δεν μπορούν καν να τα κοιτάξουν.

* Το όνομα έχει αλλάξει για την προστασία των προσωπικών δεδομένων της γυναίκας.

Περισσότερα από το VICE

Γιαζίντι: Από την Κόλαση των Τζιχαντιστών στην Ειδομένη

Οι Φεμινίστριες Διαφωνούν για το αν Πρέπει να Διεκδικήσουμε Άδεια κατά τη Διάρκεια της Περιόδου

Κορυφαίοι Σκιτσογράφοι από την Ελλάδα Στέλνουν το Δικό τους Μήνυμα για τους Πρόσφυγες