Πού βρίσκονται σήμερα οι «Σύροι του Συντάγματος»; Γιατί έφυγαν τελικά από την πλατεία; Τι ακριβώς περιλάμβανε η συμφωνία με το Υπουργείο Εσωτερικών και κατά πόσο τηρήθηκε; Και γιατί κάποιοι λένε ότι η διαμαρτυρία αυτή έβαλε σε κίνδυνο ακόμα και την ίδια τους τη ζωή; Το VICE ανακαλύπτει μερικές από τις πιο σκοτεινές πτυχές αυτής της ιστορίας και διαπιστώνει ότι η διαμαρτυρία των «Σύρων του Συντάγματος» υπήρξε μια υπόθεση πολύ πιο περίπλοκη από όσο φανταζόταν κανείς.

Ο πόλεμος της Συρίας, έχει εξαναγκάσει περίπου 4 εκατομμύρια ανθρώπους να γίνουν πρόσφυγες, ενώ 6,5 εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό της χώρας.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) οι Σύροι αποτελούν τον μεγαλύτερο προσφυγικό πληθυσμό παγκοσμίως, ενώ ο αριθμός τους αυξάνεται συνεχώς.

Στην Ελλάδα, από την αρχή του εμφυλίου, το 2011, έχουν περάσει περισσότεροι από 50.000 Σύροι πρόσφυγες. Οι περισσότεροι, φτάνουν στη χώρα μέσω Τουρκίας, ακολουθώντας επικίνδυνες διαδρομές και έχοντας καταβάλει πολλές χιλιάδες ευρώ σε διακινητές. Μάλιστα, από την στιγμή που κατασκευάστηκε ο φράκτης στον Έβρο, οι περισσότεροι αναγκάζονται να ταξιδεύουν μέσω θαλλάσης, προκειμένου να φτάσουν στα ελληνικά νησιά. Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι χιλιάδες άνθρωποι χάνουν την ζωή τους στην Μεσόγειο κάθε χρόνο. Τις τελευταίες ημέρες μάλιστα, σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου, η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να εξετάζει ακόμη και τη δημιουργία ειδικών καταυλισμών για αιτούντες άσυλο, στην απέναντι πλευρά της Μεσογείου.

Για τους περισσότερους πρόσφυγες όμως, η Ελλάδα αποτελεί απλώς τον πρώτο σταθμό. Σκοπός τους είναι να φτάσουν σε πλουσιότερες χώρες της Ευρώπης, καθώς η Ελλάδα, εδώ και πολλά χρόνια, δεν έχει καταφέρει να εφαρμόσει ένα σύστημα ασύλου που να συνδέεται με επαρκή κέντρα φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανήλικους και αιτούντες άσυλο, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι πρόσφυγες να μένουν χωρίς δουλειά, στέγη ή πρόσβαση στα βασικά και να οδηγούνται στο περιθώριο.

Μέχρι πρότινος μάλιστα, πολλοί μετανάστες και αιτούντες άσυλο -οι οποίοι μπορεί να μην είχαν χαρτιά ή να περίμεναν να εγκριθεί η αίτηση ασύλου τους- κατέληγαν σε κέντρα κράτησης όπου παρέμεναν υπό άθλιες συνθήκες. Αν και το συγκεκριμένο μέτρο «θεωρείται ιδιαιτέρως σκληρό και οφείλει να εφαρμόζεται μόνο κατά εξαίρεση και υπό πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις», η κράτηση τα τελευταία χρόνια, όπως είχαμε σημειώσει σε παλιότερο ρεπορτάζ του VICE, «αποτελούσε το βασικό εργαλείο διαχείρισης της παράτυπης μετανάστευσης».

Παρόλο λοιπόν, που η πλειοψηφία των προσφύγων που φτάνουν εδώ επιθυμούν να φύγουν από την Ελλάδα, ο ευρωπαϊκός κανονισμός για τη μετανάστευση, γνωστός ως Δουβλίνο ΙΙΙ, τους επιτρέπει να ζητήσουν άσυλο μόνο στην πρώτη ευρωπαϊκή χώρα όπου θα πατήσουν το πόδι τους. Επιπλέον, από την στιγμή που τους δίδεται το προσφυγικό καθεστώς, δεν έχουν το δικαίωμα να εργαστούν ή να ξαναζητήσουν άσυλο σε άλλες χώρες της Ευρώπης, αλλά μπορούν να τις επισκέπτονται μόνο ως τουρίστες, για τρεις μήνες ανά εξάμηνο. Πολλοί μη έχοντας άλλα λύση, στρέφονται ξανά σε διακινητές, δίνοντας ό,τι λεφτά τους απομένουν για να βγουν από την χώρα.

Οι περισσότερες απόπειρες όμως, όπως εξήγησαν στο VICE οι Σύροι πρόσφυγες, δεν έχουν αίσιο τέλος.

Το αποτέλεσμα είναι ότι συχνά μένουν χωρίς χρήματα και καταλήγουν στο δρόμο. Έτσι, τελικά, μένουν «κολλημένοι» στην Ελλάδα.

Το Νοέμβριο του 2014 μερικές εκατοντάδες Σύροι πρόσφυγες, οι περισσότεροι από τους οποίους δήλωναν άστεγοι, συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Συντάγματος, διεκδικώντας τα δικαιώματά τους από την ελληνική κυβέρνηση. Συγκεκριμένα ζητούσαν να τους δοθεί «άσυλο με δικαιώματα», όπως δήλωναν χαρακτηριστικά -δηλαδή στέγη, δυνατότητα εργασίας, δυνατότητα οικογενειακής επανένωσης, δυνατότητα πρόσβασης σε προγράμματα ένταξης κλπ- ή να τους δοθούν ταξιδιωτικά έγγραφα, τα οποία θα τους επέτρεπαν να ταξιδέψουν νόμιμα σε άλλες χώρες, ιδίως της βόρειας Ευρώπης, χωρίς να κάνουν όμως αίτηση ασύλου.

Ένα μήνα αργότερα, και εν όψει Χριστουγέννων, το Υπουργείο Εσωτερικών, έπεισε τους Σύρους να «αδειάσουν» την πλατεία. Σε αντάλλαγμα, το Υπουργείο υποσχέθηκε ότι θα δώσει με ταχύρρυθμη διαδικασία άσυλο -εξετάζοντας δέκα αιτήματα ασύλου των Σύρων του Συντάγματος την ημέρα- και προσφυγικό διαβατήριο (εντός δεκαπέντε ημερών) σε όλους όσοι βρίσκονταν στο Σύνταγμα, και ότι θα στεγάσει όλους όσοι ήταν άστεγοι σε δομές και ξενοδοχεία του Δήμου Αθηνών, μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία ασύλου.

Αν και μέσα στις Ευρωπαικές υποχρεώσεις της Ελλάδας, όπως είχαμε τονίσει σε παλιότερο ρεπορτάζ του VICE «συμπεριλαμβάνεται ρητά και η στέγαση των αιτούντων άσυλο -κι ενώ η Ελλάδα είχε υποχρέωση να έχει επιπλέον 2.500 θέσεις μέχρι το τέλος του 2014- αυτή τη στιγμή στη χώρα λειτουργούν 17 δομές ανοιχτής φιλοξενίας για αιτούντες άσυλο, οι οποίες αντιστοιχούν σε 1.093 θέσεις. Αξιοσημειώτο παραμένει το γεγονός ότι, παρόλ'αυτά, η χώρα βρήκε πόρους, συγκεκριμένα πάνω από δέκα εκατομμύρια ευρώ, για να καλύψει τις δαπάνες λειτουργίας της Αμυγδαλέζας, καθώς και χρήματα για την ανέγερση φράκτη στον Έβρο - έργο που κόστισε 3.160.000 ευρώ, τα οποία καταβλήθηκαν αποκλειστικά́ από εθνικούς πόρους, καθώς η Ευρωπαική Επιτροπή αρνήθηκε να το χρηματοδοτήσει, χαρακτήριζοντάς το δημοσίως "ανώφελο"».

Πολλοί Σύροι δέχτηκαν τη συμφωνία με το Υπουργείο Εσωτερικών, νομίζοντας ότι το προσφυγικό διαβατήριο που θα τους δινόταν, θα τους διασφάλιζε το δικαίωμα τόσο της νόμιμης μετακίνησης, όσο και της μετεγκατάστασης σε χώρες της βόρειας Ευρώπης, κάτι το οποίο όπως μου εξήγησε ο επικεφαλής της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα, Γιώργος Τσαρμπόπουλος, δεν ισχύει.

Έτσι λίγες ημέρες πριν τελειώσει η διαμαρτυρία, το «συντονιστικό» των διοργανωτών της διαμαρτυρίας των Σύρων προσφύγων στην πλατεία ανέλαβε να φτιάξει μία λίστα με όλους όσοι βρίσκονταν στο Σύνταγμα. Όλοι όσοι ήταν στη λίστα αυτή, θα έμπαιναν αμέσως στη fast track διαδικασία χορήγης ασύλου και θα είχαν προτεραιότητα όχι μόνο σε ό,τι αφορά την χορήγηση ταξιδιωτικών εγγράφων, αλλά και σε ό,τι αφορά τη φιλοξενία. Πολλοί τότε αναρωτήθηκαν γιατί η κυβέρνηση ανέθεσε στο συντονιστικό των Σύρων του Συντάγματος να φτιάξει την εν λόγω λίστα, αντί να τη φτιάξουν οι ίδιοι. Ο Γενικός Γραμματέας Πληθυσμού και Κοινωνικής Συνοχής, του Υπουργείου Εσωτερικών, Άγγελος Συρίγος, απάντησε στο VICE ότι το Υπουργείο Εσωτερικών δεν ήθελε να εμπλακεί στην διαδικασία, διότι μπορεί να υπήρχαν άτομα τα οποία να μην ήθελαν να ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα.

Στις 12 Δεκεμβρίου οι περισσότεροι πρόσφυγες εγκατέλειψαν την πλατεία, ενώ όσοι έμειναν πίσω, απομακρύνθηκαν ύστερα από επέμβαση των αστυνομικών δυνάμεων και ανδρών των ΜΑΤ, οι οποίοι τους συνέλαβαν στις 15 Δεκεμβρίου του 2014 τα ξημερώματα και τους μετέφεραν στη Διεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής. Πολλοί από αυτούς δήλωσαν στο VICE ότι η αστυνομία δεν τους άφησε να πάρουν τα πράγματά τους, με αποτέλεσμα κάποιοι να χάσουν χαρτιά, διαβατήρια, χρήματα και άλλα προσωπικά αντικείμενα.

Ένα μήνα μετά τη διαμαρτυρία τους, όπως διαπίστωσα, πολλοί από τους Σύρους του Συντάγματος, είχαν μείνει άστεγοι. Κάποιοι μου είπαν ότι ο ξενοδόχος τους έδιωξε από τα ξενοδοχεία στα οποία φιλοξενούνταν προσωρινά, με την πρόφαση ότι κάπνιζαν ή δημιουργούσαν φασαρίες, ενώ κάποιοι άλλοι φεύγοντας από το Σύνταγμα κατέληξαν και πάλι να τριγυρίζουν άσκοπα στους δρόμους της Αθήνας και να κοιμούνται στο Πεδίον του Άρεως. Η λεγόμενη Συνέλευση Αλληλεγγύης, η οποία απ' όσο μου είπαν οι ίδιοι οι διοργανωτές τους βοηθούσε από την αρχή της διαμαρτυρίας τους, ανέλαβε τότε να στεγάσει προσωρινά κάποιους από τους Σύρους του Συντάγματος, είτε με δικά τους έξοδα είτε σε συνεργασία με κάποιους δήμους της Αθήνας.

Βρήκα 50 από αυτούς σε ένα καφέ στον Άγιο Δημήτριο, το οποίο βρίσκεται υπό κατάληψη από την λεγόμενη «Συνέλευση Κατοίκων Μπραχαμίου» και τους ζήτησα να μου εξηγήσουν τι συνέβη από τότε που έφυγαν από το Σύνταγμα. Μου εξήγησαν ότι η πρώην κυβέρνηση δεν τήρησε καμμία από τις υποσχέσεις της. Για αυτό το λόγο αποφάσισαν να συγκεντρωθούν έξω από την Υπηρεσία Ασύλου, για να διαμαρτυρηθούν για την καθυστέρηση της εξέτασης των αιτημάτων τους.

Στην Κατεχάκη, πολλοί από τους πρόσφυγες μου είπαν ότι οι διοργανωτές της διαμαρτυρίας, Σύροι πρόσφυγες και οι ίδιοι, εξαφανίστηκαν από την πλατεία του Συντάγματος λίγο αφού «έκλεισαν» τη συμφωνία με το Υπουργείο Εσωτερικών. Κάποιοι μάλιστα, ανέφεραν ότι οι διοργανωτές χρηματίστηκαν ή έβαλαν στη λίστα ονόματα ανθρώπων που δεν ήταν καν στο Σύνταγμα και γι' αυτό και εξαφανίστηκαν.

Έπειτα από λίγο καιρό τους έψαξα και τους ζήτησαν να μου εξηγήσουν γιατί έφυγαν από το Σύνταγμα. Μου είπαν ότι κρύβονται διότι φοβούνται για την ζωή τους. Κάποιοι από αυτούς συμφώνησαν να μου μιλήσουν στην κάμερα με την προύπόθεση όμως ότι δεν θα αποκαλύψουμε τα ονόματά τους και δεν θα φαίνονται τα πρόσωπά τους. Έτσι κι έγινε.

Μου εξήγησαν ότι η διαμαρτυρία δεν οργανώθηκε εν μία νυκτί, αλλά ότι την σχεδίαζαν από τον προηγούμενο Απρίλη. Μου είπαν ακόμα ότι έφυγαν από την πλατεία, έπειτα από προτροπή του Άγγελου Συρίγου, διότι τους απειλούσαν διακινητές, οι οποίοι εξαιτίας της διαμαρτυρίας έχασαν ένα μεγάλο μέρος της πελατείας τους. Δύο από αυτούς μου είπαν ότι δέχθηκαν επίθεση από κάποιους διακινητές και ότι στη συνέχεια ένας από αυτούς κατήγγειλε το περιστατικό του ξυλοδαρμού του στην αστυνομία, γεγονός που οδήγησε στην εξάρθρωση ενός κυκλώματος διακίνησης μεταναστών και προσφύγων. Το VICE, με τη βοήθεια του αστυνομικού ρεπορτάζ, κατάφερε να επιβεβαιώσει αυτα τα στοιχεία.

Οι διοργανωτές της διαμαρτυρίας στο Σύνταγμα μου είπαν ακόμα ότι, αφότου έδωσαν τις πληροφορίες στις Αρχές, ζήτησαν την βοήθεια της αστυνομίας επανειλημμένα η οποία όμως δεν ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα τους. Γι' αυτό το λόγο, για πολλές ημέρες κρύβονταν σε ένα σπίτι στο κέντρο της Αθήνας.

Λίγο αργότερα επικοινώνησα με τον Άγγελο Συρίγο και του ζήτησα να μου εξηγήσει τι ακριβώς έγινε τότε. Ο κ. Συρίγος μου εδωσε μια άλλη εκδοχή. Όπως είχε δηλώσει σε δελτίο τύπου στο παρελθόν, μου είπε ότι οι διακινητές μετά την λήξη της διαμαρτυρίας έφεραν νέα άτομα στην πλατεία, προσπαθώντας να σαμποτάρουν την διαδικασία ασύλου. Είπε ακόμα, σε αντίθεση με τα όσα δήλωσαν οι Σύροι πρόσφυγες, ότι οι διοργανωτές της διαμαρτυρίας -από όσο γνωρίζει- δέχτηκαν απειλές από την στιγμή που άρχισαν να φεύγουν από το Σύνταγμα κι ότι δύο από αυτούς συνεργάστηκαν οικειοθέλως με τις Αρχές, δίνοντας πληροφορίες για κυκλώματα διακίνησης μεταναστών και προσφύγων, γεγονός που οδήγησε στην εξάρθρωση δύο κυκλωμάτων. Τέλος, είπε ότι ένας από αυτούς δέχτηκε στη συνέχεια απειλές από διακινητές και ζήτησε αστυνομική προστασία, η οποία και του παρεσχέθη.

Την ίδια ώρα, δημοσίευμα της Βρετανικής εφημερίδας TIMES, ανέφερε ότι η πρώην κυβέρνηση υποσχέθηκε ειδική μεταχείριση στους Σύρους πρόσφυγες του Συντάγματος, με αντάλλαγμα κάποιοι από αυτούς να δώσουν πληροφορίες στις αρχές για κυκλώματα διακίνησης μεταναστών και προσφύγων.

Τόσο οι Σύροι πρόσφυγες, όσο και ο Άγγελος Συρίγος αρνήθηκαν την ύπαρξη μυστικής συμφωνίας.

Για το ίδιο θέμα ρώτησα τη νέα κυβέρνηση. Η αναπληρώτρια Υπουργός Μετανάστευσης Τασία Χριστοδουλοπούλου μου απάντησε ότι: «Το δημοσίευμα των Times δεν ευσταθεί και ότι δεν έχει καμμία σχέση με την πραγματικότητα». Ανέφερε ακόμα ότι: «Η κυβέρνηση προς το παρόν δεν έχει ασχοληθεί με το ζήτημα αυτό [κι ότι] υπεύθυνος εξακολουθεί να είναι ο κ. Συρίγος [κι ότι] η απόφαση της προηγούμενης κυβέρνησης υλοποιείται και θα ολοκληρωθεί [και ότι] εμείς γνωρίζουμε ότι κυλάει ομαλά, χωρίς προβλήματα», τονίζοντας: «Όταν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, όσοι πρόσφυγες φτάνουν στη χώρα από την Συρία, δεν θα έχουν ξεχωριστά προνόμια».

Παρουσίαση-Παραγωγή: Βάνια Τέρνερ
Σκηνοθεσία Περιεχομένου: Νίνα Φούφα
Κάμερα A: Ζαφείρης Χαϊτίδης
Κάμερα B: Wiktor Roch Dobraczynski
Μοντάζ: Σπύρος Κόκκας