Waarom het nog steeds zo moeilijk is om over partnergeweld te praten

Opgelet: Dit artikel bevat passages over fysiek en psychisch geweld. 

Ik was het slachtoffer van fysiek en mentaal misbruik door een ex die ik doodgraag zag. Hoewel deze zin een puur feitelijke bewering is, vind ik het nog steeds moeilijk om ze te aanvaarden als de waarheid. Ik kan duizend redenen bedenken waarom ik dit moeilijke moment uit mijn leven liever geheim houd (het gevoel dat ik overdrijf, de schaamte die ik ervaar omdat ik mezelf het slachtoffer liet worden, de tegenstrijdigheid van het beeld dat ik had van mezelf en het slachtoffer dat ik was, de angst voor conflict, ...). Jarenlang deed ik dat ook. Toen ik eindelijk besloot ermee naar buiten te komen, was het verre van voorbij; en dat is een deel van het proces dat amper wordt besproken. 

Het leek mij, in een poging om dit alles een plekje te kunnen geven, een goed idee om alle kaarten op tafel te leggen. Mijn verhaal is helemaal niet het enige. Dus nam ik het initiatief om mijn verhaal te vergelijken met dat van andere slachtoffers van partnergeweld. Samen vertellen we jullie waarom we stil bleven, hoe we er uiteindelijk over konden praten en wat ons helpt verder te gaan met ons leven. 

“We hebben gewoon een relatie met veel passie,” zei ik meestal wanneer iemand wees op de agressieve reacties van de kerel waarmee ik in een relatie zat. Natuurlijk waren zijn reacties soms extreem, maar dat was omdat hij mij zo graag zag, of dat maakte ik mezelf toch wijs. Alina* (27) was amper 17 toen ze halsoverkop verliefd werd op haar ex. Acht jaar lang had ze een langeafstandsrelatie met hem. “Hij wilde alles kunnen beslissen, van mijn kleren tot mijn studiekeuze. Hij had kritiek op mijn vrienden en mijn zussen. Hij was mijn eerste lief, dus ik dacht dat zoiets normaal was.” 

Romy* (28) zat zeven jaar lang in een relatie met iemand die haar emotioneel en fysiek misbruikte: “Op de goede dagen was hij heel lief. Hij gaf me het gevoel dat ik speciaal was. Ik zag hem doodgraag. Ik wist dat hij een traumatische jeugd achter de rug had, dus was ik snel om zijn extreme gedrag te vergeven, want ik begreep dat hij eronder leed. Ik dacht dat het mijn verantwoordelijkheid was om die pijn mee te dragen, zelfs als ik er ook onder zou lijden. Op een dag zei hij eens ‘het zijn de mensen die je het liefst ziet, die je de meeste pijn bezorgen.’ Dat is me altijd bijgebleven.” 

Het is moeilijk om je in te beelden dat je ooit het slachtoffer zou worden van slagen en manipulatie, zeker van iemand waarvan je houdt en die jou, of dat denk je toch, ook graag ziet. “Hoezo zag ik dit niet eerder,” zoals het kleine duiveltje op mijn schouder me wel vaker zei. Ik, de luidkeelse feminist, die altijd wel het juiste advies had voor mijn vrienden? De woorden van Romy klinken heel bekend in mijn oren: “huiselijk geweld gebeurt niet van de ene dag op de andere. Het is iets dat geleidelijk aan groeit, tot je je plots in een enorm toxische relatie bevindt - wat vooral zichtbaar is voor de buitenwereld. Voor jezelf en je partner is het een vorm van intimiteit die volledig genormaliseerd lijkt.” 

Het heeft bijna iets romantisch, een situatie zo extreem dat anderen nooit zouden vermoeden en niet zouden begrijpen. Romy legt uit dat, doorheen haar relatie, ze nooit heeft stilgestaan bij het idee dat haar relatie weleens een vorm van partnergeweld zou kunnen zijn. “Toen we nog samen waren, rechtvaardigde ik zijn agressieve gedrag door te zeggen dat hij het niet onder controle had en dat ik het niet persoonlijk moest opnemen.” 

Voor mij duurde het meerdere jaren voordat ik begreep dat er iets fout was. Ik had genoeg tijd om te zien hoe de manipulatieve opmerkingen veranderden tot een hand die steeds strakker om mijn keel greep. Als ik het zo neerschrijf lijkt het bijna absurd om toe te geven, maar destijds bleef ik maar denken dat ‘dit de laatste keer zou zijn’, dat ik ervoor moest zorgen dat hij niet opnieuw zo boos werd. Hierover praten met anderen leek zo onnodig, wie zou me zelfs geloven? 

Tijdens een zoveelste uit de hand gelopen argument, stormde ik het huis uit met het idee naar de politie te gaan. Maar ik had geen blauwe plekken, geen bewijsmateriaal, dus ik keerde mijn kar in de hoop dat hij gekalmeerd was. Het was al eens in me opgekomen om mijn naasten hierover te vertellen, maar ik wist maar al te goed dat een enkel gesprek genoeg zou kunnen zijn om alles wat ik lief had kapot te kunnen maken: eens de waarheid aan het licht zou komen, zou ik hem wel moeten verlaten. En dat wilde ik absoluut niet. Alina redeneerde op dezelfde manier: “Als ik mijn omgeving het zou vertellen, dan zouden ze me zeggen om het niet nog eens te laten gebeuren, om hem te dumpen. Dat was voor mij, toen, ondenkelijk. Ik kon mijn leven niet voorstellen zonder hem. Dus telkens iemand een opmerking maakte over zijn gedrag, filterde ik mijn eigen woorden zodat ik geen achterdocht zou opwekken.” En hoe langer je ermee wacht, hoe dieper je valt. Hoe vertel je je naasten dat je al veel te lang vastzit in datzelfde zwarte gat, dat je weet hoe erg het is en dat je er niet uit durft? 

Het is pas wanneer je praat over dit geweld dat je beseft hoe serieus de situatie is… En net daarom vermijden we het. Nadat Romy en haar ex uit elkaar gingen, om redenen die helemaal niets te maken hadden met het emotionele geweld dat hij op haar pleegde, ging ze een tijdje bij haar broer gaan wonen. Pas dan begreep ze hoe hard de situatie waaraan ze net was ontsnapt, haar had beïnvloed. “Mijn broer merkte al snel dat ik voor alles mijn excuses aanbood, dat ik angstig was en hij begreep niet goed waarom. Hij maakte zich zorgen en begon vragen te stellen. Zo ben ik zelf beginnen beseffen hoe erg mijn situatie was. Het was een soort klik die ik in mijn hoofd moest maken. Sindsdien ben ik de relatie vanuit een andere ooghoek beginnen bekijken en daarbij moest ik al mijn herinneringen ontleden. Als ik terugkijk naar het begin, dan begrijp ik nu dat er veel momenten waren waarop ik dacht dat zijn gedrag niet normaal was. Maar ik bleef die gedachten maar achteruit duwen met het excuus dat ik niet empathisch genoeg was ten opzichte van zijn gevoelens. Hij was altijd heel goed in zijn gedrag te rechtvaardigen en uit te leggen hoe het eigenlijk mijn schuld was.” 

Bedreigingen, retoriek, emotionele afpersing - deze manipulatieve personen weten hoe ze hun slachtoffers ervan kunnen weerhouden hun imago zwart te maken. Het lijkt wel het enige dat er voor hen toe doet. Toen de ex van Alina haar verbood een topje zonder bh te dragen, vertelde ze het tegen haar huisgenoot. “Hij werd boos op me want ‘nu gaat je huisgenoot denken dat ik een seksist ben’. Maar hij verontschuldigde zich niet en bleef bij zijn standpunt.” De partner van Romy vroeg haar om niet te praten over zijn uitbarstingen, want hij schaamde zich voor zijn gedrag. 

Alina vertelde uiteindelijk alles aan haar vriendin Thaïs*, die ze al kent sinds ze tieners waren: “Ze was sceptisch over mijn ex sinds het prille begin. Omdat ik wist dat ze niet goed overeenkwamen, verbergde ik veel over onze relatie voor haar. Tijdens de laatste twee maanden dat we samen waren, ging hij zo vaak over de schreef dat ik Thaïs belde. Al huilend vertelde ik haar alles. Ze heeft me geen enkele keer gezegd “ik heb je gewaarschuwd” en heeft me het nooit kwalijk genomen dat ik dingen voor haar heb verzwegen. Ze zei ook meteen dat dit emotioneel misbruik was en dat het niet mijn schuld was.” 

Mensen rondom je voelen zich vaak schuldig eens ze op de hoogte zijn van de situatie. Toch is het belangrijk om als vertrouwenspersoon de focus te leggen op hoe je het slachtoffer kan helpen. Als iemand je zoiets toevertrouwt, blijf dan niet te lang met je gedachten bij gemiste signalen of de details van het misbruik. Wees standvastig over de ernst van de feiten, zoals Thaïs, en bied je onvoorwaardelijke steun aan. In België is er ook 1712, die telefonisch steun biedt aan slachtoffers. De adviseurs bieden adviezen aan over hoe je best je vrienden of naasten die onder huiselijk geweld lijden, kunt steunen. Dat is advies op technische en juridische vlakken, maar ook hoe je je kunt opstellen als iemand je dit geheim toevertrouwt. 

Ikzelf heb er niet over gepraat tot we uit elkaar zijn gegaan. Destijds zagen we elkaar nog vaak. We hadden gemeenschappelijke vrienden, een co-ouderschap over onze hond en deelden zoveel andere dingen dat het me oneerlijk leek contact af te breken enkel en alleen door mijn afkeer. Ik had me nog nooit zo alleen gevoeld en ervaarde ook een enorme woede ten opzichte van deze persoon die me zo had gekwetst en er zelf ongeschaad vanaf kwam, terwijl ik voor de rest van mijn leven een trauma zou hebben. 

Erover kunnen praten met mijn omgeving was in de eerste plaats vooral een manier om iets van de druk van mezelf weg te nemen, hoewel ik nog steeds heel gereserveerd was. Ik wilde geen medelijden, ik wilde geen slachtoffer zijn. Ik hoefde de mening van anderen niet en wilde niet horen dat als het hen zou overkomen, het al lang voorbij was geweest, dat ze dit niet hadden laten gebeuren. Vrienden en familie zijn niet altijd goed voorbereid en weten niet hoe te reageren. Sommigen kiezen ervoor neutraal te blijven, geen kant te kiezen: dat vind ik het moeilijkste. Je rug keren naar zo’n ernstige situatie is niet alleen zeggen “het leven is hard”, dat ik het moet aanvaarden, maar is ook het geweld, de illegale en problematische acties van hun vriend tolereren, want het is “te ongemakkelijk om hem ervoor verantwoordelijk te stellen”. 

Het is ondertussen vijf jaar geleden dat we samen waren. Hoewel ik hem voorgoed uit mijn leven heb verwijderd, is het helaas niet genoeg om verder te kunnen gaan met mijn leven. Dit soort trauma laat littekens achter: misbruik door een geliefde doorstaan betekent vaak levenslange gevolgen aanvaarden, een wonde die nooit geneest. Jezelf opnieuw opbouwen zonder ooit maar een verontschuldiging of erkenning van de feiten te krijgen is moeilijk. 

Ik heb het moeilijk mensen te vertrouwen in mijn liefdesleven, ik ben angstig en verslagen. Als ik iemand ontmoet die ik leuk vind, ben ik op mijn hoede, ik wil niet nog eens in de val trappen. Ik vertrouw mezelf niet meer. Ik weet dat liefde blind is, dus durf ik mezelf niet los te laten. Ik weet niet hoe een gezonde relatie eruitziet. Ik merk dat ik het moeilijk heb om een balans te vinden in stabiliteit, alsof liefde enkel echt is als het hartbrekend is, dat het me doet twijfelen aan mezelf, dat ik mezelf volledig erin zou moeten verliezen. 

Romy merkte dezelfde moeilijkheden op toen ze opnieuw begon met daten: “In het begin was ik enorm op mijn hoede, ik zocht altijd de deur in het geval ik zou moeten wegrennen. Ik had constant het gevoel dat de persoon tegenover mij in een ogenblik kon veranderen van gedrag. Gelukkig zijn de meeste van haar angsten nu wel verminderd. “Vandaag ben ik vooral waakzaam ten opzichte van seksistisch gedrag: als een kerel misogyne opmerkingen maakt of commentaar geeft op hoe ik de dingen doe, duidelijk denkt in conservatieve genderpatronen, dan maak ik dat ik weg ben. Ik ben nog steeds heel angstig dat ik opnieuw in een gewelddadige relatie zou terechtkomen.” 

Alina heeft het ook moeilijk om de draad opnieuw op te pakken. “In de drie jaar sinds we uit elkaar zijn, heb ik nog maar met een persoon gedated. Dat heeft niet lang geduurd. Ik had constant angstaanvallen, alles was een trigger. Zelfs simpelweg naast iemand in bed liggen deed me terugdenken aan mijn ex. Het feit dat hij altijd zo streng voor me was, had ook een grote invloed op me: ik heb het gevoel dat ik me constant moet bewijzen, de beste versie zijn van mezelf… het is ondraaglijk. Ik ben hierdoor alles van daten tot relaties beginnen vermijden. Voor mij is het de moeite niet waard.” 

En wat mij betreft, ik heb een paar maanden geleden beslist dat ik het verdien verder te gaan met mijn leven. Ik ga nooit vergeten wat me is overkomen, maar voor mijn eigen gezondheid moet ik dit nu kunnen in een doosje steken dat ergens in een hoekje in mijn hoofd belandt. Om dat te kunnen doen, moet ik mezelf toelaten de stilte te breken. Zo kan ik het verhaal dat ik doorleefd heb, dat te vaak werd stilgezwegen door mijn ex die druk bezig was zijn gedrag te minimaliseren, vertellen. Mijn psycholoog was de eerste persoon die mij de ruimte gaf om dit te doen, de persoon die geen enkele van mijn herinneringen in vraag stelde, die mijn gevoelens als geldig verklaarde, die me hielp inzien welke impact mijn trauma’s hebben op mijn leven. 

Naast professionele hulp, is de uitwisseling van verhalen met andere slachtoffers ook een enorme steun geweest in het erkennen van mijn ervaring. Zelfs al is het moeilijk om geconfronteerd te worden met het geweld van hun ervaringen (en bij uitbreiding die van mezelf), ik voel me minder alleen wanneer ik de verhalen van Romy, Alina en anderen met gelijkaardige verhalen lees. 

Als je dit artikel leest en je bent een slachtoffer van psychologisch en fysiek geweld, weet dan dat je niet alleen bent. Het is niet jouw schuld en je kunt dit niet alleen oplossen. Praat met iemand die je vertrouwt over je ervaringen. Als je je in een financiële, juridische of familiale moeilijke situatie bevindt, schakel dan de hulp in van gespecialiseerde organisaties zoals Family Justice Centers en het CAW. Je verdient een leven zonder angst, je verdient het om je leven herop te bouwen. 

*Aliassen, om de identiteit van de personen in kwestie te beschermen

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.